French
DeutschAlp Külüg Bilge Kağan - Vikipedi
| Alp Külüg Bilge Kağan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Uygur Kağanı | |||||
| Hüküm süresi | Uygur Kağanlığı: 805-808 | ||||
| Önce gelen | Kutluk Bilge Kağan | ||||
| Sonra gelen | Alp Bilge Kağan | ||||
| Ölüm | 808 | ||||
| |||||
Alp Külüg Bilge Kağan, 805-808[1] arasında Uygur Kağanlığı'nı yöneten Uygur kağanı. Tanrıda Uluğ Bolmış Alp Kutluk Bilge Kağan'ın vârisi olarak toplanan Türk Toyu tarafından tahta çıkarılmıştır. Çin kaynaklarında kendisinden 滕里可汗 yani Tengri Kağan olarak bahsedilmektedir. 808 yılına kadar iktidarda kalan bu hükümdar yerini Alp Bilge Kagan'a bırakmıştır.[2] kendisinden önceki kağanın siyasetini devam ettirmiş ve ülkenin iktisadi kalkınmasına önem verip döneminin şartlarına nazaran Uygur Kağanlığı'nda nispeten bir refah dönemi başlatmıştır.[3] Bu dönemde İç Asya'nın önemli ticaret merkezleriyle bağlantı sağlanmıştır.[3]
Kağanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Alp Külüg Bilge Kağan, ülkedeki ticaret faaliyetlerini ve ülkenin ticari hinterlandını geliştirmeyi ana hedef olarak belirlemiştir. Bu nedenle, göçebe kültür ve savaşçı özellikler onun döneminde iyice geri plana atılmış, Mani dini büyük bir yayılım alanı bulmuştur. Alp Külüg Bilge Kağan döneminde Mani rahiplerine Uygur başkentinde devamlı oturma izni verilmiştir.[4] Alp Külüg Bilge Kağan da bu dini kabul etmiş, Çin'de Mani tapınakları inşa edilmesini sağlamış, Çangan'da birçok Mani tapınağı inşa edilmiştir.[4] Ayrıca Uygurların Çin^'deki elçileri konumundaki Maniler, Çinli girişimcilere burada finans desteği sağlamaya başlamış, Maniler ve dolaylı olarak Uygurlar Çin'in iktisadi olanakları üzerinde etkili olmayı başarmıştır.[5] Çin kaynaklarındaki bilgiye göre, 806'da Uygurlar ticari hinterlantlarının güvende olmasını sağlamak amacıyla Çin'e haraç ödemeyi kabul etmiştir. Uygurların devlet meselelerinde danıştığı Manilerin, et ve et ürünleri yemediğinin, akşam vakti haricinde su ve sebze tüketilmediğinin ve kımız içilmediğinin belirtildiği bu kaynakta, Uygur kağanının da bu dine mensup olduğu belirtilmektedir.[4][6] Maniler ve Uygurların bu iş birliğinin Çin tarafından önyargıyla karşılanmasına başlayan ilk olaylar, Asyalı malları Manilerin vergi ödemeksizin Çin sınırından geçirmeye başlaması oluşturmuştur. Bu vergi kaçakçılığı Çin ile var olan iyi ilişkileri tehdit etmiştir.[7]
Çin kaynaklarına göre, 808'deki Uygurların Çin ziyaretinde kağan "Ay Tengride Kut Bolmış Alp Bilge Kağan"dır. Buradan da "Alp Külüg Bilge Kağan"ın 808'de öldüğü düşünülmektedir.[4][8]
Alp Külüg Bilge Kağan'ın dönemi her ne kadar bir barış dönemi olsa da onun dönemindeki en önemli savaş Tibetliler ile yapılmıştır.[8] Karabalsagun Yazıtı'nda anlatılanlara göre, Alp Külüg Bilge Kağan Kuça'yı ele geçirmek isteyen Tibetlileri darmadağın bir durumdayken tuzağa düşürmüş ve dört yandan kuşatmıştır. Bu hadise sonucunda Tibetlilere karşı büyük bir zafer kazanılmıştır.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Saadettin Gömeç, Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Akçağ Yayınları, s. 91.
- ^ Saadettin Gömeç, Uygur Kağan Soyunun Problemleri, Türkiyat Araştırmaları, s. 265.
- ^ a b "Uygurlar". omert.de. 14 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2017.
- ^ a b c d Türk Tarihinde Maniheizm (VIII-XIII yüzyıllar). Selim KARAKAŞ. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. doktora tezi. Ankara 2010. s. 80-83.
- ^ Mackerras (1968), The Uighurs, s. 109.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2017.
- ^ "Глава XXX. УЙГУРИЯ В VII - IX вв" (Rusça). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2017.
- ^ a b c Gömeç, UTTK, s.53-54.