Altay Cumhuriyeti - Vikipedi

Altay Cumhuriyeti
Республика Алтай
Алтай Республика
	Altay Cumhuriyeti; Республика Алтай; Алтай Республика
Bayrak	Arma
	Milli Marş: Altay Cumhuriyeti ulusal marşı
	Konum
	Altay CumhuriyetiAltay Cumhuriyeti
	Yönetim
Ülke:	Rusya
Federâl Bölge:	Sibirya
Ekonomik Bölge:	Batı Sibirya
Başkent:	Gorno-Altaysk
Devlet Başkanı:	Oleg Horohordin
Yasama organı:	Duma
	Genel bilgiler
Yüzölçüm:	92.600 km² (35.753 sq mi)
- Rusya içinde:	35.
Nüfus:	218.063 (11/2018)
- Yoğunluk:	2 /km² (6 /sq mi)
	Diğer bilgiler
Dili:	Altay Türkçesi; Rusça; Kazakça
Kuruluş tarihi:	3 Temmuz 1991; (1 Temmuz 1922)
Kodu:	04
ISO 3166-2:RU:	RU-AL
Resmî; İnternet sayfası:	altai-republic.ru

Altay Cumhuriyeti (Rusça: Респу́блика Алта́й / Respublika Altay; Altay Türkçesi: Алтай Республика / Altay Respublika), Rusya'nın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet.

Orta Asya'da Asya kıtasının coğrafî merkezinin hemen kuzeyinde ve Güney Sibirya'da yer almaktadır. Batı'da Kazakistan, kuzeyde Rusya, doğuda Tuva ve Hakas Cumhuriyetleri, güneyde Moğolistan, Doğu Türkistan ve Kazakistan ile komşudur.

Devlet Başkanı Olek Horohordin, Devlet Meclisi'nin (El Kurultay'ın) başkanı German Çepkin'dir.

Altay Cumhuriyeti 2003'ten beri TÜRKSOY (Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı) gözlemci üyesidir.^[1]

İdari yapılanma

İdari bölgeleri

№	Belediye bölgesi	Yönetim merkezi
1	Koş Agaç bölgesi	Koş Ağaç
2	Mayma bölgesi	Mayma
3	Ondoy bölgesi	Ondoy
4	Turaçak bölgesi	Turaçak
5	Ulagan bölgesi	Ulagan
6	Kan Oozı bölgesi	Kan Oozı
7	Köksuu bölgesi	Köksuu
8	Çamal bölgesi	Çamal
9	Çoya bölgesi	Çoya
10	Şebalin bölgesi	Şebalin

- Gorno-Altaysk (Горно-Алтайск)
Bölgeler:
- Çamal (Чамал аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Çoya (Чоя аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Koş-Agaç (Кош-Агаш аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 12 selsovet ile
- Mayma (Майма аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Ondoy (Оҥдой аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 10 selsovet ile
- Şebalin (Шебалин аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
- Turaçak (Турачак аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile
- Ulagan (Улаган аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
- Kan Oozı (Кан-Оозы аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
- Köksuu (Кöк-Суу аймак)
  - Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile

Altay Cumhuriyeti idari bölgeler haritası

Nüfus

Son nüfus istatistiklerine göre Altay Cumhuriyetinin toplam nüfusu 213 703 kişidir (2015).^[2]

	1939	1959	1970	1979	1989	2002	2010	2021
Altay	39.285 (%24,2)	38.019 (%24,2)	46.750 (%27,8)	50.203 (%29,2)	59.130 (%31)	67.995 (%33,5)	69.963 (%34,5)	73,242 (%37,0)
Rus	114.209 (%70,4)	109.661 (%69,8)	110.442 (%65,6)	108.795 (%63,2)	115.188 (%60,4)	116.510 (%57,4)	114.802 (%56,6)	106,258 (%53,7)
Kazak	4.280 (%2,6)	4.745 (%3)	7.170 (%4,3)	8.677 (%5)	10.692 (%5,6)	12.108 (%6)	12.524 (%6,2)	12,647 (%6,4)
Diğer	4.405 (%2,7)	4.736 (%3)	3.899 (%2,3)	4.365 (%2,5)	5.821 (%3,1)	6.334 (%3,1)	5.447 (%2,7)	5,741 (%2,9)

Eğitim

Ülkede 193 ortaokul, 3 teknikum ve Gorno-Altaysk Devlet Üniversitesi adında bir üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi ile yılda 37 kitap, 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim görmektedir.^[3]

Coğrafya

Relyef

Cumhuriyetin toprakları dağlık bir görünüm arz eder. Çok sayıda akarsu ve göller görülür. En yüksek dağ — (Rusça:Beluha) olarak söylenen yöre Türk dillerinde ise (Altayca: (Üç-Sümer (3 tepeli), Kadınbajı), (Kazak Türkçesi: (Muztav Şını)^[4]^[5]) — 4506 m, Sibirya coğrafyasının en yüksek noktasıdır.

Akarsu ve gölleri

Altay Cumhuriyeti'ndeki en büyük akarsular Altay Türkçesinde kadın diye söylenen Katun Biy-su (Bey suyu) iken en büyük göl — Teles (Altın-köl) su yüzeyi alanı 230,8 km² ve derinliği 325 metredir.

"Manas" destanında Altay hakkında

Altay (al — ruh, mukaddes; tay — dağ)— Kutsal dağ ya da Altındağ denilen bir manada söylenilmiştir. Dünyanın en uzun destanı olan«Manas» destanının bütün varyantlarında geleneğe göre korunan ve özlenen bir yerin adıdır. Destanın metinlerinde «Ertış, Orkun — iki akarsudur. Gerek tarihi kaynaklarda gerek destan metinlerinden anlaşıldığı kadarıyla Altay bölgesinde belirli bir süre Moğol soylu Kalmak (Kalmık) topluluğu hakim olmuştur. Kırgızlar, Altaylar, Hakaslar başta olmak üzere Türk soylu halklara çok eziyet yapmışlardır. Metinlerde düşman veya zarar veren ulus diye bahseder. Destanda bazı toponomler boyunca bilgiler verir. Manas'n doğum yeri hakkında:

Adamdın cetpes dabaası,

Altaydın Salkın-suunda

Anda tuulgan neme deyt,

Kırgızdın kıraan Manası.

Ertıştın suun cerdegen,

eregişken adamdar

Egerde anı cenbegen^[6] (Сагымбай Орозбаков, Кол жазмалар фондусу, 1790-инв., 360-б.).

Özü Altayda tuuldu,

Bilsen Kadır tün keldi.

Bul Altaydın tüzünö^[7]

— diye yazılmaktadır.^[8]

Turizm

Turizm, Altay Cumhuriyeti'nin kilit sektörlerinden biridir. Önemli bir ekonomik gelirdir. Zengin doğası turizmin en önemli çekiciliğidir. Yılda bir milyondan fazla turistin uğrak yeridir.^[9] Türk Hava Yolları'nın Rusya Federasyonu'nda Novosibirsk şehrine İstanbul ve Ankara şehirlerimizden doğrudan uçuşları bulunmaktadır.^[10] Novosibirsk'ten Gorno-Altaysk şehrine haftanın belirli günleri (haftalık 3 kez) Rusya havayolu şirketleri tarafından uçuşlar yapılmaktadır. Novosibirsk şehrinden Altay Cumhuriyetine karayolu ile gidilebilir. Altay Cumhuriyetinde demiryolu yoktur. Kazakistan ve Tuva Cumhuriyeti'ni bağlayıcı rol oynayan Altay Cumhuriyeti demiryolları ve havayolları yönünden keşfedilmemiştir. Sibirya demiryolu hattı kuzeyde Altay Cumhuriyetinin sınırları dışında Biysk'ten geçer. P-256 feodal Çuy otoyolu ülke topraklarından geçer.

Tanınmış kişiler

Grigoriy Gurkin (1870 — 1937) — Altay Türklerinden sanatçı, 1917—1919 yıllarında Altay Türklerinin Karakorum kamu eğitim bakanı.

Altay Cumhuriyeti'nden görünümler

Altay Cumhuriyetinin kuzey bölümünde Katun akarsuyu
Altay Cumhuriyetinin Ker Keçu kampı
Altay Cumhuriyetinin Kajurlı veya Kudurlu gölü
Altay Cumhuriyetinde bir göl
Karakol kültür devrini yansıtan arkeloljik bir anıt: Kulada
Üç-Enmek. Karakol vadisi manzarası

Kaynakça

^ "ALTAI REPUBLIC (RF) :: TURKSOY". www.turksoy.org. 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022.
^ "Горная страна Алтай | В Походе". 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014.
^ (Sagımbay Orozbakov, Kol Cazmalar fondusu, 1790-inv., 360-s.).
^ Sayakbay Karalayev, 1. 155
^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022.
^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.

Wikimedia Commons'ta Altay Cumhuriyeti ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Dış bağlantılar

Timur B. Davletov, ALTAY CUMHURİYETİ ve ALTAY TÜRKLERİ 27 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkiye Türkçesi)
Altay Cumhuriyeti (Dağlık Altay) Resmi Sitesi 16 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
Altay Cumhuriyeti Turizm Çekicilikleri 11 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
Altay Kime kalacak Алтай кімге қалады? (Kazak Türkçesi)
В Altay Cumhuriyetindeki festival El Oyun ile ilgili (foto) 26 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Bölgelerarası Altay toplumunun festivali «El Oyun» (Эл Ойын) 28 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Altay Cumhuriyetinde spor etkinlikleri
Milli festival El-Oyun (Halk oyunu) Festivali hakkında genel bilgiler 25 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "ALTAI REPUBLIC (RF) :: TURKSOY". www.turksoy.org. 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2021.

[2] "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.

[3] "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.

[4] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022.

[5] "Горная страна Алтай | В Походе". 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014.

[6] (Sagımbay Orozbakov, Kol Cazmalar fondusu, 1790-inv., 360-s.).

[7] Sayakbay Karalayev, 1. 155

[8] "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022.

[9] "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d Rusya'nın federal bölümleri
Cumhuriyetler	Adige Altay Başkurdistan Buryatya Çeçenistan Çuvaşistan Dağıstan Hakasya İnguşetya Kabardino-Balkarya Karelya Kırım³ Komi Kalmukya Karaçay-Çerkesya Mari El Mordovya Kuzey Osetya-Alanya Saha Tataristan Tuva Udmurtya
Kraylar	Altay Habarovsk Kamçatka Krasnodar Krasnoyarsk Perm Primorskiy Stavropol Zabaykalskiy
Oblastlar	Amur Arhangelsk Astrahan Belgorod Bryansk Çelyabinsk İrkutsk İvanovo Kaliningrad Kaluga Kemerovo Kirov Kostroma Kurgan Kursk Leningrad Lipetsk Magadan Moskova Murmansk Nijniy Novgorod Novgorod Novosibirsk Omsk Orenburg Oryol Penza Pskov Rostov Ryazan Sahalin Samara Saratov Smolensk Sverdlovsk Tambov Tomsk Tula Tver Tümen Ulyanovsk Vladimir Volgograd Vologda Voronej Yaroslavl
Federal şehirler	Moskova Sankt-Peterburg Sivastopol³
Özerk oblastlar	Yahudi
Özerk okruglar	Çukotka Hantı-Mansi¹ Nenets² Yamalo-Nenets¹
¹Tümen Oblastı'na bağlıdır. ²Arhangelsk Oblastı'na bağlıdır. ³ Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.