Avlonyalı İsmail Kemal Bey - Vikipedi

İsmail Kemal
1. Arnavutluk Devlet Başkanı
Görev süresi
29 Kasım 1912 - 22 Ocak 1914
Yerine geldiği Yeni makam
Yerine gelen Prens Wilhelm
1. Arnavutluk Başbakanı
Görev süresi
29 Kasım 1912 - 22 Ocak 1914
Yerine geldiği Yeni makam
Yerine gelen Feyzi Bey Alizoti
1. Arnavutluk Dışişleri Bakanı
Görev süresi
4 Aralık 1912 - Haziran 1913
Yerine geldiği Yeni makam
Yerine gelen Müfit Libohova
Kişisel bilgiler
Doğum İsmail Kemal
24 Ocak 1844(1844-01-24)
Avlonya, Osmanlı Devleti
(bugün Vlorë, Arnavutluk)
Ölüm 26 Ocak 1919 (75 yaşında)[1]
Perugia, İtalya Krallığı
(bugün İtalya)
Dini Bektaşilik
İmzası

Avlonyalı İsmail Kemal Bey (Arnavutça: Ismail Qemali, Arnavutça telaffuz: [ismaˈil cɛmaːli]; 24 Ocak 1844 - 26 Ocak 1919) Arnavut bir diplomat, Osmanlı Meclis-i Mebusanı I. dönem Berat milletvekili, rilindas ve modern Arnavutluk'un kurucu babasıdır. Bağımsızlık bildirgesi'nin baş yazarı, daha sonra 1912'den 1914'e kadar olan dönemde Arnavutluk'un ilk başbakanı ve dışişleri bakanı olarak görev yaptı.[2][3]

Avlonya'da varlıklı bir Tosk ailesinde doğup büyüyen İsmail Kemal Bey, dillere erken bir ilgi duydu ve Yanya'daki Zosimea Okulu'nda Fransızca, Yunanca, İtalyanca ve Osmanlıcada ustalaştı ve daha sonra İstanbul'da hukuk okudu.[4] Avrupa'yı, özellikle Belçika, Fransa, İngiltere ve İtalya'yı dolaştı ve Jön Türk Devrimi'nden sonra Arnavutluk'a döndü.[4][5]

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmail Kemal Bey, 24 Ocak 1844'te, o zamanlar Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan Avlonya şehrinde seçkin ve asil bir Arnavut ailesinde doğdu.[5][6][7] Ailesinin tanınmış üyeleri arasında Sadrazam Mehmed Ferid Paşa ve politikacı Süreyya Bey bulunmaktadır. İlköğrenimini memleketinde tamamladı.[6][7] Daha sonra Yanya'daki Rum lisesi Zosimea'ya gitti ve İstanbul'daki Mekteb-i Hukuk'dan mezun oldu.[8][9] Kemal Bey Rum bir kadınla evlendi ve çocuklarını Yunanistan'da eğitim görmeleri için gönderdi.[10]

I. Dünya Savaşı sırasında, İsmail Kemal Bey Paris'te sürgünde yaşadı, burada parası olmamasına rağmen çok çeşitli temasları sürdürdü ve Daily Mail'in kıta Avrupası baskısının muhabiri Somerville Story ile anılarını yazmak için işbirliği yaptı. Ölümünden sonra yayınlanan otobiyografisi, son dönem Osmanlı devlet adamının İngilizce yazılmış tek hatırasıdır ve ölmekte olan İmparatorluğun sorunlarına liberal, çok kültürlü bir yaklaşımın benzersiz bir kaydıdır. 1918'de İsmail Kemal Bey, Arnavutluk'taki hareketine destek sağlamak için İtalya'ya gitti, ancak İtalyan hükûmeti tarafından İtalya'dan ayrılması engellendi ve Perugia'daki bir otelde gönülsüz misafiri olarak kaldı. Orada bir akşam yemekte kalp krizinden öldü. Ölümünden sonra, bedeni Avlonya'ya getirildi ve Bektaşi Tarikatı'nın yerel tekkesine gömüldü.[11]

Avlonya'daki İsmail Kemal Bey'in evi

Kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kemal Bey, 1860 Mayıs'ında İstanbul'a taşındıktan sonra imparatorluğun Avrupa ve Asya bölgelerinde yüksek hükûmet pozisyonlarına ulaşan bir Osmanlı memuru olarak bir kariyere başladı.[8] Kemal Bey'in yakın çalışma arkadaşı olduğu anayasa (1876) yazarı Midhat Paşa'nın liberal reform kanadıyla özdeşleşti[8] ve Balkanlar'daki birçok şehrin valisi oldu. Bu yıllarda Arnavut alfabesinin standartlaştırılması ve Arnavutça yazmak için Latin karakterlerinin kullanılmasını destekleyen[12] ve bir Arnavut kültür derneğinin kurulması çabalarında yer aldı.

1877'de İsmail, Osmanlı yönetiminde önemli işlevlerin eşiğinde görünüyordu, ancak Sultan II. Abdülhamid, Midhat Paşa'yı sadrazam olarak görevden alınca, İsmail Kemal Bey Batı Anadolu'ya sürgüne gönderildi, ancak Sultan daha sonra onu geri çağırdı ve Beyrut valisi olarak atadı. 1892'de Kemal Bey, padişaha bir Balkan Konfederasyonu için bir plan sundu.[13] Balkan devletleri ile imparatorluk arasında, nihayetinde merkezi Osmanlı İmparatorluğu olan ve eski sınırların geri dönüşü olan birleşik bir Büyük Doğu devleti içindeki kaynakların karşılıklı savunması ve ekonomik gelişimi anlaşmalarıyla bağlı olan bir anlaşmayı içeriyordu.[13] Bu çerçevede Arnavutluk, Makedonya gibi ayrı bir devlet olarak değil, Osmanlı devletinin bir parçası olarak ele alındı.[13] Zamanla liberal politika tavsiyeleri, Sultan'ın gözünden tekrar düşmesine neden oldu.[8] Kemal Bey, 1895 Ermeni krizi nedeniyle imparatorluğun Büyük Güçler'in müdahalesine yaklaştığının farkındaydı.[14] II. Abdülhamid, Kemal Bey'i Trablus valisi olarak atadı, ancak bu yüksek makamı sürgün olarak gördü.[8]

Sürgün

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mayıs 1900'de Kemal Bey İngiliz büyükelçisinin yatına bindi, sığınma talebinde bulundu ve sonraki sekiz yıl boyunca sürgünde yaşadığı imparatorluğun dışına gönderdi.[8] Kemal Bey Atina'ya gitti ve Osmanlı makamları onun kaçışına üzülürken imparatorluğa olan hizmetini bıraktığını açıklayan bildiriler yayınladılar.[8] Arnavut sorununa olan ilgisi bu olaylara kadar sınırlıydı ve Kemal Bey'in Arnavut ulusal hareketine katılımı, Arnavut çevreler arasında prestij getirecek ve Müslüman Arnavutları davayı desteklemek için etkileyecek bir varlık olarak görüldü.[15] Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu'nda anayasal yönetime tekrar dönülmesi için de çalıştı.[15] Paris'te Faik Bey Konitza ile bir araya geldi ve iki lider, Kemal Bey'in Arnavut birliği, ekonomik kalkınma, ilerleme ve Balkan devletlerinin gelecekteki boyun eğdirme tehlikeleri konusunda uyardığı gazete yayınları aracılığıyla Arnavut meseleleri üzerinde kısa bir süre birlikte çalıştı.[15] İkili, Kemal Bey'in Konitza ile çalışmayı zor bulması ve Konitza'nın bir politikacı olma odağını ezici bulması ve Yunan yanlısı politikasını onaylamaması üzerine dağıldı. Kemal Bey, aynı jeopolitik çıkarlara sahip olması nedeniyle Arnavutlar ve Yunanlar arasında işbirliği çağrısında bulunan Osmanlıca, Arnavutça ve Yunanca yayınlanan Selamet gazetesini kurdu.[15] Ulusal harekete dahil olan bazı Arnavut aktivistler, bu görüşlerine şüpheli yaklaştılar ve Arnavutlar arasındaki popülaritesinin azalmasına neden olan Yunan politikasının bir aracı olarak gördüler.[15]

İlk başta Kemal Bey, Arnavutların gelecekleri hakkında daha katı olmayan bir ulusal görüş geliştirmelerine, daha fazla laik Arnavut okulları kurmalarına ve dillerini geliştirmelerine ve özerklik kazanmalarına yardımcı olacak büyük güç olarak Avusturya-Macaristan'a tekliflerde bulundu.[16] Daha sonra, İtalyan-Arnavutlar (Arbëreshë) ile yakınlaştı, eğilimlerini İtalya'ya kaydırdı ve Balkanlar'daki Avusturya-Macaristan toprak hırslarına karşı Arnavutluk için İtalyan politikasını destekledi.[17] Osmanlı hükûmeti, Jön Türk hareketinin üyelerine ve sempatizanlarına yönelik bir baskı başlatması ile Şûrâ-yı Devlet çalışanı olan Kemal Bey'in oğlu Mahmud Bey görevden alındı.[18] Paris'te Kemal Bey, Prens Sabahaddin tarafından düzenlenen Osmanlı Muhalefet Kongresi'ne (1902) katıldı ve reformlar, azınlık hakları, devrim ve imparatorluğa Avrupa müdahalesi çağrısında bulunan Prens Sabahaddin'in hizbini destekledi.[19][20] 1902 Kongresi, Balkanlar'da hiçbir örgütün kurulamamasıyla sonuçlandı ve Kemal Bey'i taklit eden kimliği belirsiz bir kişi, Bulgaristan'ın çeşitli şehirlerini dolaşarak birçok Müslümanı kandırmayı başardı.[21] 1902 Kongresi'nin ardından "daimi bir komite" oluşturma girişimleriyle yeni merkez komitenin kurulmasıyla sonuçlandı, ancak Kemal Bey ve Osmanlı şehzadeleri Sabahaddin ve Lutfullah Ermenilerden destek alamadı.[18] Daha sonra yeni komitenin daimi üyelerinin şehzadelerin evindeki toplantısında Kemal Bey başkan olarak atandı.[18] Resmi İttihat ve Terakki (İTC) gazetesi Osmanlı'nın kontrolü eski merkez komite üyeleri tarafından yeni merkez komiteden Prens Sabahaddin ve Kemal Bey'e verildi.[22]

Genç İsmail Kemal'in portresi, 1867.

Yeni komite, etnik farklılıkların yokluğuna dair inceliklerle Ermenilerin onayını almaya çalışırken, Ermeni örgütleri Kemal Bey gibi isimlere olumlu yanıt verdi.[14] Kemal Bey'in baskın rolü nedeniyle, yeni komite tarafından Osmanlı gazetesinde yayınlanan makaleler aracılığıyla Arnavutlar, Balkan ve Batı ülkelerinin imparatorluk içindeki Arnavutların yaşadığı toprakların bölünmesi konusunda uyarıda bulundu.[14] Bu yayınlar, Kemal Bey için çalışan Avlonyalı Cemil gibi bilinen iş birlikçiler aracılığıyla Arnavutluk'ta gizlice dağıtıldı.[23] Kemal Bey, Jup Kastrati için başvurular hazırlamak veya Paris'te bir Arnavut Konseyi oluşturmak gibi Arnavut hareketinin liderliğini destekledi.[24] Kemal Bey tarafından desteklenen dergiler Arnavut özerkliğini destekledi, ancak yeni komite Arnavutlar arasında destek bulamadı.[24] Cemali, Osmanlı şehzadeleri ile birlikte kendilerini Tanzimat döneminin devlet adamlarına benzetmiştir.[24] Bu süre zarfında Kemal Bey'in duruşu, padişahın devrilmesi ile Arnavut ulusal hareketini giderek daha fazla destekleme arasında gidip geldi.[19][25] Arnavut hükümdarı olma planları olan Arnavut asıllı Prens Albert Ghica ile Arnavutluk'un geleceği hakkında ve Preng Doçi ile Kemal Bey'in gelecekteki özerk bir Arnavutluk'ta idari bir role dahil olması hakkında yazıştı.[26] Ghica ile iyi ilişkiler sürdürülürken, Rumen prensi ile siyasi ilişkisi olan bir Arnavut olan Derviş Hima, Osmanlı makamları tarafından Kemal Bey'in bir piyonu olarak görülüyordu.[24]

Sultan'a karşı komplo

[değiştir | kaynağı değiştir]

1902 ve 1903 yılları arasında II. Abdülhamid'i devirmek için bir darbe planı İTC tarafından tasarlandı.[27] Planın askeri yönünü düzenlemekle görevli Albay Şevket Bey ve Recep Paşa ile birlikte Kemal Bey ve Prens Sabaheddin'e diplomatik ve mali destek alma ve girişim için iki gemi satın alma görevi verildi.[27] Kemal Bey'in görevi komplonun en zor yanıydı, Paris'te bir birim tuttu, sürgünde yüksek rütbeli bir politikacı olarak siyasi faaliyetlere başladı ve Londra'ya birçok ziyaret yaptı, bu da Osmanlı hükûmetini rahatsız edince gerçek amaçlarını gerçekleştiremedi.[28]

İsmail Kemal, 1890

Osmanlı makamları yakından ilgilendi ve bazı durumlarda Kemal Bey'in niyetini öğrenmek için başarısız olan girişimlerle bağlantılı olduğunu düşündükleri kişileri askeri mahkemeye verdiler.[29] Paris'te Qemali, Stéphane Lauzanne ve William Morton Fullerton gibi gazetecilerle yakın ve iyi ilişkiler kurdu.[30] Temmuz 1902'de Qemali, komplo için İngiliz desteği almak için Londra'ya gitti ve İngiliz hükûmetindeki Edmund Monson ve Thomas Sanderson gibi kişilerle yazıştı ve onları ziyaret etti.[31] Dışişleri Bakanlığı'ndan yanıtlar aldı, ancak Kemal Bey, sadece manevi destek ve girişim için belirsiz İngiliz desteğinin seviyesini abarttı.[32] Kemal Bey'in İngilizlerle olan etkileşimleri, profilini ve saygınlığını yükseltmeyi başarırken, onlarla oğlunun Bitlis'e sürgün edilmesini de tartıştı.[33] İngilizler, Kemal Bey ve yandaşlarının faaliyetlerinden haberdardı.[33]

Kemal Bey, Jön Türkler için gizlice çalışan Reşid Sadi gibi Londra merkezli Osmanlı diplomatlarıyla da plan üzerinde yazıştı.[34] Kemal Bey, Lord Cromer'i "Türk sorunu" hakkında ve bunun acil bir mesele olduğuna ikna etmek için girişimlerde bulundu, Lord bu düşünceler ile hemfikir oldu ve Dışişleri Bakanlığı'na cevap vereceğine söz verdi.[35] Ayrıca, fon sağlamak amacıyla Mısır hidivi II. Abbas ile gizlice görüştü ve hidiv, komplo için bir İngiliz bankasına 4000 sterlin yatırdı, ancak daha sonra Kemal Bey hakkındaki şüpheler, Mısır liderinin fonları durdurmasına ve skandaldan korkarak yumuşamasına neden oldu.[36] Qemali ayrıca Yunanistan'dan bir Arnavut sırdaşı Cafer Berxhani'yi Trablusgarp Eyaleti'nde Trablus'ta Recep Paşa'yı görmesi için gönderdi.[35] Avlonya ailesinin bir üyesi Avlonyalı Ekrem Bey bu süre içinde Recep Paşa'nın Kemal Bey'e 1000 sterlin altın gönderdiğini ve Trablus'ta sürgünde bulunan oğlu Tahir Paşa'nın Avrupa'ya kaçmasına yardım ettiğini belirtir.[37] Ocak 1903'ün sonunda, Kemal Bey Paris'e geri döndü ve şehzadeleri babaları Damad Mahmud Paşa'nın ölümünün yasını tutarken buldu, ancak hepsi komplo için finansal düzenlemeler yapmak için Londra'ya gittiler.[35] Daha sonra Kemal Bey ve şehzadeler planlarının ayrıntılarını tamamlamak için çalıştılar.[38] Tonaj ve boyut detaylarını bilen Kemal Bey, iki gemi almak için 4000 £ ile Atina'ya gitti.[39]

Oradayken Kemal Bey gemilerin tedarik sürecinden hayal kırıklığına uğradı ve gecikme merkez komite üyelerinin Atina'ya gelmesine neden oldu.[39] Reşid Sadi geldi ve büyük gemilerin olmadığını ve Kemal Bey'in Yunan hükümdarının bir yaverinin evinde oturduğunu gördü.[39] Kemal Bey, Reşid Sadi'ye aldatıldığını ve Yunanistan'da uygun gemi bulmanın zor olduğunu bildirdi.[39] Daha sonra Hidiv'i görmek için yola çıkan Sabaheddin, para ve gemi temin edemedikten sonra Atina'ya dönerek son kez Kemal Bey, Reşid Sadi ve Vasileos Musurus Ghikis ile görüşmüştür.[39] Kemal Bey Napoli'ye gitmek ve oradan gemi almak istedi, ancak diğerleri komplodan vazgeçmeye karar verdi.[39] Planın başarısızlığı farklı nedenlere dayandırılır, Kemal Bey gemileri elde etme konusundaki uzun süren müzakereleri ortaya koyarken, Recep Paşa, Kemal Bey'in girişim için yumuşak tutumunun fikrini değiştirmesinin bir nedeni olarak görmüştür.[40] Sabaheddin'in yakın çevresi, Kemal Bey'in parayı kendi amaçları yararına kullanmak için aldığı görüşündeydi.[41] Bu duygular, Kemal Bey'in Arnavutluk'taki Yunan çıkarları için çalıştığını ve maaş aldığını öğrendikten sonra yeni merkez komitesinden ayrılan Haydar Midhat gibi kişiler tarafından da paylaşılmıştır.[41] 1908 Jön Türk Devrimi'nden sonra İTC'ye karşı çıkan bazı kişiler, Kemal Bey hakkında komploya ilgisiz olduğu, çıkarları için çalıştığı ve şehzadeden para alan bir "dolandırıcı" olduğu iddiasında bulunmuşlardır.[41] Kemal Bey Jön Türklerle bağlarını kopardı ve 16 Ağustos 1903'te bir İtalyan gazetesine "Arnavut vatansever" rolüyle bir röportaj verdi ve Arnavutluk'un geleceğiyle ilgili yeni meşguliyetini sürdürdü.[42]

Arnavut davası

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsmail Kemal bir aile fotoğrafında, 1896

Ocak 1907'de, o zamanki Arnavut ulusal hareketinin lideri olan Kemal Bey ile Yunan hükûmeti arasında Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bir ittifak olasılığını ilgilendiren gizli bir anlaşma imzalandı. Toplantı hakkında fazla bilgi yoktur ancak bazı kaynaklar, iki tarafın gelecekteki Yunan-Arnavutluk sınırının, Yunanistan'ın Arnavut bağımsızlığını desteklemesi karşılığında bölgede Arnavut silahlı faaliyeti olmayan Keravniya Dağları'nda yer alması gerektiği konusunda anlaştığını belirtirler. Bu Arnavut milliyetçileri ve vatanseverler tarafından kabul edilmedi.[43][44][45] İTC, Kemal Bey'i Yunanlarla yaptığı anlaşma nedeniyle sert bir şekilde eleştirdi.[45] Temmuz 1907'de Roma'da, Kemal Bey İtalyan medyasına uzun bir röportaj verdi ve burada Balkan halkları arasında, bir "Greko-Arnavut ittifakı" işbirliği çağrısında bulundu ve Arnavutluk'un kendi diline, edebiyatına, tarihine ve geleneklerine ve özgürlük ve bağımsızlık hakkına sahip olduğunu tekrarladı.[15] Ayrıca Arnavutların Bulgar Makedonlarla işbirliğine karşıydı ve Arnavut isyancılara verdikleri desteği kendilerine hizmet eden ve Arnavut kuvvetlerinin tükenmesi nedeniyle hareketlerini güçlendiren olarak gördü.[15] Bu süre zarfında Kemal Bey'in Yunanlarla daha yakın ilişkiler kurmasının nedenleri, Arnavutluk'un bağımsızlığına destek sağlamak ve Bulgaristan'ın geniş Balkanlar bölgesindeki hırslarını engellemekti çünkü onları Yunanistan ve Makedonya'daki kuzey Arnavutluk ve Avusturya-Macaristan toprak hırsları için bir tehdit olarak görüyordu.[15][46]

Bu süre boyunca yurt dışında yaşayan Kemal Bey, güçlü İngiliz ve Yunan yanlısı konumu nedeniyle Arnavut hareketinin lideri değildi.[24] İTC, Bir Arnavut lider olarak Kemal Bey'e düşmandı ve örgüt, imparatorluğun Balkan eyaletlerinin batı bölgelerini bölmek için Yunanlarla olan gizli anlayışı nedeniyle onu dışladı.[47] Yaşamı boyunca Kemal Bey, Yunan kültürüne iyilik ve saygıyla baktı, Yunanlarla dostane ilişkiler sürdürdü ve onlarla Arnavutlar arasındaki işbirliğini teşvik etti.[10] Bağımsız bir Arnavutluk yaratmak için imparatorluğa karşı gerilla savaşını destekleyen dönemin bazı Arnavut grupları tarafından reddedilen diplomatik çözümü destekledi.[24] Kemal Bey, Büyük Güçlerin Arnavut işlerine müdahalesini desteklemiş olabilir ve bu, muhaliflerin bir azınlığı tarafından kendisine yöneltilen suçlamadır.[24] Ancak zamanla Arnavut milliyetçisi oldu ve 1912'de Arnavutluk'un bağımsızlığını ilan edecekti.[10]

Jön Türk Devrimi ve karşı darbe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jön Türk Devrimi (1908) olayları sırasında, II. Abdülhamid'in son çare olarak Kemal Bey'den yardım istediği ve onun yanıtı yanıtı, yalnızca 1878 Osmanlı anayasasının tekrar yürürlüğe konulmasının Arnavutları sakinleştireceği şeklinde söylentiler vardır.[48] 1908 devrimi ve anayasasının tekrar yürürlüğe konulmasından sonra, Kemal Bey sürgünden döndü, tekrar kurulan Meclis-i Mebûsan'da Berat'ı temsil eden mebus oldu ve mecliste liberal politikacılar[49][50][51] ve İngilizler ile birlikte hareket etti. Kemal Bey'in hükûmet reformları çağrısında bulunduğu Jön Türk gazetesi Tanin'e katkıda bulundu.[52] Kemal Bey, Meclis-i Mebûsan'de bulunan Arnavut mebuslarının lideri oldu ve Avusturya-Macaristan'ın Bosna'yı ilhakına karşı çıkmadı ve hareketin tanınmasının, Balkan devletleriyle toprak üzerinde savaş olması durumunda imparatorluk için güvenlik garantileri gerektirmesi gerektiğini ekledi.[53]

31 Mart Vakası sırasında, liberal Ahrar Fırkası'nın liderliği, olayları kontrol altına almak ve isyanın Hamidiye yanlısı ve anayasa karşıtı gerici bir rotaya dönmesini engellemek için başarısız bir girişimde bulundu.[54] Liberal (Ahrar) mebusu olan Kemal Bey, bazı mebusları meclise sokmayı başardı, isyancı birliklerin taleplerini kabul ettiler ve anayasa ile şeriat kanununun uygulanacağına dair resmi bir açıklama yaptılar.[55] İlk karşı darbe olaylarına karışmayan Kemal Bey, kısa bir süreliğine Meclis-i Mebûsan Başkanlığına getirildi ve II. Abdülhamid tarafından yeni bir hükûmeti tanımasına yol açtı.[56][57] Kemal Bey, Avlonya'daki seçmenlerine yeni hükûmeti tanımalarını söyleyen bir telgraf çekti ve memleketindeki Arnavutlar, durum gerektiriyorsa padişahı silahlarla desteklemek için silah deposuna baskın düzenleyerek ona destek verdiler.[57] Kemal Bey, İTC'yi destekleyen Hareket Ordusu'nun isyanı bastırmak için İstanbul'a gelmesinden önce şehri terk etti ve Yunanistan'a kaçtı.[58] Bir hükûmet soruşturması daha sonra Kemal Bey'i yaptıklarının yanlış olmadığı yönünde temize çıkardı.[57]

Siyaset

[değiştir | kaynağı değiştir]

Milliyetçilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Siyasi kariyeri bundan sonra yalnızca Arnavut milliyetçiliğine odaklandı. Güney Arnavutluk'ta artan gerilla faaliyeti, 1909 yılının yaz aylarında Osmanlı hükûmetinin Kemal Bey'den şüphe duymasına neden oldu.[58] Osmanlı İmparatorluğu'nun Atina büyükelçiliği, Kemal Bey'in zengin Arnavut Tosklar ve Yunanistan tarafından finanse edilen örgütle bir birlik kurma konusunda pazarlık yaptığını bildirmiştir.[59] Kemal Bey, meclisin kendisini karşı-devrim hareketine katılmak suçlamasından aklamasından sonra Atina'dan İstanbul'a döndü ve Ahrar Fırkası'nın eski üyelerinden oluşan bir grup "modern liberaller" mebusun lideri oldu.[60] 1910'da Kemal Bey Avusturya-Macaristan büyükelçisine verdiği demeçte Jön Türk hükûmetini, Türkleri imparatorluktaki diğer milletlerden üstün tuttuğu ve Arnavutlarla ilgili böl ve yönet politikaları nedeniyle eleştirdi.[61]

1911 Arnavut İsyanı sırasında Tiranlı Cemal Bey ile birlikte seyahat etti ve 23 Haziran'da Karadağ'ın bir köyü olan Gerče'de bir toplantıda isyanın liderlerine katıldı.[62][63] Hem Osmanlı İmparatorluğu'na hem de Avrupa'ya (özellikle Büyük Britanya) yönelik Arnavut özerkliği, okul ve dil hakları, Arnavutların tanınması, seçim özgürlükleri ve hürriyetleri, Arnavutluk'ta askerlik hizmeti ve diğer önlemleri içeren[62][63] Greçë Muhtırası'nu birlikte hazırladılar.[64] Aralık 1911'de, Kemal Bey ve Priştineli Hasan Bey, İstanbul'da Arnavut siyasi ileri gelenlerinin gelecekteki bir Arnavut ayaklanmasını organize etmeye karar verdikleri gizli toplantılarını topladılar.[65][66] Kemal Bey'e, 15.000 silah satın almak için mali destek ve fonlara ek olarak, Arnavut hareketine sempati duyan hükûmetlerden destek almak için Avrupa'ya gitme görevi verildi.[65][67] Paris'te Avusturya-Macaristan yetkilileriyle bir araya geldi ve onlarla ilgili önceki endişelerinin değiştiğini, Avusturya-Macaristan'ı Arnavutluk'un tek savunucusu olarak gördüğünü ve güçlü bir Osmanlı devleti içinde Arnavut jeopolitik çıkarlarını desteklemeleri halinde Arnavut desteğine güvenebileceklerini ifade etti.[68] 1912 Arnavut İsyanı sırasında Kemal Bey, Osmanlılar ile yapılan müzakerelerde imparatorluk içinde Arnavut özerkliğini destekleyen ve savunan liderlik grubunun bir parçasıydı.[69]

Arnavutluk'un bağımsızlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kemal Bey, Arnavutluk'un bağımsızlığını ilan eden Avlonya Meclisi'nin birinci yıldönümünde (28 Kasım 1913)
İsmail Kemal Bey'in masası ve cam dolabı, Avlonya'daki Bağımsızlık Müzesi

Balkan Savaşları bölgedeki Osmanlı yönetiminin sonunu getirdi. Eylül 1912'de Kemal Bey, Luigj Gurakuqi ile birlikte Romanya'daki Arnavut toplumuyla danışmak için Bükreş'e gitti.[70] Daha sonra Viyana'ya hareket ederek Avusturya-Macaristan yetkilileriyle telgraf yoluyla temasta bulundu ve çözüm olarak Arnavutluk'a müdahalelerini destekledi.[70] 12 Kasım'da Kemal Bey Avusturya-Macaristan dışişleri bakanlığından yetkililerle bir araya geldi ve ona Arnavutlara ve durumlarına duydukları sempatiyi anlattılar, ancak devam eden savaş nedeniyle fazla bir şey yapamadılar.[70] Dışişleri Bakanı Kont Leopold Berchtold, Kemal Bey'in Arnavut sorunu hakkındaki görüşlerini destekledi ve emrine bir tekne verdi.[70] Kemal Bey, Trieste'den Kasım ortasına kadar Dıraç'a gitti, ancak Osmanlı makamlarının şehre yaklaşan Sırp kuvvetleri ile varlığına itiraz etmesi nedeniyle kalışı kısa sürdü ve 26 Kasım'da varacağı Avlonya'ya gitti.[70][71] Bu arada oğlu Avlonyalı Ethem Bey, Arnavutluk'un her yerinden Arnavut temsilcilerini Avlonya'ya çağırdı.[72]

Kemal Bey, Arnavutluk'un Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılmasında, Arnavutluk Bağımsızlık Bildirgesi'nde ve 28 Kasım 1912'de bağımsız Arnavutluk'un oluşumunda başlıca figürlerden biriydi.[70][72] Bu, Arnavutluk'ta 400 yılı aşkın "de jure" Osmanlı yönetiminin sona erdiğinin işaretiydi.[72] Gurakuqi ile birlikte, Bağımsızlık Bildirgesi'nin henüz imzalandığı Avlonya'daki iki katlı binanın balkonundan Arnavutluk bayrağını kaldırdı. Hükûmetin kurulması, 4 Aralık 1912'de düzenlenen Avlonya Meclisinin dördüncü oturumu için, Arnavutluk'un tüm bölgelerinin temsilcileri Avlonya'ya gelene kadar ertelendi.[70][73] Meclis-i Vükelâ, onun Arnavut özerkliğini tercih eden eylemlerine karşı çıktı ve Kemal Bey'in güney Arnavutluk'ta sıkışıp kalan Osmanlı Üçüncü Ordusu'na askeri yardımda bulunmasını istedi.[72] Osmanlı İmparatorluğu'nun Balkanlar'daki çöküşünün farkında olan Kemal Bey, Büyük Güçlerden bağımsız bir Arnavutluk'u tanımalarını ve desteklemelerini istedi.[72]

Osmanlı-Arnavutluk ittifakı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı İTC hükûmeti Arnavutluk üzerindeki kontrolünü yeniden sağlamaya çalıştı ve 1913'te yarbay Bekir Fikri'yi Osmanlı-Arnavut subayı ve İTC üyesi Arnavut tahtına aday olan Ahmed İzzet Paşa'ya Arnavut desteğini artırmak için gönderdi..[74][75][76] İzzet Paşa'nın elçisi olan Fikri, Kemal Bey ile temasa geçti ve ona Yunanistan ve Sırbistan'a karşı Osmanlı, Arnavut ve Bulgar ortak askerî harekâtını öngören bir plan sundu.[75][76][77] Arnavutluk'un askeri girişimdeki ödülü, Büyükelçiler Konferansı tarafından Sırbistan ve Yunanistan'a verilen Kosova ve Çamlık bölgelerinin tahsisi olacaktı.[77] Kemal Bey, Fikri'ye Arnavutluk hükümdarı olarak İzzet Paşa'ya bağlılığı konusunda güvence verdi ve İstanbul'daki İTC hükûmetinin Sırp ve Yunan güçlerine karşı bir gerilla savaşı yürütmek için ülkeye gizlice asker ve silah sızma planını destekledi.[78][79] Bu görüşmelerin ardından Fikri, İstanbul'a telgraflar göndererek hükûmetten mühimmat, silah ve asker göndermesini istedi.[80] Sırplar komployu ortaya çıkardı ve operasyonu Uluslararası Kontrol Komisyonu'na (UKK) bildirdi.[78][80] Arnavutluk'u Büyük Güçler adına geçici olarak yöneten bir örgüt olan UKK, Arnavut Jandarma olarak görev yapan Hollandalı subaylarının olağanüstü hal ilan etmesine ve komployu durdurmasına izin verdi.[77][78][79] 7-8 Ocak 1914'te Avlonya'ya baskın düzenleyerek 200'den fazla Osmanlı askerini keşfettiler ve Fikri'yi tutukladılar.[75][78][81] Fikri'nin davası sırasında komplo ortaya çıktı ve Albay Willem de Veer yönetimindeki bir UKK askeri mahkemesi onu ölüme mahkûm etti[81] ve daha sonra cezası ömür boyu hapse çevrilirken[78] Kemal Bey ve kabinesi istifa etti.[77] Kemal Bey ülkeyi terk ettikten sonra, Arnavutluk genelinde kargaşa yaşandı.[82] Kemal Bey, 1912'den 1914'e kadar Arnavutluk'un başbakanıydı.

Hükümet

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Arnavutluk Geçici Hükûmeti

Hatırası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avlonyalı İsmail Kemal Bey, 1992-1996 yılları arasındaki 200 Arnavut leki banknotunun[83] ve 1996'dan beri basılan 500 Arnavut leki banknotun ön yüzlerinde tasvir edilmiştir.[84] 27 Haziran 2012'de Arnavutluk Cumhurbaşkanı Bamir Topi, Kemal Bey'i Ulusal Bayrak Nişanı (ölüm sonrası) ile ödüllendirdi.[85]

  • Avlonya'daki İsmail Kemal Bey'in mezarı
    Avlonya'daki İsmail Kemal Bey'in mezarı
  • Tiran'daki İsmail Kemal Bey'in anıtı
    Tiran'daki İsmail Kemal Bey'in anıtı
  • Avlonya'daki İsmail Kemal Bey'in anıtı
    Avlonya'daki İsmail Kemal Bey'in anıtı
  • 500 Arnavut leki üzerinde İsmail Kemal Bey
    500 Arnavut leki üzerinde İsmail Kemal Bey

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ "Muzeu Historik Kombëtar". 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  2. ^ Brisku, Adrian (2020). "Renegotiating the Empire, Forging the Nation-State: The Albanian Case through the Political Economic Thought of Ismail Qemali, Fan Noli, and Luigj Gurakuqi, c. 1890–1920s". Nationalities Papers (İngilizce). 48 (1). ss. 158-174. doi:10.1017/nps.2018.52. ISSN 0090-5992. 
  3. ^ Giaro, Tomasz (2007). "The Albanian legal and constitutional system between the World Wars". Modernisierung durch Transfer zwischen den Weltkriegen. Frankfurt am Main, Germany: Vittorio Klosterman GmbH. s. 185. ISBN 978-3-465-04017-0. 
  4. ^ a b Wojciech Roszkowski and Jan Kofman (8 Temmuz 2016). Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century (İngilizce). Routledge, 2016. s. 448449. ISBN 9781317475941. 
  5. ^ a b Robert Elsie (2010). Historical Dictionary of Albania (İngilizce). Rowman & Littlefield, 2010. ss. 475-476. ISBN 9780810861886. 
  6. ^ a b Skendi 1967, ss. 182–183, 411.
  7. ^ a b Gawrych 2006, ss. 23–24.
  8. ^ a b c d e f g Skendi 1967, ss. 182–183, 331.
  9. ^ Gawrych 2006, ss. 26, 93.
  10. ^ a b c Gawrych 2006, ss. 93–94.
  11. ^ Müfid Şemsi Paşa: Arnavutluk İttihad ve Terakki, Ahmed Nezih Galitekin, Constantinople, 1995, p. 209.
  12. ^ Skendi 1967, s. 139.
  13. ^ a b c Skendi 1967, ss. 313–314.
  14. ^ a b c Hanioğlu 2001, s. 14.
  15. ^ a b c d e f g h Skendi 1967, ss. 183–185, 331–332, 360.
  16. ^ Skendi 1967, s. 269.
  17. ^ Skendi 1967, ss. 269, 231–232, 332.
  18. ^ a b c Hanioğlu 2001, s. 10.
  19. ^ a b Skendi 1967, ss. 336–337.
  20. ^ Gawrych 2006, ss. 145–146.
  21. ^ Hanioğlu 2001, s. 75.
  22. ^ Hanioğlu 2001, s. 50.
  23. ^ Hanioğlu 2001, ss. 14–15.
  24. ^ a b c d e f g Hanioğlu 2001, s. 15.
  25. ^ Gawrych 2006, s. 205.
  26. ^ Skendi 1967, ss. 330–333.
  27. ^ a b Hanioğlu 2001, ss. 16–17.
  28. ^ Hanioğlu 2001, s. 18.
  29. ^ Hanioğlu 2001, s. 328.
  30. ^ Hanioğlu 2001, ss. 25–26.
  31. ^ Hanioğlu 2001, ss. 18–19.
  32. ^ Hanioğlu 2001, ss. 23–24.
  33. ^ a b Hanioğlu 2001, s. 24.
  34. ^ Hanioğlu 2001, s. 19.
  35. ^ a b c Hanioğlu 2001, s. 20.
  36. ^ Hanioğlu 2001, ss. 20, 331–332.
  37. ^ Hanioğlu 2001, s. 331.
  38. ^ Hanioğlu 2001, s. 21.
  39. ^ a b c d e f Hanioğlu 2001, s. 22.
  40. ^ Hanioğlu 2001, ss. 22–23.
  41. ^ a b c Hanioğlu 2001, s. 23.
  42. ^ Hanioğlu 2001, s. 26.
  43. ^ Kondis, Basil (1976). Greece and Albania, 1908-1914. pp. 33-34.
  44. ^ Pitouli-Kitsou, Hristina (1997). Οι Ελληνοαλβανικές Σχέσεις και το βορειοηπειρωτικό ζήτημα κατά περίοδο 1907- 1914 27 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Thesis). National and Kapodistrian University of Athens. p. 168. "Ο Ισμαήλ Κεμάλ υπογράμμιζε ότι για να επιβάλει στη σύσκεψη την άποψη του να μην επεκταθεί το κίνημα τους πέραν της Κάτω Αλβανίας, και ταυτόχρονα για να υποδείξει τον τρόπο δράσης που έπρεπε να ακολουθήσουν οι αρχηγοί σε περίπτωση που θα συμμετείχαν σ' αυτό με δική τους πρωτοβουλία και οι Νότιοι Αλβανοί, θα έπρεπε να αποφασίσει η κυβέρνηση την παροχή έκτακτης βοήθειας και να του κοινοποιήσει τις οριστικές αποφάσεις της για την προώθηση του προγράμματος της συνεννόησης, ώστε να ενισχυθεί το κύρος του μεταξύ των συμπατριωτών του. Ειδικότερα δε ο Ισμαήλ Κεμάλ ζητούσε να χρηματοδοτηθεί ο Μουχαρέμ Ρουσήτ, ώστε να μην οργανώσει κίνημα στην περιοχή, όπου κατοικούσαν οι Τσάμηδες, επειδή σ' αυτήν ήταν ο μόνος ικανός για κάτι τέτοιο. Η ελληνική κυβέρνηση, ενήμερη πλέον για την έκταση που είχε πάρει η επαναστατική δράση στο βιλαέτι Ιωαννίνων, πληροφόρησε τον Κεμάλ αρχικά στις 6 Ιουλίου, ότι ήταν διατεθειμένη να βοηθήσει το αλβανικό κίνημα μόνο προς βορράν των Ακροκεραυνίων, και εφόσον οι επαναστάτες θα επι ζητούσαν την εκπλήρωση εθνικών στόχων, εναρμονισμένων με το πρόγραμμα των εθνοτήτων. Την άποψη αυτή φαινόταν να συμμερίζονται μερικοί επαναστάτες αρχηγοί του Κοσσυφοπεδίου. Αντίθετα, προς νότον των Ακροκεραυνίων, η κυβέρνηση δεν θα αναγνώριζε καμιά αλβανική ενέργεια. Απέκρουε γι' αυτόν το λόγο κάθε συνεννόηση του Κεμάλ με τους Τσάμηδες, δεχόταν όμως να συνεργασθεί αυτός, αν χρειαζόταν, με τους επαναστάτες στηνπεριοχή του Αυλώνα."
  45. ^ a b Hanioğlu 2001, s. 465.
  46. ^ Blumi, Isa (2013). Ottoman refugees, 1878-1939: Migration in a post-imperial world. A&C Black. p. 82; p. 195. "As late as 1907 Ismail Qemali advocated the creation of “una liga Greco-Albanese” in an effort to thwart Bulgarian domination in Macedonia. ASAME Serie P Politica 1891–1916, Busta 665, no.365/108, Consul to Foreign Minister, dated Athens, 26 April 1907."
  47. ^ Hanioğlu 2001, s. 256.
  48. ^ Hanioğlu 2001, s. 273.
  49. ^ Skendi 1967, ss. 360–361.
  50. ^ Gawrych 2006, ss. 155, 157–158, 181.
  51. ^ Hanioğlu, M. Șükrü (2001). Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908 (İngilizce). Oxford University Press. ss. 6-7. ISBN 9780199771110. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  52. ^ Gawrych 2006, s. 185.
  53. ^ Skendi 1967, s. 359.
  54. ^ Zürcher 2017b, s. 202.
  55. ^ Zürcher, Erik Jan (2017b). "31 Mart: A Fundamentalist Uprising in Istanbul in April 1909?". Lévy-Aksu, Noémi; Georgeon, François (Ed.). The Young Turk Revolution and the Ottoman Empire: The Aftermath of 1918 (İngilizce). I.B.Tauris. s. 201. ISBN 9781786720214. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  56. ^ Skendi 1967, s. 364.
  57. ^ a b c Gawrych 2006, s. 168.
  58. ^ a b Gawrych 2006, s. 179.
  59. ^ Blumi, Isa (12 Eylül 2013). Ottoman Refugees, 1878-1939: Migration in a Post-Imperial World (İngilizce). A&C Black. s. 84. ISBN 978-1-4725-1538-4. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. For example, the Ottoman embassy in Athens reported that Ismail Qemali held negotiations with an organization called Hellenismos, funded by wealthy Tosks and the Greek state. This prominent ex-Ottoman governor apparently was ready to forge a union with the enemy. 
  60. ^ Skendi 1967, s. 400.
  61. ^ Skendi 1967, ss. 402–403.
  62. ^ a b Skendi 1967, ss. 411, 416–417.
  63. ^ a b Gawrych 2006, ss. 186–187.
  64. ^ Treadway, John D (1983), "The Malissori Uprising of 1911", The Falcon and Eagle: Montenegro and Austria-Hungary, 1908–1914 (İngilizce), West Lafayette, Ind.: Purdue University Press, s. 78, ISBN 978-0-911198-65-2, OCLC 9299144, erişim tarihi: 10 Ekim 2011 
  65. ^ a b Skendi 1967, s. 427.
  66. ^ Gawrych 2006, s. 190.
  67. ^ Gawrych 2006, ss. 190–191.
  68. ^ Skendi 1967, ss. 438–439, 444–445.
  69. ^ Skendi 1967, s. 437.
  70. ^ a b c d e f g Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. ss. 458-463. ISBN 9781400847761. 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  71. ^ Gawrych 2006, ss. 199–200.
  72. ^ a b c d e Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913 (İngilizce). Londra: IB Tauris. s. 200. ISBN 9781845112875. 10 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  73. ^ "Essential Characteristics of the State (1912—1914)", Studia Albanica, 36, Tiran: L'Institut, 2004, s. 18, OCLC 1996482, 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Kasım 2021, Essential Characteristics of the State (1912—1914) ... The setting up of the government was postponed until the fourth hearing of the Assembly of Vlora, in order to give time to other delegates from all regions of Albania to arrive. 
  74. ^ Clayer, Nathalie (2007). Aux origines du nationalisme albanais: La naissance d'une nation majoritairement musulmane en Europe [The origins of Albanian nationalism: The birth of a predominantly Muslim nation in Europe] (Fransızca). Paris: Karthala. s. 705. ISBN 9782845868168. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  75. ^ a b c Gostentschnigg, Kurt (2017). Wissenschaft im Spannungsfeld von Politik und Militär: Die österreichisch-ungarische Albanologie 1867-1918 (Almanca). Springer-Verlag. s. 575. ISBN 9783658189112. 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  76. ^ a b Tütüncü 2017, ss. 40, 42.
  77. ^ a b c d Winnifrith, Tom (1992). Perspectives on Albania. Springer. s. 111. ISBN 9781349220502. 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  78. ^ a b c d e Kiefer, Dorothea (1979). Entwicklungspolitik in Jugoslawien. Ihre Zielsetzungen, Planungen und Ergebnisse. Oldenbourg Verlag. s. 320. ISBN 9783486496017. 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  79. ^ a b Tütüncü 2017, ss. 41–42.
  80. ^ a b Tütüncü 2017, s. 42.
  81. ^ a b Tütüncü 2017, s. 41.
  82. ^ Tütüncü, Mehmet (2017). "Grebeneli Bekir Fikri Bey Albay Thomson'a Karşı 1914 Avlonya Olayı [Grebeneli Bekir Fikri Bey against Colonel Thomson: The Case of Vlorë 1914]". Düşünce Ve Tarih. 3 (31): 43. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  83. ^ Bank of Albania 1 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Currency: Banknotes withdrawn from circulation 6 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. – Retrieved 23 Mart 2009.
  84. ^ Bank of Albania 1 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Currency: Banknotes in circulation 26 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. – Retrieved 23 Mart 2009.
  85. ^ Republikes, Presidenti i. "Website Zyrtar". www.president.al. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018. 
Genel
  • Menfa-ı ihtiyarı hatıratı / Ali Haydar Midhat Bey, 1905
  • David Barchard, The Man Who Made Albania—Ismail Kemal Bey, Cornucopia Magazine No 34, 2004.
  • Ismail Kemal Bey and Sommerville Story, ed. The memoirs of Ismail Kemal Bey. London: Constable and company, 1920. (The Internet Archive, full access)
  • Sommerville, A.M. (1927), Twenty years in Paris with a pen, A. Rivers ltd., 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Kasım 2021 
  • Xoxi, Koli (1983), Ismail Qemali: jeta dhe vepra, Shtëpia Botuese "8 Nentori", 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Kasım 2021 
Siyasi görevi
Önce gelen:
Bağımsızlık ilan edildi 		Arnavutluk Devlet Başkanı
1912–1914 		Sonra gelen:
Wilhelm prens olarak
Önce gelen:
Bağımsızlık ilan edildi 		Arnavutluk Başbakanı
1912–1914 		Sonra gelen:
Feyzi Bey Alizoti
Önce gelen:
Bağımsızlık ilan edildi 		Arnavutluk Dışişleri Bakanı
1912–1914 		Sonra gelen:
'
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Avlonyalı_İsmail_Kemal_Bey&oldid=33611852" sayfasından alınmıştır