Fırat - Vikipedi

Fırat
Fırat Nehri, Elifoğlu, Karkamış, Gaziantep
Fırat-Dicle haritası
Konum
Ülke(ler)	Türkiye, Suriye, Irak
Şehir(ler)	Elazığ, Malatya, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa
Genel bilgiler
Drenaj sistemi	Şattülarap
Aktığı yer	Şattülarap→Basra Körfezi
Birleşim (kaynak)	Karasu Nehri ve Murat Nehri 38°51′23″N 38°46′58″E / 38.8563°K 38.7829°D / 38.8563; 38.7829
Kaynak rakımı	955 m
Ağız	31°00′18″N 47°26′30″E / 31.00497°K 47.44163°D / 31.00497; 47.44163
Ağız rakımı	4 m
Yükseklik farkı	951 m
İniş	0,34 ‰
Uzunluk	2.800 km
Havza alanı	765.831 km²
Sağ kolları	Tohma Çayı, Şiro Çayı, Göksu Çayı
Sol kolları	Sinek Çayı
Akım yerleri	Karakaya Barajı, Atatürk Barajı, Birecik Barajı, Karkamış Barajı, Esad Gölü

Fırat, Güneybatı Asya'nın en uzun ırmağıdır.

Başlangıç noktaları Ağrı Diyadin'den kaynağını alan Murat Nehri ve Erzurum Dumludağ'dan kaynağını alan Karasu Nehri'dir. Bu nehirler Elazığ il sınırlarında birleşerek Fırat Nehri'ni oluşturur. Fırat Nehri sırası ile; Erzincan, Sivas, Tunceli, Elazığ, Malatya, Diyarbakır, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa il sınırını belirledikten sonra Suriye, daha sonra Irak topraklarına girer. Irak'ta denize uzak olmayan bir noktada Dicle Nehri ile birleşerek Şatt'ül-Arab'ı oluşturur ve Basra Körfezi'ne dökülür. Nehrin en önemli kolları Murat Nehri, Karasu Nehri, Tohma Çayı, Peri Çayı, Kahta Çayı, Çaltı ve Munzur Suyu'dur.

Batı dillerinde Fırat Nehri, Euphrates olarak geçer. Euphrates adı Yunancadan gelen bir sözcüktür. İsmin asıl kaynağı konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır:

1. Eski Farsçadaki Ufratu' ve Akad dilindeki Purattudur. Eski Farsçadaki sözcüğün Avesta'da geçen huperethuua (geçmesi kolay) olduğu tahmin edilmektedir.
2. Arapça tasasızlık, rahatlık anlamına gelen "ferahat" kelimesinden gelmektedir.
3. Fırat; Akadcada Pu-rat-tu, Sümercede Buranun olarak geçmektedir. Kelimenin Hint-Avrupa kökenli olmadığı, Akadca ve Sümerceden kaynaklandığı, Eski Farsça ve Farsça aracılığıyla diğer dillere geçtiği görüşü ağırlık kazanmaktadır. Eski Asur dillerinde de fonetik olarak Fırat sözcüğüne yakın olan pratru kelimesi de ilk gelene ait olan anlamında kullanılmıştır.

Toplam uzunluğu 2.800 km, Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu ise 1263 km'dir. 720.000 km² su toplama havzasına sahiptir. Türkiye'nin en geniş havzasına sahip olan Fırat Nehri yılda ortalama 30 milyar m³ su taşımaktadır. Bu suyun %80'i Keban barajının yukarısından kaynaklanır. Kış yağışların kar şeklinde olmasından dolayı debi 200 m³/sn'dir. Yağmurlar ve kar erimeleri sebebiyle ilkbaharda hızla yükselerek 2000 m³/sn'ye ulaşır. Temmuzdan itibaren azalmaya başlayan su Eylül-Ekim aylarında en düşük seviyeye ulaşır.^[1]

Fırat Nehri'nin rejimi Türkiye'deki diğer akarsulara göre daha düzenlidir. Mart ile Haziran ayları arasında yavaş yavaş kabarır, Temmuz ile Ocak ayları arasında çekilmiş olmasına rağmen yine de bol su akışı olur.

Nehir üzerine Türkiye'nin en büyük barajları inşa edilmiştir. Bu barajlardan Keban Barajı (Elazığ), Karakaya Barajı (Malatya-Elazığ), Atatürk Barajı (Adıyaman-Şanlıurfa), Birecik Barajı (Birecik) ve Karkamış Barajı (Kargamış) tamamlanmıştır. 60 metre yüksekliği ve 4.5 km uzunluğu ile Suriye'nin en büyük barajı olan Tabka Barajı da Fırat üzerinde yer alır.^[2]

Ayrıca Fırat'ın suyu inşa edilen Şanlıurfa Tünelleri ile Harran Ovası'na ulaştırılmıştır. Binlerce yıldır kuru tarım yapılan ovada sulu tarıma geçilmiş, katma değeri yüksek tarım ürünleri yetiştirilmeye başlanmıştır.

Fırat üzerine kurulmuş beş HES ile Türkiye hidroelektrik üretiminin %31'i elde edilir.^[3] Nehir, yüksek dağlar arasında dar ve derin vadilerden akması hidroelektrik potansiyelinin yüksek olmasını sağlamıştır.

Fırat Nehri'nin Türkiye'de en hızlı aktığı yer olan Erzincan'da her yıl yüzlerce turist rafting yapmak için buraya akın etmektedir. Rafting özellikle Avrupalılar tarafından çok sevilen bir spordur ve aynı zamanda spor yapmak için Türkiye'ye geldikleri dallardan en önemlisidir.

Fırat, Batı Asya'nın en uzun nehridir.^[4] Karasu Nehri veya Batı Fırat (450 kilometre (280 mi)) ile Murat Su veya Doğu Fırat'ın (650 kilometre (400 mi)) suları birleşir ve güneydoğu Türkiye'nin Keban ilçesinin 10 kilometre (6,2 mi) yukarısına doğru akar.^[5] Daoudy ve Frenken, Murat Nehri'nin kaynağından Fırat'ın uzunluğunu 3.000 kilometre (1.900 mi)'de Dicle ile birleştiği yere koydular ve bunun Türkiye içinde 1.230 kilometre (760 mi), Suriye'de 710 kilometre (440 mi) ve Irak'ta 1.060 kilometre (660 mi) olduğunu hesapladılar.^[6][7] Aynı rakamlar Isaev ve Mikhailova tarafından da verilir.^[8] Fırat ve Dicle'yi Basra Körfezi ile birleştiren Şattülarap'ın uzunluğu çeşitli kaynaklar tarafından 145-195 kilometre (90-121 mi) olarak verilir.^[9]

Hem Karasu hem de Murat Su, Van Gölü'nden kuzeybatıya sırasıyla 3.290 metre (10.790 ft) ve 3.520 metre (11.550 ft) odsü rakımlarda çıkarlar.^[10] Keban Barajı yerinde, şimdi Fırat'ta birleşen iki nehir 693 metre (2.274 ft) odsü rakımına düşer. Keban'dan Suriye-Türkiye sınırına kadar, nehir 600 kilometre (370 mi)'den daha kısa bir mesafeden 368 metre (1.207 ft)’de daha akar. Fırat Nehri Yukarı Mezopotamya ovalarına girdiğinde, derece önemli ölçüde düşer; Suriye'de nehir 163 metre (535 ft) düşerken, Hīt ile Şattü'l-Arab arasındaki son kısımda nehir sadece 55 metre (180 ft) odsü’inde akar.^[5][11]

Suriye'de üç nehir suyunu Fırat'a katar; Sajur, Balikh ve Habur. Bu nehirler Suriye-Türkiye sınırı boyunca Toros Dağları'nın eteklerinde yükselir ve Fırat'a nispeten az su katarlar. Gaziantep yakınlarındaki iki dereden çıkan ve Tişrin Barajı'nın rezervuarı ‘na boşalmazdan önce Menbiç çevresindeki ovayı boşaltan Sajur bu kolların en küçüğüdür. Balikh suyunun çoğunu Ayn al-'Arus yakınlarındaki karstik bir kaynaktan alır ve Rakka şehrinde Fırat'a ulaşana kadar güneye doğru akar. Uzunluk, drenaj havzası ve deşarj açısından Habur bu üçünün en büyüğüdür. Başlıca karstik kaynakları, Al-Haseke‘yi geçen Habur'un güneydoğudan aktığı, nehrin güneye döndüğü ve Busayrah yakınlarında Fırata aktığı Ra's al-'Ayn civarındadır. Fırat Nehri Irak'a girdikten sonra, Fırat havzasını Dicle havzasına bağlayan kanallar olmasına rağmen Fırat'ın artık doğal kolları yoktur.^[12][13]

• 
  Birecik, Şanlıurfa - Türkiye'de Fırat Nehri'nden bir görünüm.
• 
  Zeugma Barajı.
• 
  Birecik Barajı.
• 
  Birecik Fırat Köprüsü.
• 
  Bir kadın ve bir erkek Basra'da Fırat üzerinde kayık kullanıyor.
• 
  Kahta'da Fırat'ı feribotla geçen yolcular.
• 
  Bir ABD askeri Al Anbar'a bağlı Hit kasabası kıyısında Fırat'ın batı yakasında kenarındaki bir adada silah arıyor.
• 
  Fırat üzerinde Bağdat Demiryolu'nun geçtiği tahta bir köprü, yıl 1900-1910
• 
  Halabiye, Suriye kıyıları.
• 
  Murat Nehri'nden bir görüntü.
• 
  17. yüzyıl Fransız haritası.
• 
  Rafetus euphraticus.
• 
  Caber Kalesi.
• 
  Keban Barajı, Elazığ.
• 
  Güney Irak'ta bir balıkçı teknesi.
• 
  Kahta kıyıları.
• 
  Irak kıyıları.
• 
  Musayyib, Irak kıyılarında ABD askerleri devriye görevinde.
• 
  Dura-Europos, Suriye kıyıları.
• 
  Rumkale, Gaziantep.

• Dünyanın en uzun nehirleri

• Fırat Nehri Üzerindeki Barajlar5 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Fırat Üniversitesi 8 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.