Hordaland - Vikipedi

Hordaland
Eyalet
Hordaland fylke
Bayrak Arma
Hordaland'in Norveç'teki konumu
Ülke	Norveç
Bölge	Vestlandet
İdari merkezi	Bergen
Eyalet	1919
Alt idari birimler	Liste Askøy Austevoll Austrheim Bergen Bømlo Eidfjord Etne Fedje Fitjar Fjell Fusa Granvin Jondal Kvam Kvinnherad Lindås Masfjorden Meland Modalen Odda Os Osterøy Øygarden Radøy Samnanger Stord Sund Sveio Tysnes Ullensvang Ulvik Vaksdal Voss
İdare
• Vali	Lars Sponheim (2010-günümüz)[1] (Norveç Liberal Parti)
• Belediye başkanı	Tom-Christer Nilsen (2011-2015)[2] (Sağ)
Yüzölçümü
• Toplam	15460 km²
• Kara	14.551 km² (5.618 mil²)
Nüfus  (2011)
• Toplam	490 570
• Yoğunluk	32/km²
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Resmî site www.hordaland.no

Hordaland (Norveççe:Hordaland fylke) Norveç'in batı kıyısında yer alan sınırları içinde otuz üç belediye bulunan bir eyalettir.^[4][5] Rogaland güneyinde, Sogn og Fjordane kuzeyinde, Buskerud ve Telemark doğusunda eyaleti çevrelemektedir. Norveç'in toplam nüfusunun %10'u, 490.000'inin üstünde kişi, burada yaşamaktadır.

Merkezi eyaletin en yüksek, bölgenin üçüncü, ülkenin dokuzuncu nüfusu en yoğun kenti olan Bergen'dir. Alanının %71'i deniz seviyesinden 300 metre yüksek dağlık bölgelerden oluşmaktadır. Voss, Odda ve Leirvik diğer şehirleridir. Eyalet coğrafi olarak dört bölgeye ayrılmıştır: Nordhordland, Sunnhordland, Hardanger ve Voss. Hordaland, çok sayıdaki büyük ve küçük adaları, gölleri, buzulları, fiyordları, şelaleleri, dağları ve ovaları ile zengin bir kültürel manzaraya sahiptir.

Hordaland'in yaklaşık bin yıllık bir geçmişi vardır. 7. yüzyıldan itibaren yaklaşık dokuz yüz yıl Hordafylke adı altında küçük krallıkların egemenliği altında kalmıştır. 16. yüzyılın başlarında Norveç, dört “len”e bugünkü adıyla eyalete ayrılmıştır. “Bergenhus len”, Bergen dahil olmak üzere batı ve kuzey Norveç'i kapsamaktaydı. 1662 yılında 'len', amt. yani valilik olarak değiştirilmiştir. “Bergenhus amt.” Hordaland, Sogn og Fjordane, Sunnmøre, Troms ve Nordland'den oluşmaktaydı. 1763 yılında bu valilik güney ve kuzey olmak üzere ikiye ayrılmıştır. 1919 yılında “Sondre Bergenhus amt”, “Hordaland Fylke” olmuştur. 1831-1972 yılları arasında Bergen, şehir-eyalet statüsünde değerlendirilmiştir. 1972 yılında eyalet statüsünü kaybederek Hordaland'in parçası olmuştur.

Adı bir Germen kavmi olan "Horde" (Hǫrðar) halkının adıdır. Muhtemelen Keltçe bir kelime olan savaşçıi kahraman anlamına gelen haruðóz kelimesinden türetilmiştir. Bu kapsamda savaşçıların diyarı anlamına gelmektedir.^[6]

Eyaletin arması 1 Aralık 1961 tarihinde kabul edilmiştir. Kırmızı arka planın üstünde altın sarısı iki çapraz balta üstünde kraliyet tacı bulunmaktadır. Motif Haakon Magnusson'un 1344 yılında yazdığı bir mektupta kullandığı mühürden alınmıştır.^[7]

Hordaland Norveç'teki önemli kültür merkezlerinden biridir. Hordaland, çok sayıda ahşap mimari ve anıtsal taş binaları korumayı başarmıştır. 1979^[8] ve 2005 ^[9] yıllarında Bergen iki kez Dünya Mirası listesinde yer almıştır. Henrik Ibsen'in ilk tiyatro yönetmeni olarak görev aldığı Norveç'in ilk tiyatrosu 1850 yılında Bergen'de kurulmuştur.^[10] Bölgede yüzden fazla doğal park vardır. Hardanger Dağı Yaylası, Norveç'in en büyük millî parkı ve Kuzey Avrupa'daki en büyük yayla ve Avrupa'nın en büyük yaban geyiği sürüsünün evidir.^[11]

Norveç'in batısında yer alan Hordaland, güneyde Rogaland, kuzeyde Sogn og Fjordane, doğuda Buskerud ve Telemark eyaletleriyle çevrilidir. Batısı Kuzey Denizi kıyısıdır. Hardangervidda başta olmak üzere fiyortları, şelaleleri, buzulları, yüksek dağları, yaylası ve korunaklı koylarıyla çeşitli ve zengin bir peyzaja sahiptir.^[12] Deniz seviyesinden 1863 metre ile Hardangerjøkulen eyaletin en yüksek dağıdır. Osterøy 328 km² ile en büyük adası, Fedje 9 km²lik alan ile en küçük ilçesidir. Yüzölçümü bakımından en büyük şehri Voss'tur.

Genel olarak ılıman bir iklim hakimdir. Yüksek dağlar denizden gelen soğuk rüzgârları engellemektedir. Dağlık bölgelerde kara ve deniz arasındaki sıcaklık farkı yıllık değişimleri rüzgâr koşullarından etkilenmektedir. Hem yaz ve hem de kış aylarında batı rüzgârları hakimdir. Kıyısında, genellikle güney ve doğu arasında bir yönden gelen rüzgârlar hakimdir. Yaz aylarında, iyi hava koşullarında, öğleden sonra, kuzeybatı veya kuzey tarafından yönünden rüzgârlar esmektedir.

Ocak ve Şubat aylarında kıyıda sıcaklıklar 0-2 °C arasında değişmektedir. Yüksek dağların olduğu doğusunda -5;-10 °C ye kadar düşebilmektedir. Ölçülen en düşük sıcaklıklar kıyıda -10;-15 °C, vadi ve dağlarda -25;-35 °C'dir. Temmuz ayı ortalama sıcaklıkları ise kıyıda 14–16 °C, en yüksek 32 °C olmak üzere ortalama 20–25 °C'dir.

Özellikle Bergen yağış açısından en zengin bölgelerdendir. Yıllık azami 1500 mm olmak üzere ortalama 3000 mm yağış görülmektedir. Ekim ve Mayıs aylarında yağmurun en yoğun olduğu aylardır.

Kıyısında, çoğunlukla bahar ve yaz aylarında, bulutlu ve % 2-3 oranında sis olmaktadır. Vadilerin bazı bölgeleri sonbahar ve kış aylarında sisli ve soğuktur. Dağlarında, deniz seviyesinden 1000–1400 m. üzerinde, çoğunlukla sonbahar ve kış aylarında, % 2-5 arasında sis frekansı vardır.^[13]

“Voss-Bergen” demiryolu 1883 yılında açılmıştır. 1909 yılında Oslo'dan dağların arasından geçen Bergen Demiryolu yapılmıştır. 1935'te yapılan “Voss-Granby” (Hardanger) demiryolu, 1985 yılına kadar sadece taşımacılık için kullanılmıştır. Doğusunda dağların arasında ulaşımı sağlayan dört ana yol vardır. E 16 Bergen üzerinden Voss, Gudvangen, Aurland, Lærdal ve Filefjell'den geçmektedir. E 16, E 39 ve E 134 yollarına kara yolu bağlantıları vardır. Özellikle batıdaki ilçe ve şehirlere tüneller ve köprüler inşa edilmiştir.

Eyalet aynı zamanda uluslararası trafiğe sahiptir ve yolcu sayısı ile ülkenin en büyük ikinci havalimanı olan ana havaalanı, Bergen'in güneyinde, Flesland'de bulunmaktadır. Ayrıca Voss ve Stord'da birer hava alanı bulunmaktadır.^[14]

Balıkçılık

Balıkçılıkta Hordaland, ülkenin en önemli kaynağıdır. 1970'lerin başından itibaren, diğer endüstrilerdeki güçlü büyüme ve büyük ölçüde geleneksel balıkçılıkta düşüşe sebep olmuştur. Akuakültür endüstrisi, Austevoll, Fjell, Bømlo, Fusa ve Tysnes başta olmak üzere pek çok ilçede yaygındır.^[15]

Sanayi

Hordaland, istihdam açısından Rogaland'dan sonra ülkenin en önemli sanayi bölgesidir. Mühendislik endüstrisi, özellikle gemi inşa ve makine sanayi, ana demir ve metal sanayi ile tekstil ve hazır giyim endüstrisi en önemli sanayi birimlerini oluşturmaktadır. Bergen, eyalet genelinin yaklaşık %46'lık istihdamını sağlamaktadır. Diğer önemli istihdam birimleri ise Stord, Lindås, Kvinnherad, Odda, Bømlo, Kvam ve Vaksdal'dır.^[16]

Enerji üretimi

Bergen enerji üretiminde ilk sırayı alan şehirdir. Toplamda altmış üç elektrik santralleriyle 3729 MW ve yıllık ortalama 15.799 GWh üretim ile toplam üretimin % 13'ünü karşılamaktadır. Bjoreia, Sima, Austdøla ve Norddøla başta olmak üzere nehirlerde santraller kurulmuştur.^[17]

Turizm

Hordaland çok sayıdaki çeşitli adaları, fiyortları, dağları ve buzulları ile önemli bir turizm merkezidir. Tarihi mekanlar da dahil olmak üzere, eyalette, orta çağ döneminde yapılmış pek çok kilise bulunmaktadır. Saraylar, kuleler ve tarihi dönemlerden kalma pek çok tarihî eser barındıran Hordaland'in, tarihsel bölgeleri Utne (Hardanger), Stord (Sunnhordland) ve Voss'da müzeler bulunmaktadır. Ayrıca Bergen'de, ülke çapında önemli sanat, kültür ve doğa tarihi müzeleri vardır.^[18]

Hordaland eyaletine bağlı otuz üç belediye bulunmaktadır:

Nr.	Harita	Arma	İsim[19]	Merkez	Nüfus[20]	Alan km²	Dil	Bölge
1201			Bergen	Bergen	263 762	&0000000000000465.570000465,57	Karışık	Midthordland
1211			Etne	Etnesjøen	3 963	&0000000000000735.340000735,34	Norveççe	Sunnhordland
1216			Sveio	Sveio	5 228	&0000000000000245.760000245,76	Norveççe	Sunnhordland
1219			Bømlo	Svortland	11 503	&0000000000000246.100000246,10	Norveççe	Sunnhordland
1221			Stord	Leirvik	17 957	&0000000000000143.610000143,61	Norveççe	Sunnhordland
1222			Fitjar	Fitjar	2 944	&0000000000000142.460000142,46	Norveççe	Sunnhordland
1223			Tysnes	Uggdal	2 766	&0000000000000255.170000255,17	Norveççe	Sunnhordland
1224			Kvinnherad	Rosendal	13 318	&0000000000001127.9800001.127,98	Norveççe	Sunnhordland
1227			Jondal	Jondal	1 050	&0000000000000209.940000209,94	Norveççe	Hardanger
1228			Odda	Odda	6 946	&0000000000001615.9200001.615,92	Karışık	Hardanger
1231			Ullensvang	Kinsarvik	3 417	&0000000000001398.8700001.398,87	Norveççe	Hardanger
1232			Eidfjord	Eidfjord	957	&0000000000001491.7400001.491,74	Norveççe	Hardanger
1233			Ulvik	Ulvik	1 112	&0000000000000720.720000720,72	Norveççe	Hardanger
1234			Granvin	Granvin	923	&0000000000000212.590000212,59	Norveççe	Hardanger
1235			Voss	Vossevangen	13 978	&0000000000001805.6600001.805,66	Norveççe	Voss
1238			Kvam	Norheimsund	8 522	&0000000000000616.580000616,58	Norveççe	Hardanger
1241			Fusa	Eikelandsosen	3 811	&0000000000000378.360000378,36	Norveççe	Midthordland
1242			Samnanger	Tysse	2 417	&0000000000000269.140000269,14	Norveççe	Midthordland
1243			Os	Osøyro	17 726	&0000000000000139.810000139,81	Norveççe	Midthordland
1244			Austevoll	Storebø	4 792	&0000000000000117.180000117,18	Norveççe	Midthordland
1245			Sund	Skogsvåg	6 409	&0000000000000099.71000099,71	Norveççe	Midthordland
1246			Fjell	Straume	22 720	&0000000000000148.150000148,15	Norveççe	Midthordland
1247			Askøy	Kleppestø	26 210	&0000000000000100.610000100,61	Karışık	Midthordland
1251			Vaksdal	Dale	4 138	&0000000000000715.630000715,63	Norveççe	Nordhordland
1252			Modalen	Mo	370	&0000000000000412.150000412,15	Norveççe	Nordhordland
1253			Osterøy	Lonevåg	7 521	&0000000000000255.150000255,15	Norveççe	Nordhordland
1256			Meland	Frekhaug	7 036	&0000000000000092.59000092,59	Norveççe	Nordhordland
1259			Øygarden	Tjeldstø	4 419	&0000000000000066.55000066,55	Norveççe	Midthordland
1260			Radøy	Manger	4 952	&0000000000000111.850000111,85	Norveççe	Nordhordland
1263			Lindås	Knarvik	14 668	&0000000000000475.930000475,93	Norveççe	Nordhordland
1264			Austrheim	Årås	2 776	&0000000000000057.46000057,46	Norveççe	Nordhordland
1265			Fedje	Fedje	576	&0000000000000009.2600009,26	Norveççe	Nordhordland
1266			Masfjorden	Masfjordnes	1 683	&0000000000000556.490000556,49	Norveççe	Nordhordland
12			Hordaland	Bergen	490 570	15.440,42	Norveççe	Vestlandet

Kardeş bölgeleri^[21]

• Basse-Normandie, Fransa
• Cardiff, Galler, Birleşik Krallık
• Kaunas, Litvanya
• , İskoçya, Birleşik Krallık

Kardeş şehirleri^[22]

• , Türingiya, Almanya
• , Edinburgh, İskoçya

Hordaland, Oslo ve Akershus dan sonra ülkenin en kalabalık eyaletidir. Eyaletin nüfusunun %66'lık kısmı Bergen bölgesinde (Bergen, Askøy, Os ve dağ Belediyeleri) yaşamaktadır. Bergen tek başına toplam nüfusun yaklaşık %53'ünü oluşturmaktadır. Diğer önemli nüfus merkezleri Stord-Leirvik, Bømlo, Voss, Odda, Folgefonn Yarımadası-Kvinnherad, Alvik, Norheimsund ve Lindåshalvøya yarımadaları ile Holsnøy ve Radøy'dur. Genel nüfus artışı düzenli artış gösterse de bölgesel olarak düzensizdir. Bergen'de artış olurken Voss ve Hardanger'de nüfus yıllar arasında azalma göstermiştir. Eyaletin çeşitli bölgelerinde çeşitli sanayi üslerinin bulunması nüfus gelişim farklılıklarının başlıca nedenidir. Bu bağlamda, Hardanger'de enerji yoğun sanayi ve tarım yapılmaktadır, her iki sanayide de istihdamda bir düşüş yaşanmıştır.^[23]

Tarihsel popülasyonları Yıl Toplam %± 1769 63.757 — 1900 205.771 %223 1950 308.164 %50 1960 338.265 %10 1970 369.430 %9 1980 388.084 %5 1990 407.427 %5 2000 435.219 %7 2010 477.175 %10 2020? 531.785 %11 2030? 584.196 %10 Kaynak:Norveç İstatistikleri[24][25]

Hordaland merkezi Bergen ve Askøy slayt galeri Askøy'dan Bergen'in görünümü Florvåg adaları Askøy, Hordaland Kleppstø, Askøy belediyesi, Hordaland Lyderhorn dağından Askøy ve Øygarden'in görünümü, Bergen Bergen merkez, limandan görüntü Bergen merkez, arkada Askøy adası Bergen merkez, arkada Askøy adası Bergen ve Askøy arasındaki Askøy köprüsü

Hordaland panorama slayt galeri Bildøy'daki kayık evler, Bergen Måbødalen Florvåg adaları Askøy Ulvik Ulvik fiyordu Vivassvatnet, Hardangervidda doğa parkı Sysendammen, Sysenvatn

• Ole Bull (1810-1880), besteci, kemancı
• Eikeland Tore (1990-2011), politikacı
• Edvard Grieg (1843-1907), besteci
• Nordahl Grieg (1902-1943), yazar
• C. J. Hambro (1885-1964), politikacı
• Ludvig Holberg (1684-1754), yazar
• Leif Andreas Larsen ("Shetlands-Larsen") (1906-1990), İkinci Dünya Savaşı'nda subay.
• Christian Michelsen (1857-1925), politikacı
• Johan Sebastian Welhaven (1807-1873), yazar

• Brekke, Nils Georg,: “Kulturhistorisk vegbok : Hordaland”, [Ny utg.], 2009, ISBN 978-82-7326-102-1,(Norveççe) [26]^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Hartvedt, Gunnar Hagen,: “Hordaland og Bergen”, 1976 (Bygd og by i Norge), ISBN 82-05-08687-7, (Norveççe)
• Helland-Hansen, William,: “Naturhistorisk vegbok: Hordaland”, 2004, ISBN 82-7326-061-5, (Norveççe)[27]^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Ronald Cohn Jesse Russell :“Hordaland”,2012, ISBN 1333586490, (İngilizce)[28]

• Resmi sitesi5 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Resmi kültür sitesi
• Müzeleri20 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Fotoweb5 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• [29]^{[ölü/kırık bağlantı]} Pdf, Hordaland(İngilizce)