Ključ, Una-Sana Kantonu - Vikipedi

Klivaç Ključ Кључ Köluyc
Belediye
Ključ belediyesi
Arma
Klivaç Ključ'un Bosna-Hersek'teki konumu
Ülke	Bosna-Hersek
Entite	Bosna-Hersek Federasyonu
Kanton	Una-Sana
İdare
• Belediye başkanı	Necad Zukanović (SDP)
Yüzölçümü
• Toplam	358 km²
Nüfus  (2013)
• Toplam	18.714
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Resmî site www.opcina-kljuc.ba

Klivaç veya Köluyc (Boşnakça: Ključ, Sırpça: Кључ), Bosna-Hersek'ın Bosna-Hersek Federasyonu'na bağlı Una-Sana Kantonu'nda bulunan bir kasaba ve belediyedir. Belediye, ülkenin Kuzey Batı kesiminde Sana Nehri kıyısında yer almaktadır. Yüzölçümü 358 km² olan belediyenin nüfusu 2013 yılı itibarıyla 18,714'tür.^[1]

Ključ Kalesi'nin, Hırvatistan-Bosna arasında stratejik konumdaki kente ismini veren de bu kaledir, 14. yüzyılda inşa edildiği düşünülmektedir.1463 yılında Bosna'nın son kralı Stjepan Tomasevic, Osmanlı Ordusu tarafından bu kalede ele geçirilmiştir. Kentte 1838 yılına dek bir Osmanlı Garnizonu bulunuyordu. Bu garnizonun görevi Sana Nehri'ndeki trafik akışını kontrol etmekti. Kent bu stratejik askeri konumu sebebiyle Osmanlı Tarihi boyunca genişlemeye devam etmiştir.^[2]

Bosna İç Savaşı boyunca, 1992 ve 1994 yılları arasında, Sırp etnisitesinden olmayan kent sakinleri Sırp Cumhuriyeti Ordusu tarafından ve Sırp kontrolündeki Yugoslavya Ordusu tarafından kentten sürülmüş ya da katledilmiştir. Öyle ki, kent sakinleri Bosna İç Savaşı boyunca; Yugoslavya Ordusu, Çetnikler ve Sırp Cumhuriyet Ordusu tarafından sistematik olarak sürdürülen soykırım hareketinin bu kentte başladığına dair tanıklık etmektedir.^[3] Kentte ilk etapta 700'e yakın insan bu sistematik soykırımın kurbanı olmuştur. Ayrıca birçok insan Manjaca kentinde yer alan konsantrasyon kampına sürülmüş ve burada katledilmiştir.^[4]

Savaş boyunca Sırp güçlerin kuşatması altında yaşayan kentin tarihi dokusu da yara almış; kentte bulunan 5 cami ve Katolik Kilisesi yağmalanarak yıkılmıştır. Sırp Güçleri, kentteki Boşnaklar ve Hırvatlar nüfusun evlerini ateşe vermiş; böylelikle kentte yaşayıp Sırp olmayanlar sivilleri göçe zorlamıştır.

16 Eylül 1995 günü, Sana Operasyonu'nu yürüten Atıf Dudakoviç önderliğindeki 5.Ordu, Sırp Kuşatmasını kırmış ve kenti geri almıştır. Bosna Ordusu'ndan çekinen Sırp yerleşimciler aynı gün kenti terk etmiştir.^[5]

Kentte soykırım kurbanı Boşnak ve Hırvatlara ait birçok toplu mezar ve anıt bulunmaktadır. En büyükleri için;

• Lanište I (188 Şehit)
• Lanište II (77 Şehit)
• Prhovo (38 Şehit)

Savaştan önce tek bir kent olan Ključ, Dayton Antlaşmasıyla ikiye ayrılmıştır. Kent Merkezi ve eski kentin Kuzey Batısı'nda %97'yi bulan Boşnak nüfusu sebebiyle kent Bosna-Hersek Federasyonu'nun kontrolünde bırakılmıştır. Ancak eski kentin güneydoğusu kentten koparılarak, Sırp Cumhuriyeti'ne bağlı Ribnik isimli yeni bir idari merkez kurulmuştur. 2013 itibarıyla Ribnik'teki Sırp nüfus 6500 dolaylarındadır.

Ključ Belediyesi, Ključ Kent Merkezi ile birlikte toplam 10 idari birimden oluşmaktadır;

• Biljani
• Donja Sanica
• Humići
• Kamičak
• Ključ (Stadt)
• Krasulje
• Sanica
• Velagići
• Velečevo-Dubočani
• Zgon-Crljeni

M5 ve M15 isimli iki önemli otoban Ključ'un içerisinden geçer. Kent konumu ile M5 otobanı ile Bosna-Hersek'in Kuzey Hırvatistan Sınırında yer alan Ličko (Rakovica) – Izačić (Bihać) kentlerini Saraybosna'ya bağlarken; M15 otobanı ile Hırvatistan sınırında yer alan Bosanska Dubica'yı Bosna-Hersek'in Batı Hırvatistan Sınırında yer alan Livno'ya bağlar. Bu otoyol Adriyatik sahiline kadar devam eder.

Ključ, inşası devam eden B1 otobanı üzerinde yer almasıyla gelecekte de lokasyon avantajını koruyacaktır.

Savaştan önce 45000 Yugoslavya vatandaşına ev sahipliği yapan Ključ'un nüfusu, 2013 yılında yapılan nüfus sayımında 18714 olarak sayılmıştır.

Savaşın başladığı 1991 yılında Ključ nüfusu Boşnaklar ve Sırplardan oluşmaktaydı. Bunun yanı sıra; Hırvat, Çek, Slovak ve Romanlar da Ključ ve çevresinde meskundu.^[6] Atıf Dudakovic önderliğindeki Bosna-Hersek 5.Ordusu 16 Eylül 1995 günü kenti düşman işgalinden kurtarmıştır.^[5] Bu olay üzerine Sırplar kenti terk etmiştir. Bu durumu 5.Ordu'nun zorlamasıyla ilişkilendirenler de vardır. Kentin bugünkü nüfusunun %97'sini Boşnaklar oluşturmaktadır.

Bosna-Hersek'in her yerinde olduğu gibi Ključ'ta da farklı dinlere inanan insanlar bir arada yaşamaktadır. Ancak bugün nüfusun çoğunluğunu Müslümanlar oluşturmaktadır. Kent merkezinde cami, Ortodoks Kilisesi ve Katolik Kilisesi yan yana yer almaktadır.

• Serif Konjević (d. 1958), ses sanatçısı
• Jovan Perišić (d. 1972), ses sanatçısı
• Muhamed Subašić (d. 1988), futbolcu
• Josip Kleczek (1923-2014), Çek astrofizikçi, Gornja Sanica'da doğdu.
• Zlatan Muslimović (d. 1981), futbolcu. Banja Luka'da doğdu ama ailesi Ključ'ludur ve savaş patlak verene kadar Ključ'ta yaşamıştır.

Wikimedia Commons'ta Ključ, Una-Sana Kantonu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Resmî site

Bosna-Hersek'deki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.