Murgul - Vikipedi

Murgul
İlçe
Murgul'un Artvin ilindeki konumu
Murgul'un Artvin ilindeki konumu
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlArtvin
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamYunus Tekçe[1]
 • Belediye başkanıMehmet Yıldırım (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam301 km²
Rakım436 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam6.658
 • Kır
1,385
 • Şehir
4.930
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu08500
İl alan kodu466
İl plaka kodu08

Murgul (Lazca ve Gürcüce: მურღული; Murğuli), Artvin ilinin bir ilçesidir.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Murgul adı, Sevan Nişanyan tarafından Eski Yunancadan geldiği ileri sürülse de Urartu ve Eski Yunan kaynaklarında geçmemektedir. Murgul'dan ilk kez 7. yüzyılda Ermeni bilgin Anania Şirakatsi, "Mrul / Mruli" adıyla söz etmiştir.[4][5] Daha geç tarihlerde de Murgul Gürcüce ve Türkçe kaynaklarda yerleşim birimi olarak değil, akarsu ve vadi adı olarak geçer. 20. yüzyılın başlarında ise, Rusça ve Türkçe kaynaklarda nahiye adı olarak karşımıza çıkmaktadır. Çoruh vilayetine bağlı Borçka kazasında bir nahiye olduğu sırada Murgul, öte yandan ilk kez Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta bir köy olarak geçer.[6] 1968'de İçişleri Bakanlığı'nın yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Murgul, yeni adı Göktaş olarak verilmiştir.[7]

Murgul'un kuruluşu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Murgul Bakır Fabrikası, 1960'lar.

Murgul, 1955 yılından önce sadece bir akarsu, vadi ve nahiyenin adıydı. Murgul adını taşıyan kasaba, Damar köyünün Aduça (Adaklı) ve Küre köyünün Aşağı Küre mahallelerinin birleştirilmesiyle kurulmuştur.[8]

Aduça, Murgul Vadisi'ndeki yerleşmelerden biriydi. 1890'ların başlarında Murgul vadisini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de adlı Gürcüce kitabında bu köyden Aduça (ადუჩა) olarak söz etmiştir. Çiçinadze bu köyü, Murgul vadisindeki 28 Gürcü köyden biri olarak vermiştir.[9] Nitekim Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde de Murgul nahiyesinin köylerin nüfusu ”İslam-Gürcü” olarak kaydedilmiştir.[10] Ne var ki Muvahhid Zeki beş yıl sonra yayımlanan kitabında Murgul nahiyesinin Müslüman olarak tanımladığı halkın Gürcüler ve Gürcülükten nefret ettiğini yazmıştır.[11]

Murgul kasabasının oluşturan yerleşmelerden biri olan Aduça (ادوچە) köyünün 1922 yılındaki nüfusu 2 hanede yaşayan 6 kişiden oluşuyordu.[10] 1925 yılında Aduça'nın adı Adaklı olarak değiştirildi. Bu tarihte köyde 52 hanede 266 kişi yaşıyordu.[12] 1935 genel nüfus sayımında, Başköy, Damar, Erenköy, Kura, Özmal, Petek olmak üzere, Murgul nahiyesine bağlı sadece 6 köy bulunuyordu. Damar köyü nahiyenin merkeziydi.[13] Aduça / Adaklı ise, 1935 genel nüfus sayımından önce Damar köyünün bir mahallesine dönüştürülmüştü. Eski adı Kura olan Küre köyü ise, tarihsel olarak Yukarı Küre ve Aşağı Küre olarak iki ayrı yerleşmeydi. Küre adıyla tek bir köye dönüştürülünce, Aşağı Küre, Küre köyünün bir mahallesine dönüştü.

Aduça (Adaklı) mahallesi ile Aşağı Küre mahallesi 17 Mayıs 1955'te birleştirilerek Murgul köyü kuruldu.[8] Köyün kuruluşu 1955 genel nüfus sayımının hemen öncesinde gerçekleşti. 23 Ekim 1955 tarihinde yapılan genel nüfus sayımına göre, Murgul nahiyesinin de merkezi olan Murgul köyünde 2.573 kişi yaşıyordu. Bu tarihte Murgul nahiyesi, Murgul köyünün dışında, Başköy, Bucur, Damar, Erenköy, Küre, Özmal ve Petek köylerini kapsıyordu. Nahiyenin toplam nüfusu ise, 7.790 kişiden oluşuyordu.[14]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir yerleşim birimi olarak Murgul 20. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, akarsu ve vadi olarak Murgul adına oldukça eski kaynaklarda rastlanır.[4][15] Bugün Murgul ilçesi sınırları içinde yer alan Ereguna ve Korideti köylerindeki kiliselerin varlığı da Murgul vadisindeki yerleşim yerlerinin tarihinin Osmanlı dönemi öncesine dayandığını göstermektedir.[16]

Tarihsel Klarceti sınırları içinde yer alan Murgul Vadisi, bölgenin bilinen tarihine bakarak erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alırken, 11. yüzyılın son çeyreğinde, Tao-Klarceti'nin diğer bölgeleri gibi Büyük Selçukluların eline geçti. Geç Orta Çağ'da ise, Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago sınırları içinde kaldı. Osmanlıların 16. yüzyılda Samtshe-Saatabago topraklarını ele geçirince Çıldır Eyaleti'ni kurdular. Bu eyaletin sınırları içinde kalan Murgul'un adı, bu eyalete ilişkin Osmanlı kayıtlarında geçmemektedir.

Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Murgul vadisi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya İmparatorluğu'nun eline geçti. Bu savaşın sonucu olarak Murgul vadisi göç nedeniyle neredeyse boşaldı. Aradan yedi-sekiz yıl geçtikten sonra göç edenlerin bir kısmı Rus yönetimi altındaki Murgul vadisindeki köylere geri döndü.[17] Rusların 1886 tarihli nüfus sayımında Artvin kazası (uçastok) sınırları içinde Murgul vadisindeki köylerin adları geçmekle birlikte, bir yerleşim birimi olarak Murgul'un adı yer almamaktadır.[18] Osmanlı-Rus sınırı Murgul vadisinden geçiyordu. Vadideki köylerin büyük çoğunluğu Rus tarafında, birkaç köy ise Osmanlı tarafında kalmıştı.[19] 1901 yılında Murgul Bakır Fabrikası'nın açılmasıyla bölgenin önemi artmıştır.[20] Murgul, Rus yönetiminin sonlarında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasında (uçastok) bir nahiyeydi.[21] Bununla birlikte bu idari birim içinde Murgul adını taşıyan bir yerleşim birimi ya da köy bulunmuyordu.

I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Murgul, 1918-21 arasında bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde yer aldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, Murgul'un da içinde yer aldığı bölgeyi Türkiye fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Murgul'un da bağlı olduğu Artvin ve Ardahan Türkiye'ye bırakıldı.[22]

Artvin bölgesi Türkiye'ye bırakıldıktan hemen sonra Murgul, Borçka kazasına bağlı bir nahiye oldu. Bu tarihlerde Murgul nahiyesindeki köylerin önemli bir kısmında Gürcüce konuşuluyordu. Kısa bir süre sonra Borçka da nahiyeye dönüştürülünce, Murgul nahiyesi Artvin ilinin merkez kazasına bağlandı. Murgul nahiyesine bağlı bazı köyler Borçka'ya bağlandı ve Murgul sadece altı köyden ibaret bir nahiye haline geldi.[23] Murgul nahiyeyken ilk kez 1933'te Dahiliye Vekaleti'nin yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta bir köy olarak kaydedilmiştir.[6] Bununla birlikte Murgul nahiyesinin idari merkezi Damar köyüydü.[24] Murgul ise, Murgul Bakır İşletmeleri'ne bağlı olarak ortaya çıkan yeni bir köydü. Murgul, yabancı kökten gelen yer adı olması nedeniyle 1964'te Göktaş olarak değiştirildi. 1987'de Göktaş nahiyesi Murgul adıyla ilçe ve Murgul kasabası da bu ilçenin merkezi oldu.

Tarihsel yapılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni bir yerleşme olan Murgul kasabasında herhangi bir tarihi yapı ya da kalıntı bulunmamaktadır. Bununla birlikte Murgul ilçesi sınırları içinde ya da Murgul vadisindeki köylerde birkaç tarihi yapının olduğu bilinmektedir. Bunlardan biri eski adıyla Korideti köyündeki kilisedir. Günümüzde tamamen ortadan kalkmış olan bu köy kilisesinde Yunanca elyazması ünlü bir İncil muhafaza ediliyordu. Bu İncil'e düşülmüş son derece ilginç Gürcüce notlar mevcuttur. Kilisenin yeri bugün bilinmemektedir. Bir başka tarihsel yapı ise, Ereguna köyündeki köy kilisesidir. Köyün merkezinde bulunan bu kiliseden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır.[16]

Günümüze yıkıntıları ulaşan bir başka tarihsel yapı, Murgul kasabasının 600 metre güneyinde, Murgul Çayı'nın sol kıyısındaki kayalık bir tepede bulunan kaledir. Bir adet kulesi bulunan bu kaleden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır.[25]

Bunların dışında, Muvahhid Zeki 1927'de yayımlanan kitabında Murgul Çayı üzerinde harabe halde kemerli bir köprü bulunduğunu yazar.[26] Murgul-Borçka yolu üzerinde bulunan ve sadece yayaların kullandığı köprü günümüze sağlam biçimde ulaşmıştır. Yakın tarihlerde onarılmış olan köprünün ne zaman yapıldığına dair kesin bir bilgi mevcut değildir.[27]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Murgul'un doğusunda Artvin, batıda Arhavi ilçesi (Acıgöl Tepesi), kuzeyde Borçka ilçesi (Balıklı Tepe), güneyde Yusufeli ilçesi ile çevrilidir. İlçe 41 derece 11 kuzey enlemi, 41 derece 43 doğu boylamı üzerinde yer almaktadır. İlçenin deniz seviyesinden yüksekliği minimum 360, maksimum 1100 metredir (Damar Beldesi). Yüzölçümü 406 km olup, %50si orman, %45i çayır, mera, kayalık ve taşlık,%5i de tarım alanından oluşmaktadır.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
1990[28] 11.951 4.278 7.673
2000[29] 8.543 3.801 4.742
2007[30] 6.114 3.184 2.930
2008[31] 6.323 4.093 2.230
2009[32] 5.995 3.643 2.352
2010[33] 5.979 3.525 2.454
2011[34] 5.928 3.423 2.505
2012[35] 6.395 3.051 3.344
2013[36] 6.668 4.251 2.417
2014[37] 6.142 3.299 2.843
2015[38] 7.121 5.908 1.213
2016[38] 6.987 5.700 1.287
2017[38] 6.189 4.807 1.382
2018[38] 6.658 4.005 2.653
2019[38] 7.031 5.470 1.561
2020[38] 6.315 4.930 1.385

Murgul ilçesindeki köyler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Murgul ilçesi, 1 kasaba ve 11 köyden oluşmaktadır. Murgul kasabasının 1 mahallesi vardır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2014. 
  2. ^ "İl ve ilçe yüz ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 12 Mayıs 2016. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016. 
  3. ^ "Murgul İlçesi Belediyeleri Coğrafi Bilgileri". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2014. 
  4. ^ a b Sevan Nişanyan, Adını Unutan Ülke, İstanbul, 2010, s. 45, ISBN 9789752897304.
  5. ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 11 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
  6. ^ a b Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 567.
  7. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, 1968, Ankara, s. 738.
  8. ^ a b Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 52, ISBN 9786055708856.
  9. ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 207" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mart 2022. 
  10. ^ a b "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Haziran 2021. 
  11. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 165, ISBN 9789944197526.
  12. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
  13. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Haziran 2021. 
  14. ^ "1955 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1957, s. 144" (PDF). 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mart 2022. 
  15. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 195, ISBN 9786055708856.
  16. ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 138, 139, ISBN 9789941478178.
  17. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), 2019, Tiflis, s. 22, ISBN 9789941485244.
  18. ^ "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 18 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2020. 
  19. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 207-208.
  20. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 74.
  21. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 123, ISBN 9786052100271.
  22. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  23. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 92-93, 148, ISBN 9789944197526.
  24. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 148, ISBN 9789944197526.
  25. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 300, ISBN 9789941478178.
  26. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927), s. 32, ISBN 9789944197526.
  27. ^ ""Murgul Deresi Kemer Köprüsü"". 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  28. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  36. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  37. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  38. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Murgul Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Artvin Murgul Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Murgul ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Murgul&oldid=33943510" sayfasından alınmıştır