Türk modeli - Vikipedi

Türk modeli, çağdaş, ılımlı ve işleyen bir Müslüman demokrasi örneği olarak Türkiye'ye atıf yapar.[1] Türkiye, seküler anayasayla sistematize edilmiş bir devletin, İslamcı köklere sahip parti ya da partilerce (Adalet ve Kalkınma Partisi) yönetilebilmesinin örneği olarak görülmektedir. Recep Tayyip Erdoğan tarafından yönetilen Adalet ve Kalkınma Partisi, Türkiye'yi 2002 yılından beri parlamentoda idare etmektedir. Bu iktidar sürecinin özellikle ilk yıllarında Türkiye Batı dünyasıyla iyi ilişkiler geliştirirken İran İslam Cumhuriyeti'yle de nispeten olumlu ilişkiler kurmuş ve uluslararası arenada Filistin yanlısı bir siyaset sürdürmüştür.[2] Ülke, oldukça çekişmeli ve temelde özgür ve adil seçimleriyle, canlı ve dış dünyaya etki eden kültürüyle,[3] ekonomik büyümesiyle ve genişleyen orta sınıfıyla dikkat çekmiştir.[1] Ancak Gezi Parkı olaylarına sert müdahale eden ve sonraki yıllarda politik duruşunu değiştiren AK Parti hükûmeti batı dünyasından aldığı desteği kaybetmiş, Türk modelinin sona erdiği yorumları yapılmıştır.[4][5]

Terimin ortaya çıkışı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Terim, Arap Baharı ile birlikte ortaya çıkmış ve 2011 yılında diktatörlerini devirerek yeni politik ve ekonomik sistemler inşa etmeye başlamış olan Arap ülkeleri (Tunus, Mısır, Libya, Yemen) için önerilmiştir.[1][6]

Türkiye'nin Sünni Başbakanı Erdoğan Eylül 2011 tarihinde, devrimin ardından Mısır'a yaptığı ziyarette "sevgi dolu" kalabalıklarca karşılanmış[1] ve Türkiye Arap ülkelerinde anketlerde en çok sevilen ülke olarak öne çıkmıştır.[2]

Mısır'ın eski vekil Başkanı Muhammet Hüseyin Tantavi, Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile görüşmesinin ardından Türk modelini övmüş şunları söylemiştir: “Türk modeli Mısır halkı için en uygun olan tecrübe, ilham alınması gereken bir örnektir.”[7]

Modelin karakteristik özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir gözlemci (Sinan Ülgen) modelin dört karakteristik özelliğini şöyle açıklamıştır:[8]

Bazı bilim insanları modelin Türkiye'nin kendine özgü tarihinden kaynaklandığını ve Mısır gibi ülkelere ancak kısmen uygulanabileceğini ileri sürmektedir. Şebnem Gümüşçü'ye göre modelin başarısı, İslamcıların Türk devletinin laik-demokratik çerçevesini kabul etmesinde yatmaktadır, İslamcıların İslami ve demokratik ilkelerle ahenk içinde yeni kurumsal yapılar ortaya çıkarmaları aynı başarıyı veremeyecektir.[9]

The Economist dergisi de Arapların Türk modelini takip etme konusunda dikkatli olmaları için sebepler bulunduğunu belirtmiştir. Buna göre demokrat İslam'ın Türkiye'de uzun yıllar süren evrimi, laikliğin görece gücü ve saygınlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin seçim sonuçlarına uyması gibi faktörler Türkiye'ye özgü olabilir.[2]

Eleştiriler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alevi azınlığa ve Kürt azınlığa uygulanan baskı ve kısıtlayıcı, yer yer yasaklayıcı tutum öteden beri süren bir eleştiri konusudur. Gazetecilerin hapsedilmesi de Adalet ve Kalkınma Partisi döneminde artarak devam eden bir sorun olarak eleştirilmektedir.[1][3][10]

Mart 2013 tarihi itibarıyla, yükselen sayılarda Türk insan hakları avukatı, siyasetçisi, gazetecisi hapsedilmiştir; gazeteci Dexter Filkins bu tutuklamaları "ülke içi muhalefeti ezmek için şiddeti sürekli artan bir yıldırma politikası" olarak tanımlamıştır.[11] Hapsedilenler arasında anayasa profesörü Ragıp Zarakolu, ödüllü gazeteci Ahmet Şık, düşünce özgürlüğü savunucusu aktivist Nedim Şener ve Nobel Barış Ödülü adayı ve Saharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü sahibi Leyla Zana da bulunmaktadır.[10]

Modelin zayıflaması veya çökmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidar partisi, zamanla laiklik yanlısı rakiplerini etkisiz hale getirmiş ve ekonomik refahın da etkisiyle güçlenmiştir.[12] Ancak gücü tekeline aldıkça, iç ve dış politikadaki tavrını daha milliyetçi yönde değiştirmiştir.[13] Demokratik ve ekonomik gelişmenin tersine dönmesi, AB üyelik sürecinin tıkanması ve komşu ülkelerle ilişkilerinin bozulması gibi sebeplerle Türk modeli geçerliliğini yitirmiştir.[4] Türk modelinin çöküşüne giden yolda, 2006 yılında AB müzakere başlıklarının dondurulması, 2013 yılında Gezi parkı olaylarına yapılan sert müdahale, bunu takip eden süreçte liberal demokratik ve batıyla iş birlikçi politikalardan vazgeçilmesi, Kürt açılımının durdurulması, 2016 yılındaki darbe girişiminin ardından yaşanan OHAL süreci ve otoriter bir rejim kurulmasının etkili olduğu öne sürülmüştür.[4][13]

2013'teki hükûmet aleyhtarı Gezi Parkı olayları ile birlikte Türk modeli ciddi olarak sorgulanmış ve başarısı tartışmaya açık hale gelmiştir. Bazı bilim insanları bu olayların ardından modelin çöktüğünü iddia etmiştir.[5]

Gezi olayları sırasında yaralanan AK Parti-Avrupa Birliği ilişkileri,[14] cumhurbaşkanlığı sistemine uzanan süreçte daha da gerilmiştir.[4] AB sözcüsü Kati Piri'nin ifadesiyle "kuvvetler ayrılığına saygı duymayan, hiçbir denetim mekanizması bulunmayan bir anayasa"ya geçilmesi[15] ve milliyetçi, batı karşıtı söylemlerin benimsenmesi[16] gibi gerekçelerle AK Parti'nin batıdaki desteği azalmıştır.[13]

Arap Baharı kapsamındaki değişiklik mücadelelerinin Orta Doğu'da geniş ölçüde başarısız olup hatta Arap Kışına dönüşmesi;[17] Türk modelinin örnek gösterilme gayretinin gösterildiği, birçok ülkede faaliyet gösteren Müslüman Kardeşlerin etkisinin azalması ve son olarak IŞİD gibi köktenci örgütlerin bölgede daha önce görülmedik ölçüde güçlenmesi[18] diğer etkenlerden bazılarıdır.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e The Turkish Model: Can It Be Replicated? 29 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Peter Kenyon| NPR| 6 January 2012
  2. ^ a b c The Turkish model. A hard act to follow 1 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. economist.com| 6 August 2011
  3. ^ a b Is Turkey the best model for Arab democracy? 2 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.| Despite the country's remarkable progress, Turkey has yet to solve the 'Kurdish problem' and allow press freedom.| by Mark LeVine| aljazeera.com| 19 September 2011
  4. ^ a b c d Kemal Kirişci; Amanda Sloat (26 Şubat 2019). "The rise and fall of liberal democracy in Turkey: Implications for the West" (PDF). Brookings. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020. 
  5. ^ a b Where is Turkey Headed? Gezi Park, Taksim Square, and the Future of Turkish model 14 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.| United States Senate Committee on Foreing Relations | July 31, 2013
  6. ^ Effort to Rebrand Arab Spring Backfires in Iran 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By ROBERT F. WORTH| nyt.com 2 February 2012
  7. ^ Ülgen, Sinan (Aralık 2011). "From inspiration to aspiration, Turkey in the New Middle East" (PDF). Carnegie Papers. 12 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013. 
  8. ^ Can the Turkish Model Gain Traction in the New Middle East? 30 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sinan Ülgen, Marwan Muasher, Thomas de Waal, Thomas Carothers | carnegieendowment.org | 19 December 2011
  9. ^ There is no ‘Turkish model’ for Egypt 12 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | By Sebnem Gumuscu| The Daily Star| 17 January 2012
  10. ^ a b Is model Turkey sliding into authoritarianism? 10 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By Alexander Christie-Miller/ csmonitor.com / 16 December 2011
  11. ^ Letter from Turkey, The Deep State. The Prime Minister is revered as a moderate, but how far will he go to stay in power? 30 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Dexter Filkins| newyorker.com| March 12, 2012
  12. ^ Taşpınar, Ömer. "Turkey: The New Model?". Brookings. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020. 
  13. ^ a b c Hoffman, Max; Werz, Michael; Halpin, John. "Turkey's 'New Nationalism' Amid Shifting Politics". Center for American Progress. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020. 
  14. ^ İlhan Aras (Mart 2015). "Adalet ve Kalkınma Partisi'nde Euroseptisizm: Avrupa Birliği Desteğinin Eleştiriye Dönüşümü". Uluslararası Hukuk ve Politika. 11 (41). 
  15. ^ "'Referandum sonucu, Türkiye-AB ilişkilerinde sert bir dönemin habercisi'". tr.sputniknews.com. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2020. 
  16. ^ "HDP'li Özsoy: 'Ey Rusya, ey Amerika, ey Avrupa' diye bağırarak, dış politikada bir yere gidemezsiniz". tr.sputniknews.com. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2020. 
  17. ^ "After the hope of the Arab Spring, the chill of an Arab Winter". The Washington Post (İngilizce). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2020. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türk_modeli&oldid=32615576" sayfasından alınmıştır