Taşkent - Vikipedi

Başlığın diğer anlamları için Taşkent (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Taşkent
Özbekçe: Toshkent
Başkent
Taşkent arması
Arma
Özbekistan üzerinde Taşkent
Taşkent
Taşkent
ÜlkeÖzbekistan Özbekistan
İlTaşkent
Alt idari birimler11 bölge
Yüzölçümü
 • Toplam334,8 km²
Rakım455 m
Nüfus
 (2021)[1][2]
 • Toplam2.694,400
Zaman dilimiUTC+05.00 (UZT)
Resmî site
www.tashkent.uz

Taşkent (Özbekçe: Toshkent), Özbekistan'ın başkenti ve büyük şehridir. Bu şehir, Özbekistan'ın kuzeydoğu kesiminde yer almaktır ve şehrin yüzölçümü 334,8 km2 (129,3 mil2)'dir. 2021 yılı sayımlarına göre şehrin nüfusu 2.694.400'dir.[1] 2018 yılı verilerine göre Taşkent'in GSYİH'sı $2,74 milyar olup, onu Özbekistan'ın en büyük GSYİH'ye sahip şehri yapmaktadır.[3][4]

Orta Asya'nın nüfus bakımından en büyük kenti olan Taşkent, eski Sovyet Cumhuriyetleri içinde de Moskova, Sankt-Peterburg ve Kiev'den sonra dördüncü büyük kenttir. 1966 yılında yaşanan yıkıcı depremin ardından kent, büyük ölçüde yeniden inşa edilmiştir.

Geniş yolları, yeşil alanları, park-bahçeleri, düzenli yerleşimi, düzenli ve sağlam altyapısı ile kent, Sovyet şehir planlamacılığının en önemli örneklerinden biridir.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgede bilinen ilk yerleşim M.Ö. 2. yüzyıl dolaylarında kurulan "Ming Uruk - Bin Erik" yerleşimidir. Şehir daha sonraları ; Çaç, Şaş, Şaşkent, Terken, Tünkent ve Binkent isimlerini almıştır. Divân-ı Lügati't-Türk'te Şaş: Taşkend (veya Terken Uygurca: تئركئن) şehrinin adı diye geçer. Çin kaynaklarında İslam öncesi devirlerde taş ülkesi anlamına gelen Shih-kuo denirken, sonraki yüzyıllarda ismin Çince transkripsiyonu için Taşkent sözünün ses değerine daha yakın Ta-shih-kan kelimesi kullanılmıştır.[5]

751 yılında Araplar tarafından ele geçirilen kent, İpek Yolu güzergâhı üzerinde önemli bir nokta olmuştur. Şehir ilk kez 11. yüzyıl dolaylarında Biruni ve Kâşgarlı Mahmud'un yazılı metinlerinde Taşkent adıyla anılmıştır.

9 ve 10. yüzyıllarda Samanî Devleti topraklarında yer alan şehir, 10. yüzyıl sonlarından 13. yüzyıl başlarına kadar Karahanlılar Devleti sınırları içinde olmuştur. Daha sonra bir süre Karahitaylar (Karakitaylılar) tarafından kontrol edilen Taşkent 14. yüzyılda Timur tarafından ele geçirilerek Timur İmparatorluğu'nun en önemli merkezlerinden biri haline gelmiştir.

16. yüzyılın ikinci yarısında Buhara Hanlığı tarafından ele geçirilen şehir, 17 - 18. yüzyıllarda Kazak ve Kalmıklar'ın denetime geçmiş, 1809 yılında Hokand Hanlığı topraklarına katılmıştır.

Hokand Hanlığı'nın zayıflaması ile şehir, 1865 yılında Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmiş ve Rusya'nın Türkistan Genel Valiliği merkezi olmuştur.

1899 yılında hizmete alınan Taşkent-Orenburg demiryolu ile şehir Orta Asya'nın en önemli ticari geçiş noktası haline gelen şehir, Kasım 1917'de Sovyet denetimine girmiş, 1918 yılında Türkistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin başkenti olmuştur.

1924 yılında kurulan Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti topraklarına dahil olan Taşkent 1930 yılında bu cumhuriyetin başkenti olmuştur.

Taşkent, 1 Eylül 1991 tarihinden bu yana Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını ilan eden Özbekistan'ın başkentidir.

İdari Yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehir, cumhurbaşkanı tarafından atanan ve şehir meclisi tarafından ataması onaylanan vali-belediye başkanı (Özbekçe: Şehir Hakimi) tarafından yönetilir. Ana yönetim birimi "Taşkent Şehir Hakimiyeti" olarak adlandırılır.

Şehir Özbekçe "Tümen" olarak adlandırılan 11 idari bölgeye (ilçe) ayrılmıştır. Bu idari bölgeler; Bektemir, Mirza Uluğbey, Mirabad, Sergeli, Sabir Rahimov, Üçtepe, Çilanzar, Hamza, Şeyhantaur, Yunusabad ve Yakasaray'dır. Bu idari alt bölümler "tümen hakimiyetleri" olarak adlandırılırlar ve "tümen hakimleri" tarafından yönetilirler. Taşkent şehrinde 474 mahalle (Özbekçe: Mahalla) mevcuttur. Mahalleler "reyon" denilen küçük bölgelere ayrılmıştır.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihî nüfus
Yıl Nüfus   %± Artış  
1897 155.673 —    
1959 911.930 2,89%
1970 1.384.509 3,87%
1979 1.780.002 2,83%
1983 1.902.000 1,67%
1989 2.072.459 1,44%
1991 2.130.200 1,38%
1995 2.097.400 −0,39%
2000 2.142.300 0,42%
2001 2.137.900 −0,21%
2002 2.136.600 −0,06%
2003 2.139.200 0,12%
2004 2.135.400 −0,18%
2005 2.135.700 0,01%
2006 2.140.600 0,23%
2007 2.157.100 0,77%
2008 2.180.000 1,06%
2009 2.206.300 1,21%
2010 2.234.300 1,27%
2011 2.296.500 2,78%
2012 2.309.300 0,56%
2013 2.340.900 1,37%
2014 2.352.900 0,51%
2015 2.371.300 0,78%
2016 2.393.200 0,92%
2017 2.424.100 1,29%
2018 2.464.900 1,68%
2019 2.509.900 1,83%
2020 2.571.700 2,46%
2021 2.694.400 4,77%
Kaynak: Özbekistan Devlet İstatistik Komitesi[1][6] ve Demoscope.ru[7][8][9][10][11]

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüze kadar gelen en eski Kur'an mushafı, üçüncü Halife Osman tarafından yaptırılmıştır ve Taşkent'te bulunmaktadır.

Spor ve takımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kulüp Faaliyeti Lig Saha Kuruluşu
FK Paxtakor Toshkent Futbol Uzbek Oliy League 2008 Pakhrakor Markaziy Stadium 1956
FK Lokomotiv Tashkent Futbol Uzbek Oliy League 2008 Jar Sport Complex 2001
Bunyodkor Futbol Uzbek Oliy League 2008 MHSK Stadium 2005
NBU-Osiyo Futbol Uzbekistan 1-Division NBU Stadium
Shayxontohur Futbol Uzbekistan 1-Division Shayxontohur
Oqtepa Futbol Uzbekistan 1-Division Oqtepa
Ardus Futsal Uzbekistan Futsal Championship

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya'da ilk ve tek olan (2011'de Almatı metrosu açılana dek) metro 1977 yılında hizmete girmiştir. Üç güzergahta yolcu taşıyan Taşkent metrosu, kentin ulaşım yükünü büyük ölçüde yeraltına taşır. Yerüstü taşımacılıkta çevreci nitelikli elektrikli tramvay ve troleybüsler yaygın olmakla birlikte, son yıllarda artan bir eğilimle bazı tramvay hatları sökülmekte, yerlerine otobüs ve minibüsler konulmaktadır.

Taşkent Uluslararası Havalimanı şehrin ve ülkenin dünyaya açılan en büyük hava kapısıdır. Şehirden sadece 12 km uzakta olup Tokyo'dan New York'a geniş bir bağlantıya sahiptir.

Demiryolları açısından da stratejik bir konumda olan şehir geçmişte Rus İmparatorluğu ve Sovyetler Birliği tarafından inşa edilmiş Trans-Hazar, Trans-Aral ve Türkistan-Sibirya Demiryolu hatlarının üçünün birden başladığı bir düğüm noktasıdır. Şehirdeki iki tren garından ülkenin hemen her yerine trenle ulaşım imkanı vardır. Ayrıca Kazakistan ve Rusya'ya da uluslararası tren seferleri mevcuttur.

Kardeş şehirler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Âli Meclis

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c "Hududlar boʻyicha shahar va qishloq aholisi soni (2010–2021-yillar)" (Özbekçe). Özbekistan Devlet İstatistik Komitesi. 16 Temmuz 2021. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021. 
  2. ^ stat.uz. "Численность постоянного населения по возрастным группам (in Russian)". Erişim tarihi: 29 Eylül 2020. 
  3. ^ "Oʻzbekistonda yalpi ichki (hududiy) mahsulot (2018-yil yanvar-iyun)". Oʻzbekiston Davlat Statistika Qoʻmitasi (Özbekçe). 16 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2018. 
  4. ^ "YIM shakllanishida viloyatlarning hissasi ochiqlandi". Qalampir.uz (Özbekçe). 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2019. 
  5. ^ Ahmet Taşağıl, Kök Tengri'nin Çocukları, 13. bs. (Bilge Kültür Sanat, 2018), 25
  6. ^ "Постоянное среднее число населения" (Rusça). Özbekistan Devlet İstatistik Komitesi. 27 Eylül 2013. 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2014. 
  7. ^ "Pervaya Vseobщaya perepis naseleniya Rossiyskoy imperii 1897 goda. Nalichnoe naselenie v guberniyax, uezdax, gorodax Rossiyskoy Imperii (bez Finlyandii)". 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021. 
  8. ^ "Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 g. Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznix respublik (krome RSFSR), ix territorialnix edinits, gorodskix poseleniy i gorodskix rayonov po polu". 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021. 
  9. ^ "Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 g. Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznix respublik (krome RSFSR), ix territorialnix edinits, gorodskix poseleniy i gorodskix rayonov po polu". 12 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021. 
  10. ^ "Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 g. Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznix respublik (krome RSFSR), ix territorialnix edinits, gorodskix poseleniy i gorodskix rayonov po polu". 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021. 
  11. ^ "Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 g. Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznix respublik, ix territorialnix edinits, gorodskix poseleniy i gorodskix rayonov po polu". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021. 
  1. Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Ansiklopedisi, Taşkent - 1981, sf.464
  2. Taşkent Şehir Hakimiyeti Resmi İnternet Sitesi22 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Özbekçe - Rusça)

Resimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Kukeldaş Camisi
    Kukeldaş Camisi
  • Bir göl
    Bir göl
  • Şehitler Hatırası Anıtı - Özbekistan
    Şehitler Hatırası Anıtı - Özbekistan

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Taşkent ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikigezgin'de Tashkent ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Taşkent&oldid=34110694" sayfasından alınmıştır