Vanuatu - Vikipedi

Vanuatu
Ripablik Blong Vanuatu (Bislamaca)
République de Vanuatu (Frans.)
Republic of Vanuatu (İng.)
Vanuatu Cumhuriyeti
Slogan
Long God yumi stanap
Vanuatu haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Port Vila
Resmî dil(ler)Bislamaca, İngilizce, Fransızca
HükûmetCumhuriyet
• Başkan
Nikenike Vurobaravu
• Başbakan
Charlot Salwai
Yasama organıParlamento
Tarihçe 
• Fransa ve Britanya'dan
30 Temmuz, 1980
Yüzölçümü
• Toplam
12.189 km2 (162.)
• Su (%)
0
Nüfus
• 2020 tahminî
307.815[1] (181.)
• 2016 sayımı
272.459[2]
• Yoğunluk
19,7/km2 (188.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
795 milyon $ (181.)
• Kişi başına
2.649 $ (160.)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
864 milyon $ (183.)
• Kişi başına
2.879 $ (127.)
Gini (2010)37.6
orta
İGE (2019)Sabit 0.609
orta · 140.
Para birimiVanuatu vatu (VUV)
Zaman dilimiUTC+11
Telefon kodu678
İnternet alan adı.vu
Provinces of Vanuatu
Provinces of Vanuatu

Vanuatu ya da resmî adıyla Vanuatu Cumhuriyeti, Güney Büyük Okyanus'ta yer alan bir ada ülkesidir. Volkanik kökene sahip olan takımada, Avustralya'nın 1750 km doğusunda, Yeni Kaledonya'nın 500 km kuzeyinde, Fiji'nin batısında, Solomon Adaları'nın güneydoğusunda, Yeni Gine adası yakınlarında bulunur.

Vanuatu'nun ilk sakinleri Melanezyalılar idi, Avrupalılar adaları 1606'da Fernandes de Queirós liderliğindeki İspanyol kâşiflerin Espiritu Santo'ya varmasıyla keşfetti. 1880'lerde Fransa ve Birleşik Krallık adalarda hak iddia etti ve 1906'da takımadayı bir Britanya-Fransız Kondominyumu ile, Yeni Hebridler adı altında yönetmek üzere bir antlaşma imzaladılar. 1970'lerde bir bağımsızlık hareketi oldu ve 1980 yılında Vanuatu Cumhuriyeti bağımsızlığına kavuştu.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Vanuatu tarihi

Vanuatu'nun tarihöncesi dönemi belirsizdir, arkeolojik kanıtlar adaya 4000 yıl kadar önce Avustronezya dillerini konuşan insanların geldiğini gösterir. MÖ 1300-1100 yıllarına tarihlenen çömlek kırıkları bulunmuştur.[3]

Vanuatu takımadası Avrupalılar tarafından 1606 yılında Portekizli kâşif Pedro Fernandes de Queirós'un İspanyol İmparatorluğu adına gelip Espiritu Santo adasını keşfetmesi ile bulunmuştur. Terra Australis veya Avustralya'ya vardıklarını düşünen kaşifler, ulaştıkları yeri La Austrialia del Espiritu Santo (Kutsal Ruhun Güney Toprakları) olarak adlandırdı. 1768'de Louis Antoine de Bougainville adaları yeniden keşfedene kadar Avrupalılar geri dönmediler. 1774'te, Kaptan James Cook, adaları Yeni Hebridler olarak adlandırdı, bu ad bağımsızlığa kadar kullanılmaya devam etti.[3]

1825 yılında tüccar Peter Dillon, Erromango adasında sandal ağacı varlığını keşfetti. Bu, adalara 1830 yılında göçmenler ile Polinezyalı işçiler arasında gerçekleşen bir çatışma ile biten bir göçmen akınını başlattı. 1860'larda, Avustralya, Fiji, Yeni İspanya ve Samana Adları'ndaki sömürgeciler, işçi talebi yüzünden "blackbirding" adını verdikleri bir işçi ticaretini başlattı. Bu ticaretin zirve noktasında, pek çok adanın erkek nüfusunun yarısından fazlası adalar dışında çalışmaktaydı. Parçalar halinde olan kanıtlar, adaların günümüzdeki nüfusun keşif öncesi nüfuslarından büyük oranda daha az olduğunu göstermektedir.[3]

19. yüzyılda Katolik ve Protestan misyonerler adalara geldi. Pamuk üretimi yapmak için arazi arayan yerleşimciler de geldi. Uluslararası pamuk fiyatları çökünce, çiftçiler kahve, kakao, muz ve en başarılısı olan Hindistan cevizine yöneldiler. İlk başlarda, Avustralya'dan gelen Britanyalılar adalarda çoğunluğu oluşturmaktaydı, 1882 yılında Yeni Hebridler Kaledonya Şirketi'nin kurulmasından sonra ise, Fransızlar adaya gelmeye başladı ve yüzyıl sona erdiğinde adalarda Britanyalıların iki katı Fransız nüfus oluştu.[3]

Adadaki Fransız ve Britanya çıkarlarının birbirine karışması, adaların iki ülkeden birinin topraklarına katılması isteğini doğurdu; fakat 1906'da Fransa ve Birleşik Krallık adaları birlikte yönetmek üzere anlaştılar. Fransız-Britanya Kondominyumu olarak adlandırılan bu eşsiz yönetim, sadece mahkemelerle birbirine bağlanan iki farklı yönetimden oluşuyordu. Melanezyalıların iki güçten herhangi birinin vatandaşlığına girmesi ise yasaklanmıştı.[3]

Coğrafî Yapısı ve İklimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Efate Adası'ndaki Port Vila Plajı, Vanuatu

Avustralya'nın 1750 km doğusunda Yeni Kaledonya'nın 500 km kuzeydoğusunda Fiji'nin batısında ve Solomon Adalarının güneyinde Pasifik Okyanusu'nda (Büyük Okyanus) yer alan adalar grubudur.

Vanuatu'nun toplam yüzölçümü yaklaşık 12.274 kilometrekare (4.739 mil kare) olup bunun kara alanı oldukça sınırlıdır (yaklaşık 4.700 kilometrekare veya 1.800 mil kare).[4] Toplam sahil şeridi 2.528 km'dir Adaların çoğu dik yamaçlıdır, toprakları dengesizdir ve kalıcı tatlı su kaynakları çok azdır.[5] 2005 yılında yapılan bir tahmine göre, arazinin yalnızca %9'u tarım için kullanılmaktadır (%7'si kalıcı ekinler, %2'si ise işlenebilir arazi olarak kabul edilmektedir).[6] Kıyı şeridi çoğunlukla kayalıktır, mercan resifleriyle çevrilidir ve kıta sahanlığı bulunmaz, deniz derinliklerine hızla düşüş gösterir.[5]

Tropikal iklime sahiptir ve yaklaşık dokuz ay boyunca sıcak ve yağışlı bir hava hakimdir ve siklon olasılığı da bulunmaktadır. Üç ila dört ay ise daha serin ve kuru, güneydoğudan esen rüzgarlarla karakterize edilen bir dönem yaşanır. Su sıcaklığı kışın 22 °C (72 °F) ile yazın 28 °C (82 °F) arasında değişir. Nisan ve Eylül ayları arasında serin olan hava, Ekim ayından itibaren daha sıcak ve nemli hale gelir. Günlük sıcaklıklar 20-32 °C (68-90 °F) arasında değişmektedir. Güneydoğu alizeleri Mayıs'tan Ekim'e kadar görülür.[5]

Vanuatu'da uzun bir yağış sezonu vardır ve neredeyse her ay önemli miktarda yağış düşer. En yağışlı ve en sıcak aylar Aralık ile Nisan arasındadır ve bu dönem aynı zamanda siklon sezonunu oluşturur. En kurak aylar ise Haziran ile Kasım arasındadır.[5] Yıllık ortalama yağış miktarı yaklaşık 2.360 milimetre (93 in) olup, kuzey adalarında 4.000 milimetre (160 in)'e kadar çıkabilir.[6] WorldRiskIndex 2021'e göre, Vanuatu, dünya genelinde en yüksek afet riski taşıyan ülkeler arasında birinci sırada yer almaktadır.[7] Adaların genelinde dağlar ve volkanik özellikli ovalar yer alır. Ülkenin en yüksek noktası Tabwemasana 1.877 m'dir.

Ülke yeraltı kaynakları bakımından fakirdir. Manganez çıkartılır ve işlenerek ihraç edilir.

Tropik siklonlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mart 2015'te, Siklon Pam, Vanuatu'nun büyük bir kısmını Kategori 5 seviyesinde şiddetli bir tropikal siklon olarak etkiledi ve tüm adalarda ölümlere ve geniş çaplı hasara neden oldu. 17 Mart 2015 itibarıyla Birleşmiş Milletler, resmi ölü sayısının 11 olduğunu (Efate'den altı ve Tanna'dan beş) ve 30 kişinin yaralandığını bildirdi; bu sayıların daha uzak adalardan bilgi geldikçe artması bekleniyordu.[8][9] Vanuatu arazi bakanı Ralph Regenvanu, "Bu, bildiğimiz kadarıyla Vanuatu'yu etkileyen en kötü felaket" dedi.[10]

Nisan 2020'de, Siklon Harold Espritu Santo kasabası Luganville'den geçti ve orada ve en az dört adada büyük maddi hasara yol açtı.[11]

Depremler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vanuatu'da nispeten sık depremler meydana gelmektedir. 1909 ile 2001 yılları arasında gerçekleşen 58 adet 7 veya daha büyük büyüklükteki depremden çok azı incelenmiştir. Kasım 1999'da meydana gelen şiddetli bir deprem ve ardından oluşan tsunami, kuzeydeki Pentecost Adası'nda büyük hasara yol açmış ve binlerce insanı evsiz bırakmıştır. Ocak 2002'de meydana gelen başka bir güçlü deprem, başkent Port Vila ve çevresinde geniş çaplı hasara neden olmuş ve bu depremi de bir tsunamiyle takip edilmiştir. 2 Ağustos 2007'de ise 7.2 büyüklüğünde bir başka deprem meydana gelmiştir.[12] 17 Aralık 2024'te yine Port Villa'da gerçekleşen 7.3 büyüklüğünde bir başka deprem can ve mal kayıpları sebep olmuştur.[13]

Halk ve Sosyal Hayat

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vanuatu'nun nüfusu 208,869 (Temmuz 2006 verileri) kişidir. Ülkenin en büyük şehri başkent Port Vila'dır. Nüfusun büyük çoğunluğunu Ni-Vanuatu (%98.5) halkı oluşturmaktadır. Kalan %1.5 oranını ise Yeni Zelandalı ve Avustralyalılar oluşturur. Ülkenin %36,7'si Presbyterian, %15'i Anglikan, %15'i Roma Katolikleri, %7,6'sı yerel dinlere, %19,5'i ise diğer dinlere inanmaktadır. Ülkede, İngilizce ve Fransızca resmi dil olup halkın çoğunluğu yerel dilleri konuşur. Ülkedeki okur-yazar oranı (15 yaş ve üzeri için) nüfusun %74'tür.

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin resmi adı Vanuatu Cumhuriyeti, eski adı Yeni Hebridler'dir. Cumhuriyet ile yönetilmektedir. 30 Temmuz 1980 yılında ülke ortak yönetim olan Fransa ve Birleşik Krallık'tan koparak bağımsızlığını ilan etmiş ve aynı tarihte meclis anayasasını kabul etmiştir. Başkan ve 40 üyeli meclis, 5 yılda bir halk tarafından seçilir.

Başkent Port Vila'dır. Toplam 6 bölgede idari edilir. Malampa, Penama, Sanma, Shefa, Tafea, Torba'dır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Vanuatu Population (2020) - Worldometer". www.worldometers.info. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
  2. ^ "2016 Post-TC Pam Mini-Census Report". vnso.gov.vu. Government of Vanuatu. 21 Temmuz 2017. 20 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2017. 
  3. ^ a b c d e "Background Note: Vanuatu" 13 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. U.S. Department of State (April 2008). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  4. ^ "Oceania – Vanuatu Summary". SEDAC Socioeconomic Data and Applications Centre. 2000. 23 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009. 
  5. ^ a b c d "The Peace Corps Welcomes You to Vanuatu" (PDF). Barış Gönüllüleri. Mayıs 2007. 10 Eylül 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
    Bu makale, kamu malı olan bu kaynaktan alınan metni içermektedir.
  6. ^ a b "Water, Sanitation and Hygiene (Pacific Islands Applied Geoscience Commission)". SOPAC. 1 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009. 
  7. ^ "WorldRiskReport 2021". Bündnis Entwicklung Hilft / IFHV. 19 Ocak 2022. 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ Coates, Stephen (17 Mart 2015). "Rescue teams reach cyclone-hit Vanuatu islands, official toll lowered". Reuters. 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  9. ^ "Cyclone devastates South Pacific islands of Vanuatu". BBC News. 14 Mart 2015. 14 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2015. 
  10. ^ Robertson, Joshua (15 Mart 2015). "Cyclone Pam: Vanuatu awaits first wave of relief and news from worst-hit islands". The Guardian. 8 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Ives, Mike (7 Nisan 2020). "Powerful Cyclone Rips Through Vanuatu, Cutting Communications (Published 2020)". 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağındanSınırlı deneme süresince özgürce erişilebilir, normalde ise abonelik gereklidir arşivlendi. 
  12. ^ "Magnitude 7.2 – Vanuatu". USGS Deprem Tehlike Programı. 10 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2007. 
  13. ^ Needham, Kirsty; Hsu, Cordelia (18 Aralık 2024). "Vanuatu earthquake death toll rises to 14 as rescuers search for survivors". Reuters. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Vanuatu&oldid=34598905" sayfasından alınmıştır