Yeni Dünya maymunları - Vikipedi

Yeni Dünya maymunları
Yaşadığı dönem aralığı: 35-0 myö
Priaboniyen-Günümüz[1][2] 
Beyaz omuzlu kapuçin (Cebus capucinus)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Primates
Alt takım: Haplorhini
İnfra takım: Simiiformes
Parvo takım: Platyrrhini
E. Geoffroy, 1812[3]
Tip tür
Cebus capucinus
Linnaeus, 1758
Sınıflandırma
Metne bakınız.
Geoffroy örümcek maymunu (Ateles geoffroyi). Tutunmak için kullanılabilen kuyruk geliştiren tek maymun türleri bu grupta bulunur.

Yeni Dünya maymunları veya yassı burunlu maymunlar (Platyrrhini), bir maymun grubudur. Bu grup Amerika kıtasında yaşayan insan hariç tüm primatları kapsar. Eski Dünya maymunları ve cadı makigiller ile birlikte kuru burunlu maymunlar grubunu oluştururlar.

Yeni Dünya maymunları, yaklaşık 40 milyon yıl önce Güney Amerika'yı kolonileştiren Afrika maymunlarının soyundan gelirler.[4][5]

Özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Dünya maymunları genelde Eski Dünya maymunlarından biraz küçük olur. Ağırlıkları 100 Gram ile 15 Kg arası değişir. Bilimsel adlarının sebebi (Platyrrhini = Yassı burunlular veya geniş burunlular) bu gruba ait türlerin burun delikleri arasındaki mesafenin diğer maymunlarda olduğundan daha büyük olmasıdır. Grubun çoğu türleri ağaçta yaşar ve bacakları kollarından biraz uzun olur. Uakari cinsinin dışında tüm türlerin kuyruğu uzundur. Bütün maymunların arasında tutunmak için kullanılan kuyruk geliştirmiş türler sırf bu grupta bulunur.

Yayılım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Dünya maymunlarına Meksiko'nun güneyinden Arjantin'in kuzeyine kadar varan bir coğrafyada raslanılır. En fazla tür çeşitliliği Güney Amerika'nın orta ve kuzey kısmında özellikle Amazonas ormanlarındadır. Karibik adalarında yaşamış Antil maymunları'nın soyu ise tükenmiştir.

Yaşam şekli

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Dünya maymunlarının yaşam şeklinde fazla bir ekolojik çeşitlilik yoktur; bütün türler ormanda yaşar, çoğu zamanı ağaçlarda geçirip çok nadir yere inerler. Gece maymunları dışında hepsi gündüz faaldir.

Sosyal yaşamları farklıdır. Bazıları ömürlük çiftler oluşturur, bazıları kompleks bir grup içinde yaşar, başkaları ise dişiler tarafından yönetilen gruplar kurarken yine başka cinsler çok eşli bir yaşam sürdürür.

Beslenme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük türler genelde sırf otoburdur, küçük türler böcek ve diğer küçük hayvanlar da yer.

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Marmosetgiller familyasından bir tür (Callithrix geoffroyi)

Eski Dünya maymunları, Yeni Dünya maymunlarının kardeş taksonudur. İlk atalarının nasıl Amerika'ya ulaştıkları henüz tamamen aydınlatılamadı. Büyük bir olasılıkla bazen karadan koparak denize sürüklenen bir Yüzen ada ile Oligosen devrinde henüz daha dar olan Atlantik okyanusunu aştılar. Daha önce bulunan en eski fosil 26 milyon yıl önce yaşamış Branisella cinsine aitti. Şu anda, en eski yeni dünya maymununun, 35 milyon yıl önce yaşamış Perupithecus olduğu kabul ediliyor.[1] Ayrıca, Ucayalipithecus'a ait, yaşları 35 ila 32 milyon yıl arasında olan Peru'nun Amazon ovalarındaki Santa Rosa'dan gelen bireysel dişler, Yeni Dünya'dan en eski antropoid kalıntılarındandır. Ancak Ucayalipithecus'un yeni dünya maymunlarıyla aynı dönemde Amerika'ya göçen bir parapithecid olduğu düşünülüyor.[6]

Eski sınıflandırmalarda pençeli maymunlar (Callitrichidae) ve „pençesiz maymunlar“ (Cebidae) olarak ikiye ayırılmıştılar. Ama bazı pençesizlerin kendi grubundan daha çok diğer gruptan bazı türlerle yakın akraba olduğu tespit edilince bu sınıflandırma kaldırıldı. Bugün 5 familyaya ayrılırlar:

Kitaplar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Thomas Geissmann: Vergleichende Primatologie. Springer, Berlin 2003. ISBN 3-540-43645-6
  • D. E. Wilson & D. M. Reeder: Mammal Species of the World. Johns Hopkins University Press, 2005, ISBN 0-8018-8221-4

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Bond, Mariano; Tejedor, Marcelo F.; Campbell, Kenneth E.; Chornogubsky, Laura; Novo, Nelson; Goin, Francisco (Nisan 2015). "Eocene primates of South America and the African origins of New World monkeys". Nature (İngilizce). 520 (7548): 538-541. doi:10.1038/nature14120. ISSN 1476-4687. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021. 
  2. ^ "Platyrrhini". paleobiodb.org. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021. 
  3. ^ "Platyrrhini". fossilworks.org. 
  4. ^ Liverpool, Layal. "Monkeys made their way from Africa to South America at least twice". New Scientist (İngilizce). 9 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  5. ^ (PDF) Primate evolution 18 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Seiffert, Erik R.; Tejedor, Marcelo F.; Fleagle, John G.; Novo, Nelson M.; Cornejo, Fanny M.; Bond, Mariano; Vries, Dorien de; Campbell, Kenneth E. (10 Nisan 2020). "A parapithecid stem anthropoid of African origin in the Paleogene of South America". Science (İngilizce). 368 (6487): 194-197. doi:10.1126/science.aba1135. ISSN 0036-8075. PMID 32273470. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Yeni Dünya maymunları ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yeni_Dünya_maymunları&oldid=32860057" sayfasından alınmıştır