Texnologiya — Vikipediya

Texnologiya ("sənət haqqında bilik", Yunanca: τέχνη, techne, "sənət, bacarıq, əl hiyləsi"; və -λογία, -logia - bilik, elm ^[2]) — malların və ya xidmətlərin istehsalında və ya elmi tədqiqat kimi məqsədlərin həyata keçirilməsində istifadə olunan hər hansı texnika, bacarıq, üsul və proseslərin məcmusudur. Bu nöqteyi-nəzərdən kompüter texnologiyası baxılan sahədə kompüter texnikasının aparat və proqram vasitələrindən istifadə texnologiyası deməkdir.

Texnologiyanın ən sadə forması əsas alətlərin işlənib hazırlanması və istifadəsidir. Formalı daş alətlərin tarixdən əvvəlki ixtirası və ardınca yanğını idarə etmək üsullarının kəşfi qida mənbələrini artırdı. Sonrakı Neolit inqilabı bunu genişləndirdi və bir ərazidən əldə edilən ruzi dörd qat artırdı. Təkərin ixtirası insanlara səyahət etmək və ətraf mühiti idarə etməkdə kömək etdi.

Tarixi dövrlərdə, o cümlədən mətbəə, telefon və internetdə baş verən inkişaflar ünsiyyət üçün fiziki maneələri azaldıb və insanların qlobal miqyasda sərbəst şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olmasına imkan verib.

Texnologiyanın çoxlu təsirləri var. Bu, daha qabaqcıl iqtisadiyyatların (o cümlədən, bugünkü qlobal iqtisadiyyatın) inkişafına kömək etdi və asudə vaxt sinfinin yüksəlməsinə imkan verdi. Bir çox texnoloji proseslər çirklənmə kimi tanınan arzuolunmaz əlavə məhsullar əmələ gətirir və təbii ehtiyatları Yerin ətraf mühitinə ziyan vuraraq tükəndirir. Yeniliklər həmişə cəmiyyətin dəyərlərinə təsir göstərmiş və texnologiya etikasında yeni suallar doğurmuşdur. Buna misal olaraq insan məhsuldarlığı baxımından səmərəlilik anlayışının yüksəlişini və bioetikanın problemlərini göstərmək olar.

Texnologiyanın insan vəziyyətini yaxşılaşdırması və ya pisləşməsi ilə bağlı fikir ayrılıqları, texnologiyadan istifadə, və bağlı fəlsəfi mübahisələr yaranıb. Neo-Lüddizm, anarxo-primitivizm və bu kimi mürtəce hərəkatlar texnologiyanın geniş yayılmasını tənqid edir, onun ətraf mühitə zərər verdiyini və insanları özündən uzaqlaşdırdığını iddia edir ancaq transhumanizm və texno-proqressivizm kimi ideologiyaların tərəfdarları davamlı texnoloji tərəqqi cəmiyyət və insan vəziyyəti üçün faydalı hesab edirlər.

Tərif və istifadə

"Texnologiya" termininin istifadəsi son 200 il ərzində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmişdir. 20-ci əsrdən əvvəl bu termin ingilis dilində qeyri-adi idi və o, ya faydalı sənətlərin təsviri və ya öyrənilməsi üçün, ya da Massaçusets Texnologiya İnstitutunda (1861-ci ildə nizamnamə) texniki təhsilə işarə etmək üçün istifadə olunurdu.^[3]

"Texnologiya" termini 20-ci əsrdə İkinci Sənaye İnqilabı ilə əlaqədar olaraq ön plana çıxdı. Termin mənaları 20-ci əsrin əvvəllərində Torşteyn Veblendən başlayaraq amerikalı sosial elm adamları və Almaniyanın Technik anlayışından ideyaları "texnologiyaya" tərcümə etdikdə dəyişdi. Alman və digər Avropa dillərində ingilis dilində olmayan texniki və texnologiya sözləri arasında fərq mövcuddur ki, bu da adətən hər iki termini yəni "texnologiya" kimi tərcümə edildi. 1930-cu illərə qədər "texnologiya" təkcə sənaye sənətinin öyrənilməsinə deyil, həm də sənaye sənətinin özünə aiddir.^[4]

1937-ci ildə amerikalı sosioloq Rid Bain yazırdı ki, "texnologiyaya bütün alətlər, maşınlar, qablar, silahlar, alətlər, yaşayış yerləri, geyimlər, rabitə, nəqliyyat vasitələri və bizim onları istehsal edib istifadə etdiyimiz bacarıqlar daxildir". Bainin tərifi bu gün alimlər, xüsusən də sosial elm adamları arasında ümumi olaraq qalır.^[5]

Mənbə

R.M.Əliquliyev, Ə.Q.Əliyev. İqtisadi proseslərdə informasiya texnologiyaları. Bakı, Elm, 2002, 48 səh.
Əlövsət Qaracaoğlu Əliyev, "İnformatika elminin tarixi, predmeti, məqsədi və onun cəmiyyətdəki rolu və vəzifələri" , AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
İ.T. Frolovun redaksiyası ilə tərtib edilən /Fəlsəfə lüğəti / — 7 nəşr., işlənmiş və əlavə edilmiş — М.: Respublika, 2001. — səh. 719
Jeri J. Böyük izahlı sosial lüğət. 2 cilddə. 2-ci cild. (P-Y): İngiliscədən tərcümə. N.N. Marçuk.

İstinadlar

↑ Electricity in economic growth : a report. Washington, D.C: National Academy Press. 1986. doi:10.17226/900. ISBN 978-0-309-03677-1. OCLC 45734143. 2014-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-13.
↑ Liddell, Henry George; Scott, Robert. A Greek-English Lexicon (Abridged). United Kingdom: Oxford University Press. 1980. ISBN 978-0-19-910207-5.
↑ Mannix, Loretta H.; Stratton, Julius Adams. Mind and Hand: The Birth of MIT. Cambridge: MIT Press. 2005. 190–92. ISBN 978-0-262-19524-9.
↑ "Technik Comes to America: Changing Meanings of Technology Before 1930". Technology and Culture. 47.
↑ Bain, Read. "Technology and State Government". American Sociological Review. 2 (6). 1937: 860–874.

Xarici keçidlər

[1] Electricity in economic growth : a report. Washington, D.C: National Academy Press. 1986. doi:10.17226/900. ISBN 978-0-309-03677-1. OCLC 45734143. 2014-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-13.

[Liddell_1980-2] Liddell, Henry George; Scott, Robert. A Greek-English Lexicon (Abridged). United Kingdom: Oxford University Press. 1980. ISBN 978-0-19-910207-5.

[3] Mannix, Loretta H.; Stratton, Julius Adams. Mind and Hand: The Birth of MIT. Cambridge: MIT Press. 2005. 190–92. ISBN 978-0-262-19524-9.

[4] "Technik Comes to America: Changing Meanings of Technology Before 1930". Technology and Culture. 47.

[5] Bain, Read. "Technology and State Government". American Sociological Review. 2 (6). 1937: 860–874.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Elm və texnologiya tədqiqatları
İqtisadiyyat	Elm iqtisadiyyatı Elmi bilik iqtisadiyyatı
Tarix	Elm və tarix fəlsəfəsi Elm tarixi və texnologiya Texnologiya tarixi
Fəlsəfə	Anthropocene Antipozitivizm Empirizm Qeyri-səlis məntiq Neoluddizm Elm fəlsəfəsi Sosial elm fəlsəfəsi Texnologiya fəlsəfəsi Pozitivizm Postpozitivizm Din və elm Ssientizm Sosial konstruktivizm Sosial epistemologiya Transhumanizm
Sosiologiya	Aktor-şəbəkə nəzəriyyəsi Sosial texnologiyanın konstruksiyası texnologiyanın forması Bilik sosiologiyası elmi Elmi cəhalət sosiologiyası Elm tarixinin sosiologiyası Sosiotexnologiya Güclü sosiologiya
Elmi tədqiqatlar	Antielm Bibliometriya Sərhəd işi Uyğunluq Elmin tənqidi Demarkasiya problemi İkiqat hermenevtika Logologiya Xəritəçəkmə mübahisələri Metaelm Paradiqmanın dəyişməsi qara qu quşu nəzəriyyəsi Yalan elmlər Elmin psixologiyası Elm vətəndaş kommunikasiya təhsili normal Neokolonial postnormal ritorika müharibələr Elmi icma konsensus mübahisə fikir ayrılığı müəssisə savadlılıq metod yanlış davranış prioritet skeptisizm Elmiokratiya Elmmetriya Komanda elmi Ənənəvi bilik ekoloji Elmin birliyi Elmdə qadınlar STEM
Texnologiya tədqiqatları	Birgə istehsal Kiborq antropologiyası Dizaynşünaslıq Dematerializasiya Rəqəmsal antropologiya Rəqəmsal mediadan istifadə və psixi sağlamlıq Erkən istifadəçi Mühəndislik Maliyyə texnologiyası Həvəslənmə dövrü İnnovasiya diffuziya dağıdıcı xətti modeli sistem istifadəçi Sıçrayış Normallaşma prosesi nəzəriyyəsi Mediaşünaslıq Tərs çıxıntı Skunkworks layihəsi Sosiotexniki sistem Texniki dəyişiklik Texnokratiya Texnoelm feminist Texnoloji dəyişiklik konvergensiya determinizm inqilab keçidlər Texnologiya və cəmiyyət tənqidi dinamika nəzəriyyələr transfer Mühəndislikdə qadınlar
Siyasət	Akademik azadlıq İnformasiya bərabərsizliyi Sübutlara əsaslanan siyasət Faktor 10 Elmin maliyyələşdirilməsi Uzaqgörənlik Elmin siyasiləşdirilməsi Elmin tənzimlənməsi Tədqiqat etikası Elm hüququ Elm siyasəti tarixi elmi Sosioelmi problemlər Texnologiyanın qiymətləndirilməsi Texnologiya siyasəti Keçid idarəetməsi
Portallar Elm Elm tarixi Texnologiya Kateqoriya