قائم عباسی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

ابوجعفر عبدالله قائم از خلفای عباسی در بغداد بود که از سال‌های ۱۰۳۱ تا ۱۰۷۵ فرمان می‌راند. او پسر خلیفه پیشین ابوالعباس احمد قادر بود. در نیمه نخستین دوره فرمانروایی، پایتخت عباسیان پر از آشفتگی بود. در نیمه دوم خلافت قائم، با ظهور سلجوقیان، آرامش نسبی برقرار شد. قائم، طغرل بیک را سلطان اعلام کرد؛ چند روز بعد طغرل وارد بغداد شد. در دوران خلافت قائم، ادبیات فارسی رشد چشمگیری کرد و به شکوفایی رسید. قائم تا ۳ شعبان سال ۴۶۷ هجری (۴ آوریل سال ۱۰۷۵ میلادی) خلیفه باقی ماند. مدت خلافت وی ۴۴ سال و ۲۵ روز بود.

در سال ۱۰۳۰، القادر بالله پسرش ابوجعفر را، که بعداً به قائم معروف شد، به عنوان وارث خود نامید، تصمیمی که کاملاً مستقل از امیران آل بویه گرفته شد. القادر پس از بیماری در ۲۹ نوامبر ۱۰۳۱ درگذشت. او نخست در قصر خلیفه به خاک سپرده شد، اما در سال بعد به‌طور تشریفاتی به رصافه منتقل شد. در نیمه اول سلطنت طولانی قائم، تقریباً هیچ روزی بدون آشفتگی در پایتخت نگذشت. اغلب شهر بدون حاکم می‌ماند و حاکم آل بویه اغلب مجبور به فرار از پایتخت می‌شد. با افزایش نفوذ سلسله سلجوقیان، چغری بیک سلجوقی دخترش ارسلان خاتون خدیجه را در سال ۱۰۵۶ به عقد قائم عباسی درآورد.

طغرل سلجوقی بر سوریه و ارمنستان مسلط شد. سپس چشم به بغداد دوخت و این زمانی بود که این شهر در رنج خشونت و تعصب غوطه‌ور شده‌بود. طغرل بیک در پوشش قصد زیارت مکه، با نیرویی سنگین وارد عراق شد و در مورد مقاصد صلح‌آمیز و اطاعتش از خلیفه به او اطمینان‌هایی داده، از او اجازه بازدید از پایتخت را خواست.

مناسبات ترکان و آل بویه چندان مطلوب نبود، اما طغرل توسط خلیفه در نمازهای عمومی به عنوان سلطان تأیید شد. چند روز پس از آن، طغرل خود، که سوگند یاد کرده بود که نه تنها به خلیفه، بلکه به امیر ملک رحیم بویه وفادار باشد، وارد پایتخت شد. او در آنجا از سوی سران و مردم به خوبی مورد استقبال قرار گرفت.

در این دوره و دوره خلفای پیشین، ادبیات به ویژه ادبیات فارسی تحت حمایت آل بویه رونق گرفت. فیلسوف معروف، فارابی (درگذشته در سال ۹۵۰)؛ ابوطیب متنبی (درگذشته در ۹۶۵) که در شرق به عنوان بزرگترین شاعر عرب شناخته شده‌است؛ و ابن سینای ایرانی (درگذشته در ۱۰۳۷م) همه مربوط به این دوره بودند.

در سال ۱۰۵۸ در بحرین، اختلاف بر سر خواندن خطبه به نام قائم بین اعضای قبیله عبدالقیس و دولت اسماعیلی قرمطی، شورشی به رهبری ابوالبهل العوام برانگیخت که به فروپاشی دولت قرمطی انجامید. حکومت قرمطیان سرانجام در سال ۱۰۶۷ در احساء فروپاشید.

• سبیب رحیم (۱۹۷۱)، اخبار الدوله العباسیه و فیه اخبار العباس و اولاده، ترجمهٔ عبدالعزیز دوری، به کوشش عبدالجبار مطلبی.، قاهره: دارالطلیعه، ص. ۲۶۵
• محمد خضری (۱۴۱۹)، الدولة العباسیة، ترجمهٔ عبدالعزیز دوری، به کوشش محمد ضناری.، قاهره: دارالکتب العلمیه، ص. ۱۴۴
• فاروق عمر (۱۴۲۱)، الخلافة العباسیه فی عصر الفوضی العسکریه ۲۴۷/۳۳۹ه - ۸۶۱/۹۴۶م: دراسة تاریخیة لبوادر التسلط العسکری علی الخلافة العباسیة، به کوشش سعید شورایی.، قاهره: دارالإحسان، ص. ۸۸
• رسول جعفریان (۱۳۷۸)، تاریخ اسلام از پیدایش تا ایران اسلامی، به کوشش مرتضی رحیمی.، قم: انتشارات حوزه علمیه، ص. ۸۸