رضاقلی‌خان هدایت - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

امیرالشعرا، لَلِـه‌باشی، هدایتعلی رضاقلی‌خان هدایت
رضاقلی‌خان هدایت طبرستانی
زادهٔ	۱۸ خرداد ۱۱۷۹ خورشیدی تهران
درگذشت	اردیبهشت، خرداد ۱۲۵۰ یا ۸ تیر ۱۲۵۰ خورشیدی ایران، تهران
آرامگاه	ایران، خیابان استانبول
ملیت	ایرانی
دیگر نام‌ها	رضاقلی‌خان طبرستانی
والدین	آقا محمّد طاهر طبرستانی
پیشینه علمی
شاخه(ها)	ادیب، محقّق، شاعر، تذکره‌نویس، سفیر، رئیس دارالفنون، تاریخ، عرفان و تصوف

رضاقلی‌خان هدایت طبرستانی (زادهٔ ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ تهران [اصالتاً دیباجی از منطقه قدیم معروف به هزارجریب مازندران^[۱] که در تقسیمات فعلی جزء شهرستان دامغان در استان سمنان می باشد] – درگذشتهٔ ۸ تیر ۱۲۵۰ تهران)، ادیب، شاعر و تذکره‌نویس سدهٔ سیزدهم هجری در ایران در دوران حکومت محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار بود.

رضاقلی‌خان طبرستانی ملقب به لَلِه‌باشی در ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ در تهران متولد شد. پدرش آقا محمّد طاهر طبرستانی از اعیان قریهٔ چارده هزارجریب (که امروزه تبدیل به شهردیباج در شهرستان دامغان شده‌است)، از ملازمان جعفر قلی خان قاجار و در زمان آقامحمدخان خزانه‌دار بود و در دوران فتحعلی‌شاه نیز این شغل را ادامه داد. رضاقلی خان در شیراز به تحصیل دانش پرداخت. وی از ابتدای جوانی شعر می‌سرود و «چاکر» تخلّص می‌کرد، پس از چندی تخلص خود را به دلیل یک رؤیا به «هدایت» تغییر داد.^[۲][۳] در سال ۱۲۴۵ قمری مورد توجه فتحعلی‌شاه قرارگرفت و به پاداش قصیده‌ای که در مدح شاه سروده بود لقبِ خانی و امیرالشعرایی گرفت. پس از فتحعلی‌شاه، به دربار محمدشاه راه یافت و با ماندن در تهران به تربیت شاهزاده عباس میرزای ثانی (ملک آرا)، فرزند محمدشاه مأمور شد و به واسطه این منصب به «لله باشی» شهرت یافت. پس از مرگ محمد شاه به دربار ناصرالدین‌شاه راه یافت و از طرف او به ریاست مدرسهٔ دارالفنون رسید. در سال ۱۲۶۷ قمری پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیهٔ سرخس، به دستور امیرکبیر به‌عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف مأموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی‌یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق‌الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود.

شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی ملقّب به درویش ناصر علی (۱۳۲۵–۱۲۶۴. ش) در کتاب شمس التواریخ در شرح احوال رضاقلی خان هدایت آورده‌است: «امیرالشّعرا رضاقلی خان هدایت؛ در وصفش نشاطی گفته»:

کتاب ریاض العارفین و مجمع الفصحا و اصول الفصول او در جمع شعرا و عرفاً حقّی عظیم دارد. ارادت خدمت مست‌علیشاه شیروانی داشته و کتاب فرهنگ انجمن آرای او در بیان لغت فارسی بی‌نظیر است و سه مجلّد روضةالصفای ناصری از اوست. تولدش در طهران نیمهٔ محرم الحرام ۱۲۱۵ بوده و درگذشتش به طهران ماه ربیع‌الاول سال ۱۲۸۸ این بیت از اوست:

و نیز از اوست:

1. علی‌قلی مخبرالدوله
2. جعفرقلی نیرالملک

وی جد صادق هدایت می‌شد.^[۵]

• مجمع الفصحاء
• ریاض العارفین
• فرهنگ انجمن‌آرای ناصری
• تاریخ روضه‌الصفای ناصری
• فهرس التواریخ
• سفارتنامهٔ خوارزم
• اجمل التواریخ
• مظاهر الانوار
• ریاض المحبین
• مدارج‌البلاغه (در علم بدیع)
• شمس الحقایق (برگزیده ای از قصاید و غزلیات مولانا)
• مفتاح‌الکنوز (در شرح اشعار خاقانی)
• سِتّهٔ ضروریّه (شامل شش منظومه که اثر مشهور گلستان ارم جزو آن است)
• نژادنامه (در مورد نسب نامهٔ شاهان ایرانی)
• لطایف المعارف
• مجمع الاسرار
• دلیل السالکین
• خردنامهٔ مظفری
• دیوان قصاید
• دیوان غزلیات
• کلیات اشعار هدایت
• ریاض العاشقین
• منشآت
• بیاض امیرالشعرا
• اصول الفصول فی حصول الوصول
• پرتوستان
• الوان النعم

• محمدقاسم غازی مازندرانی
• منصف شیرازی

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به رضاقلی‌خان هدایت در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• مدارج‌البلاغه در علم بدیع، نوشتهٔ رضاقلی‌خان هدایت، به‌کوشش حمید حسنی (با همکاری بهروز صفرزاده)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چاپ اوّل، ۱۳۸۳، ص یازده ـ دوازده.
• لغت‌نامهٔ دهخدا
• Encyclopædia Iranica^{[پیوند مرده]}
• شناخت نامه ی هدایت، محمدابراهیم ایرج پور، نشریهٔ «آینه میراث»، بهار و تابستان ۱۳۸۹، شماره ۴۶.