دامغان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

دامغان
Map
کشور ایران
استانسمنان
شهرستاندامغان
بخشمرکزی
نام(های) پیشینصددروازه شهر بزرگ در بین رومیان و یونانیان
مردم
جمعیتجمعیت ۹۳۰۲۳(مرداد۱۴۰۳)
رشد جمعیت۱٪+ (۵سال)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع۱٬۲۳۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۴٫۷
میانگین بارش سالانه۲۷۰میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه۹۱ روز
اطلاعات شهری
شهردارمصطفی عصاری [۱]
ره‌آوردپسته
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۲۳
وبگاه
شناسهٔ ملی خودروایران ۹۶ ب ، ۹۶ ل
کد آماری۱۵۴۰
دامغان بر ایران واقع شده‌است
دامغان
روی نقشه ایران
۳۶°۱۰′۰۶″شمالی ۵۴°۲۰′۵۳″شرقی / ۳۶٫۱۶۸۳۳۳°شمالی ۵۴٫۳۴۸۰۵۶°شرقی / 36.168333; 54.348056

دامغان شهری است که در شمال شرق ایران و در استان سمنان واقع شده‌است. این شهر یکی از کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهرهای پارتی ایران است که در شاهنشاهی اشکانی نخستین پایتخت اشکانیان در ایران بود که دارای بیش از هفت هزار سال تمدن می‌باشد. نام قدیم آن دِه‌مغان و صددروازه و هکاتم پولیس (به یونانی: Hecatompylos) بوده‌است.

دامغان دارای چندین جاذبهٔ تاریخی و طبیعی است که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به مسجد تاریخانه، تپه حصار، برج طغرل، پیر علمدار، چشمه علی، قلعه‌های گرد کوه، مهرنگار و منصور کوه، تپه‌های مریخی، تنگه زندان دیباج، دریاچه نمک و… اشاره کرد.[۲]

هوای پاک و وجود مناطق طبیعی با اقلیم‌های گوناگون در پیرامون شهر یکی از جاذبه‌های گردشگری آن است به طوری که با طی مسافتی کوتاه در شمال دامغان، کوه و جنگل‌های انبوه قرار دارد و در جنوب دامغان، کویر و شنزار است.

از نظر راه‌های مواصلاتی، دامغان در مسیر یکی از پر ترددترین و اصلی‌ترین کریدورهای کشور یعنی کریدور تهران-مشهد قرار گرفته‌است، لذا روزانه اتوبوس‌ها و قطارهای مختلفی به مقاصد تهران-مشهد از این شهر گذر می‌کنند. همچنین دامغان جاده‌ای به ساری دارد که دسترسی به شمال کشور را بسیار آسان می‌کند. در جنوب دامغان هم جاده‌ای به سمت اصفهان قرار دارد که به دلیل گذر از دشت کویر نسبت به سایر راه‌های مواصلاتی به دامغان، کم ترددتر است.[۳]

تپه‌های مریخی
تپه‌های مریخی

نام‌گذاری

[ویرایش]

نام دامغان از «ده» و «مغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. همین‌طور یونانیان به این شهر را هکاتوم پولیس می‌شماردند که «هکاتم» لقبی هست که به شهرهایی که بالای چهار دروازه دارند داده می‌شد و «پولیس» هم به معنای شهر می‌باشد. نام ده مغان توسط زرتشتیان داده شده که شامل پادشاهانی چون کوروش و داریوش بزرگ از ایران باستان بود.[۴]

این شهر مهم ترین بخش ایالت قومس در تاریخ ایران بوده‌است.

دیوار بارو

تاریخچه

[ویرایش]

دامغان، زمانی با نام صد دروازه پایتخت دولت شاهنشاهی اشکانی بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه «چهل ستون» که ۱۳۰۰ سال قدمت دارد در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان «گومش یا قومش» در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای مازندران هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.[نیازمند منبع]

دور شهر دامغان دیوارهای ستبری وجود داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.[نیازمند منبع]

جمعیت و زبان

[ویرایش]
پراکنش اقوام در سمنان

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۵۹٬۱۰۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است.[۵]

جمعیت تاریخی
سالجمعیت±%
۱۳۴۵۱۳٬۱۹۷—    
۱۳۵۵۱۷٬۱۷۴۳۰٫۱٪+
۱۳۶۵۳۴٬۰۵۷۹۸٫۳٪+
۱۳۷۰۴۰٬۹۵۴۲۰٫۳٪+
۱۳۷۵۴۹٬۲۰۴۲۰٫۱٪+
۱۳۸۵۵۷٬۳۳۱۱۶٫۵٪+
۱۳۹۰۵۸٬۷۷۰۲٫۵٪+
۱۳۹۵۵۹٬۱۰۶۰٫۶٪+
مقالهٔ اصلی: لهجه دامغانی

زبان مردم شهرستان دامغان نیز گونه‌ای از زبان فارسی است که با گویش خراسانی پیوستگی دارد. در مناطق شمالی شهرستان دامغان (به جز شهر دیباج)، به دلیل همجواری با استان مازندران با اندک تفاوت، مردم به زبان مازندرانی سخن می‌گویند[۶] روستاهای جنوبی حاشیه کویر (به جز روستای کوه زر)، تحت تأثیر مناطق مرکزی ایران بوده و به فراوانی واژه‌های آن مناطق را در گفتار آنان می‌توان دید. زبان روستاهای شرقی دامغان به گویش شاهرودی نزدیک است.[۷][۸] دیباجی گویش مردم شهر دیباج است. پژوهشگران زبان‌شناس دیباجی را از زبان‌های کاسپین می‌دانند. گویش دیباجی با وجود داشتن شباهت‌هایی با گویش‌های مجاور خود به ویژه نواحی شمالی، تفاوت‌هایی نیز با آنها دارد. پژوهشگران زبان‌شناس با توجه به نزدیکی ویژه گویش دیباجی با گونه‌های مازندرانی به لحاظ صرفی و نحوی، گویش دیباجی یکی را از گونه‌های مازندرانی می‌دانند.[۹][۱۰][۱۱]

مسجد جامع دامغان
مسجد جامع دامغان
امارت چشمه علی
امارت چشمه علی

راه‌ها

[ویرایش]

دامغان به عنوان مرکز اتصال راه‌های ایران شناخته می‌شود، بدین جهت که جاده تهران مشهد که غرب و شرق ایران را به هم وصل می‌کند و همچنین کریدور جنوب - شمال که بخش‌های شمالی و جنوبی ایران را بهم متصل می‌کند، از دامغان می‌گذرد.

شهر دامغان در مسیر جاده تهران مشهد جاده ۴۴ قرار گرفته و از غرب به شهر تهران و از سمت شرق به شهر مشهد منتهی می‌شود. همچنین جاده ۸۱ دامغان به خرانق جندق و خور به طول ۴۹۴ کیلومتر از راه‌های اصلی رفت‌وآمد به این شهر است.

آب و هوا

[ویرایش]

آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.[۱۲]

مناظر شمال دامغان
مناظر شمال دامغان

به صورت کلی آب و هوای شهرستان دامغان تنوع زیادی دارد و شاید شما در یک روز، هر۴ فصل از سال را تجربه کنید. فصل بهار در شهرستان دامغان آب و هوای معتدل به همراه وزش باد است. بومیان شهرستان دامغان معتقدند که بادهای شهرستان دامغان باعث به ثمر رسیدن و مرغوبیت محصول پستهٔ این شهرستان شده‌است.[نیازمند منبع]

پسته

[ویرایش]

پسته مهم‌ترین سوغات شهر دامغان که جزو محصولات صادراتی است. وجود آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز برای محصول پسته، دامغان را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید پسته در کشور ایران تبدیل کرده‌ است. سالانه حجم زیادی از محصول پسته در دامغان برداشت می‌شود و به نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه صادر می‌شود. انواع مختلف این محصول از جمله پستهٔ کله‌قوچی، پستهٔ قرمز علیان، پستهٔ فخری، پستهٔ شاهپسند، پستهٔ اکرمی،پسته اکبری، پستهٔ عباسعلی، پستهٔ خنجری و پستهٔ احمدآقایی است که همگی در دامغان کشت و برداشت می‌شوند.[نیازمند منبع]

پسته
پسته
پسته
پسته

آثار تاریخی و دیدنی

[ویرایش]

یکی از مهم‌ترین تفریحگاه‌های دامغان، چشمه علی است.

چشمه علی
چشمه علی دامغان

تپه‌حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است.[نیازمند منبع]

تپه حصار دامغان
تپه حصار دامغان

فرهنگ و مذهب در دامغان

[ویرایش]

مردم دامغان به دلیل همجواری با منطقهٔ خراسان بزرگ و طبرستان وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین قابل اعتنای فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آیند. فرهنگ این شهر آمیخته‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهنی است که از علل آن می‌توان به قرن‌ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران، مسجد تاریخانه در این شهر اشاره نمود. اکثریت قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعهٔ دوازده امامی[نیازمند منبع] بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالیانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرا می‌خواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تأثیر پذیرفته‌است و می‌توان در گفتار دامغانی کلماتی از پارسی قدیم و زبان پهلوی را شناسایی کرد.[نیازمند منبع]

جاذبه‌های گردشگری

[ویرایش]
مسجد تاریخانه
مسجد تاریخانه
دریاچه نمک
دریاچه نمک

آثار تاریخی

[ویرایش]

آثار طبیعی

[ویرایش]
  • غار شیربند در شمال روستای جزن
  • کویر حاج علی‌قلی واقع در جنوب روستای حسن آباد
  • روستای شمالی با چشمه‌های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه
  • چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان
  • سرچشمه دیباج
  • تنگه زندان
  • کویر لوت
  • گرد کوه
  • چشمه قلقل
  • تپه‌های مریخی
  • قلعه تاریخی برم در روستاب برم قلعه بالا

قلل مرتفع

[ویرایش]

مشاهیر

[ویرایش]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/05/09/2934155
  2. ↑ «پورتال ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۲.
  3. ↑ «نقشه راه‌ها و جاده‌های - ایران (آبان 1401)». behrah.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۱-۰۱.
  4. ↑ Enwiki. "Damghan (History)" (به انگلیسی).
  5. ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
  6. ↑ «زبان مردم شهرستان دامغان». سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سمنان.
  7. ↑ «معرفی استان سمنان (زبان در استان سمنان)». وبسایت استانداری سمنان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
  8. ↑ Dialect: Damghani Persian, glottolog. , “Damghani Persian” ,
  9. ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». مجله علمی مطالعات زبانی و بلاغی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
  10. ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
  11. ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
  12. ↑ «دانستنی‌خیلی خری های استان سمنان». کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 18 (کمک)
  13. ↑ «معرفی زیارتگاه بکیربن اعین (رحمة الله علیه) ـ دامغان». www.emamzadegan.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اكتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در 2018-10-16. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ دامغان موجود است.

پیوند به بیرون

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به دامغان در ویکی‌گفتاورد موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=دامغان&oldid=40748786»