سرآب گاماسیاب - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

سرآب گاماسیاب، (به لری: سراو گاماسی آو) پرآب‌ترین سراب ایران است که در ۲۰ کیلومتری جنوب نهاوند و از دره‌های شمالی رشته کوه گرین سرچشمه می‌گیرد. منشأ آب آن یخچال طبیعی است و دارای آبدهی ۵ متر مکعب در ثانیه است که این رقم در مقایسه با سایر سرآب‌های موجود در زاگرس و حتی سایر سرآب‌های کشور عددی قابل توجه است.

آب جاری شده از سراب گاماسیاب سرچشمهٔ اصلی رودخانهٔ بزرگ گاماسیاب است. این رود در طول دره شهرستان و مسیر دشت دلتایی نهاوند جاری است و به هنگام عبور، قسمت عمده روستاها و باغ‌های باختری شهر را مشروب ساخته و با گذراز شهرستان کنگاور، راهی شهرستان صحنه در استان کرمانشاه می‌شود. در استان کرمانشاه رود قره‌سو نیز به گاماسیاب می‌ریزد و از آنجا به بعد سیمره نامیده می‌شود. سیمره نیز با رود جزمان یکی شده و به استان لرستان وارد می‌شود و در آنجا با کشکان یکی می‌شود و در نهایت در استان خوزستان رود کرخه نامیده می‌شود که عاقبت به سمت تالاب هورالعظیم و خلیج فارس جاری می‌گردد. در بالا دست چشمه‌ها، غاری طبیعی دیده می‌شود و محوطهٔ اطراف سرآب جنگل‌کاری شده است. در مسیر این رود با احداث نیروگاه برق آبی و حوضچه‌های پرورش ماهی، در تولید برق و پرورش ماهی بهره‌برداری نموده‌اند. چشمه جوشان و پرآب با ویژگی‌های خاص طبیعی، یکی از جاذبه‌های مستعد گردشگری استان همدان محسوب می‌شود.^[۱]

سرآب گاماسیاب سی‌ودومین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

معنی واژه گاماسیاب این واژه ازسه واژه گا، ماسی و آب تشکیل شده است. اما این واژه باستانی چگونه بوجود آمده است؟ رشته کوه مرتفع و طویل گرین دیواری بسیار بلند و دراز در بین استانهای همدان و لرستان پدیدآورده است. این رشته‌کوه عظیم قله‌های بسیار دارد، یکی از آن‌ها چهل تن یا چهل نابالغان است (۳۴۵۵متر) تقریباً در بالای قله دو یخچال بزرگ وجود دارد. در تابستان از دشت نهاوند و از بعضی جاهای شهرستان ملایر این دو یخچال به شکل‌های یک گاو و یک ماهی دیده می‌شوند. در سال‌های گذشته قبل از تغییرات آب‌وهوایی زمین به علت گازهای گلخانه‌ای این یخچال‌ها و بعضی دیگر از یخچال‌های کوه گرین تا بارش برف در پاییز بعد همچنان باقی می‌ماندند. به نظر می‌رسد مردمان این منطقه در دوران باستان که می‌دانستند آب این چشمه از ذوب‌شدن یخچال‌های گاو و ماهی است، به آن نام گاماسیاب داده‌اند، که معرف گاو و ماهی است.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته شده، قصه ای راز آلود هم در بارهٔ نام سرآب گاماسیاب وجود دارد که کهنسالان محلی در روستای شعبان (نهاوند) آن را نقل می‌کنند. این قصه بدین شرح است: روزی در روستایی حومه شهرشیراز، یک گاو که در حال حملِ باری از کاه بوده است، به داخل رودخانه ای افتاده و جریان آب آن‌ها را با خود می بَرَد. پس از گذشت چند روز، چوپانی که به همراه برادرش برای آب خوردنِ دام‌هایشان کنار این سرآب (گاماسیاب) توقف کرده بودند، گاوی را می‌بیند که از سرآب بیرون می‌آید. چوپان سریعاً خودش را به برادر رسانده و با اشاره به سرآب، متعجبانه می‌گوید: (گُوْ اُما زی اُوْ) که یعنی (گاو آمد از این آب!). با دهن به دهن شدن این ماجرا و پس از آن، این سرآب را گومازیو نامیدند که به مرور زمان، در زبان محلی به گوماسیو و در زبان فارسی به گاماسیاب تغییر نام داد. بار کاهی هم که با گاو غرق شده بود، از سرآبی دقیقاً مقارن با سرآب گاماسیاب در سمت دیگر کوه گرین (در سمت لرستان) بیرون می‌آید و آن را کَهْ مُو به معنای (کاه آمد!) نامیده که به مرور زمان، اکنون در زبان محلی به کَمُو و در زبان فارسی به کَهْمان تغییر نام یافته است.

• جهان‌پور، علی (۱۳۸۷). همدان دروازهٔ تاریخ. تهران: سپهر دانش. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۹۶۶-۱۷-۶.