قرص ضدبارداری - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

یک بسته قرص ضدبارداری Levlen®ED

قرص ضدبارداری (Oral contraceptive pill , OCP, Combined oral contraceptive pill) به گروهی از داروهای خوراکی به شکل قرص گفته می‌شود که برای پیشگیری از بارداری مصرف می‌شوند. این داروها از پرکاربردترین روش‌های پیشگیری از بارداری در سراسر جهان هستند و نقشی انقلابی در جوامع انسانی داشته‌اند.[۱] مصرف این قرص‌ها از ابتلا به بیماری‌های آمیزشی نظیر ایدز پیشگیری نمی‌کند و فقط برای پیشگیری از بارداری هستند.[۲] در مورد کنترل جمعیت در پاپیروس مصر نوشته شده است و برای جلوگیری از بارداری ناخواسته از صمغ اکاسیا و مانند ان استفاده میشده است، در پزشکی باستان از نوعی زیره و از دارچین برای پیشگیری از بارداری و نیز سقط استفاده میشد.[۳]

دروژسترون و به صورت تجاری در دهه ۴۰ میلادی به صورت دلروی پروژستینی و بعدها اولین قرص های ترکیبی در دهه ۶۰ میلادی وارد بازار شدند

(البته در ابتدا مشکلات زیادی از جمله اکتوپیک پرگننسی وجود داشت که با تنظیم دوز و نسبت دو جزء استروژنی و پروژستینی مشکلات اولیه حل شد)و در نهایت کنترل جمعیت را به صورت موثر تحت تاثیر قرار دادند.

تاریخچه

[ویرایش]

در ابتدای قرن بیستم تعدادی از دانشمندان اروپایی همچون Beard, Prenant و Loeb متوجه نقش ترشحات جسم زرد در جلوگیری از تخمک‌گذاری شدند. در سال ۱۹۲۷ دانشمندی اتریشی موفق شد با این ترشحات نازایی موقت در موش‌ها ایجاد کند. در ۱۹۳۷ Makepeace نشان داد که پروژسترون خالص می‌تواند تخمک‌گذاری را در خرگوش مهار کند. Astwood و Fevold یافته مشابهی را در ۱۹۳۹ و در مورد موش‌ها گزارش کردند. در نهایت در سال ۱۹۵۰ Pincus ,Garcia و Rock اثر ترکیبی از پروژسترون و ۱۹-نور پروژستین را در مهار تخمک‌گذاری زنان گزارش کردند.

یکی از ترکیب‌های مورد استفاده نوراتینودرل بود که در مطالعات اولیه درصد کمی ناخالصی با مسترانول داشت. دانشمندان با حذف مسترانول از ترکیب، متوجه کاهش اثر ضدبارداری و بروز خون‌ریزی تخریبی (Breakthrough bleeding) شدند؛ بنابراین مسترانول را به ترکیب اضافه کردند.

در سال ۱۹۵۰ اولین کارآزمایی بالینی در مورد مصرف قرص‌های ترکیبی ضدبارداری در هائیتی و پورتوریکو انجام شد که با موفقیت صددرصد ترکیب نوراتینودرل-مسترانول در پیشگیری از بارداری مواجه شد. در سال ۱۹۵۹ ENOVID (ترکیب ۹٫۸۵ میلی‌گرم نوراتینودرل و ۱۵۰ میکروگرم مسترانول) برای مصرف در برخی اختلالات خون‌ریزی زنان مورد تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا (FDA) قرار گرفت و در نهایت در ۹ مه سال ۱۹۶۰، این سازمان، این دارو را جهت مصرف در پیشگیری از بارداری مورد تأیید قرار داد. (در حال حاضر در آمریکا از فهرست دارویی خارج شده‌است). در سال ۱۹۶۰ اولین داروهایی که تنها شامل پروژسترون بودند و همچنین انواع تزریقی طولانی‌اثر این ترکیبات هورمونی جهت پیشگیری از بارداری معرفی شدند.

پس از آن میلیون‌ها زن به مصرف این قرص‌ها رو آوردند تا این‌که پس از مدتی، گزارش‌هایی مبنی بر اثرات جانبی این دارو به‌دست آمد. تحقیقات بعدی نشان داد که این عوارض با دوز ترکیبات قرص مرتبط است؛ بنابراین قرص‌های جدیدی طراحی شدند که دوز کمتری از هورمون‌ها را داشتند (قرص‌های نسل دوم، ال‌دی). با افزایش مصرف ترکیبات دوفازی یا سه‌فازی در ۱۹۸۰ دوز هورمون‌ها در این قرص‌ها کاهش بیشتری داشت به‌طوری‌که می‌توان این دوز را کم‌ترین مقداری که می‌تواند به‌طور مؤثری جلوی بارداری را بگیرد دانست. در ۱۹۹۰ نسل سوم این قرص‌ها (CYCLEN و DESOGEN) که شامل ترکیب پروژسترون با اثرات کاهش‌یافتهٔ آندروژنی بودند به بازار آمدند.[۴]

ترکیب دارویی

[ویرایش]

دو نوع اصلی از این قرص‌ها وجود دارد:

  1. قرص‌های ترکیبی استروژن و پروژسترون که شامل انواع تک‌فازی (میزان ترکیبات در کل دورهٔ مصرف ثابت است)، دوفازی و سه‌فازی.
  2. قرص‌های شامل پروژسترون به تنهایی[۵]

استروژن

[ویرایش]

استروژن مورد استفاده در قرص‌های رایج فعلی معمولاً شامل اتینیل‌استرادیول یا مسترانول است. مسترانول برای فعال بودن باید به اتینیل‌استرادیول تبدیل شود و از لحاظ اثربخشی، ضعیف‌تر است.[۶]

پروژسترون

[ویرایش]

انواع مختلفی از پروژستینها وجود دارند که بسته به اثرات استروژنی یا ضد استروژنی (به‌علت تبدیل متابولیت‌هایشان به ترکیبات استروژنی) یا اثرات آندروژنی‌شان (به‌علت شباهت ساختاری با تستوسترون) به‌کار می‌روند. حسن قرص‌های ضدبارداری نسل سوم در این است که پروژسترون‌های آن‌ها اثرات استروژنی نداشته و اثرات آندروژنی بسیار کمی دارد. این مسئله در مورد عوارض شایعی همچون افزایش وزن و آکنه بسیار مورد توجه است.[۶]

انواع تجاری

[ویرایش]

انواع رایج موجود در ایران

[ویرایش]

سایر انواع تجاری

[ویرایش]

انواع مختلفی از ترکیبات برای تولید این قرص‌ها در بازار به صورت تجاری تولید می‌شوند. تمامی این ترکیبات با تغییر در انواع مختلف استروژن و پروژسترون و دوز آن‌ها ساخته می‌شوند.

توقف ارائهٔ خدمات پیشگیری از بارداری

[ویرایش]

در ۲۵ خرداد ۱۳۹۹، مسئول جمعیت در وزارت بهداشت ایران گفت ارائهٔ خدمات پیشگیری از بارداری در مراکز دولتی متوقف شده و توصیهٔ قبلی وزارت بهداشت مبنی بر رعایت سه تا پنج سال به‌عنوان فاصلهٔ ایمن بین دو بارداری نیز به ۱۸ تا ۲۴ ماه کاهش یافته‌است.[۱۰]

مکانیزم اثر

[ویرایش]

استروژن و پروژسترون موجود در این قرص‌ها اثر اصلی خود را با تأثیر مهاری بر عملکرد گنادوتروپین‌ها بروز می‌دهند. این سازوکار شامل سرکوب ترشح هورمون لوتئینی (LH) و هورمون محرکهٔ فولیکولی (FSH) در خون و جلوگیری از صعود میان‌چرخه‌ای هورمون لوتئینی است. همچنین این ترکیب روی ترشحات مخاط گردن رحم، اندومتر و حرکت و ترشحات لوله‌های رحمی اثر می‌گذارد و باعث کاهش احتمال شدید بارداری می‌شود.[۱۱]

روش مصرف

[ویرایش]
دوره قاعدگی (قرمز)، باروری (آبی) و ناباروری (سبز) به‌طور تقریبی

بسته به نوع مورد استفاده تفاوت‌های اندکی در مصرف این قرصها وجود دارد اما اصول کلی یکسان است. قرص‌های ترکیبی معمولاً ۲۱ تایی بوده و فرد هر روز یک قرص را مصرف می‌کند و سپس ۷ روز قرص نمی‌خورد که معمولاً در این ۷ روز خون‌ریزی قاعدگی اتفاق خواهد افتاد. معمولاً شروع دارو در ابتدای یک چرخه قاعدگی یا برای سهولت به خاطر سپاری مصرف قرصها در نزدیکترین یک شنبه به شروع یک خون‌ریزی قاعدگی خواهد بود. تا ۷ روز بعد از شروع قرصها لازم است که از یک روش پیشگیری جایگزین نیز استفاده شود.[۱۲]

فایده شروع استفاده از قرص‌ها در روز تعطیل این است که فرد احتمالاً در آخر هفته خون‌ریزی نخواهد داشت. اگر در کشوری جمعه تعطیل باشد، در واقع روش فوق به صورت شروع از اولین جمعه پس از شروع قاعدگی خواهد بود.

اثرات جانبی و عوارض

[ویرایش]

بلافاصله پس از شیوع مصرف این قرص‌ها نگرانی در مورد اثرات جانبی این داروها بالا گرفت. با این حال مطالعات نشان داد که بسیاری از عوارض این داروها وابسته به دوز بوده و با کاهش دوز میزان عارضه کاهش می‌یابد. با داروهای امروزی احتمال بروز این عوارض بسیار کاهش یافته‌است.[۱۳]

سرطان

[ویرایش]
  • بزرگ‌ترین نگرانی در مورد اثرات سرطان‌زایی در مورد سرطان پستان وجود دارد. وزرات بهداشت ایران دربارهٔ احتمال خطر افزایش سرطان پستان در مصرف‌کنندگان هشدار داده‌است.[۱۴] در مطالعات اخیر نشان داده شده که این افزایش ریسک در زنان جوان و میانسال بسیار کم (۲/۱ تا ۱/۱ برابر) است که ۱۰ سال پس از قطع قرص‌ها این ریسک با فرد عادی برابر می‌شود. با این حال در صورت بروز سرطان پستان در یک زن که هیچ‌گاه این قرص‌ها را مصرف نکرده، سرطان بیشتر محدود به پستان بوده و احتمال انتشار، کمتر و درمان راحت‌تر خواهد داشت.[۱۵]
  • قرص‌های ضدبارداری خوراکی باعث افزایش دو برابر ریسک سرطان دهانه رحم می‌شوند (تنها در افرادی که بالای ۵ سال این قرص‌ها را مصرف کرده و مبتلا به عفونت ویروس پاپیلوم انسانی باشند).[۱۶]

اثرات ضدسرطان

[ویرایش]
  • قرص‌های ترکیبی ضدبارداری اثر خوبی در کاهش ریسک سرطان آندومتر رحم دارند که تا ۱۵ سال بعد از قطع قرص این اثر محافظتی ماندگار است. همچنین این قرص‌ها در زمان مصرف، احتمال بروز سرطان تخمدان را کاهش می‌دهند. همچنین اخیراً شواهدی یافت شده که نقش این قرصها در کاهش سرطان کولورکتال را مطرح می‌کنند.[۱۷]

عوارض قلبی عروقی

[ویرایش]

در افراد جوان غیرسیگاری و بدون ریسک فاکتور بیماری‌های قلبی-عروقی ریسک بروز عوارضی همچون سکته قلبی و سکته مغزی با مصرف این قرص‌ها افزایش قابل توجهی نمی‌یابد. اثبات شده که این داروها ۲۸ درصد ریسک تروبوآمبولی وریدی را افزایش می‌دهند اما با توجه به شیوع ناچیز این عوارض در زنان بدون زمینهٔ قبلی، این افزایش ریسک اهمیت ندارد.[۱۸] مصرف انواع قدیمی (اچ‌دی) این داروها باعث ایجاد فشار خون بالا در ۴ تا ۵ درصد زنان سالم می‌شود و در ۱۵ درصد زنان مبتلا به فشار خون بالا، فشار خون را افزایش می‌دهد؛ که این عارضه نیز در داروهای نسل جدیدتر، کمتر مشاهده می‌شود.[۱]

اثرات متابولیک و غده درون‌ریز

[ویرایش]

مطالعات روی انواع اولیهٔ این قرص‌ها اثر منفی آن‌ها در تحمل گلوکز را نشان دادند که با افزایش قند خون قابل مشاهده بود. با قرص‌های فعلی این اثرات کمتر مشاهده می‌شود.[۱۹] همچنین ترکیبات جدید، تأثیر قابل توجهی روی چربی‌های خون ندارند.[۲۰]

سایر اثرات و عوارض

[ویرایش]

به‌طور کلی این قرص‌ها می‌توانند باعث تهوع، ورم و سردرد (شامل تشدید سردردهای میگرنی) در بعضی افراد شوند. ممکن است لکه‌بینی (Breakthrough bleeding) در طول دورهٔ ۲۱ روزهٔ مصرف قرص، مشاهده شود. همچنین در برخی، خون‌ریزی بعد از قطع دارو ممکن است ایجاد نشود که منجر به شک به حاملگی می‌شود. از دیگر اثرات ناشی از پروژسترون‌های قدیمی می‌توان به مردمویی و آکنه اشاره کرد.[۲۱]

اثرات قرص‌های پروژسترونی

[ویرایش]

خونریزی و لکه‌بینی‌های نامنظم شایع است؛ که بعد از مصرف بلندمدت، کمتر می‌شوند. این قرص‌ها هیچ نوع عارضه ترومبوآمبولیک ندارند. احتمال بروز مردمویی و آکنه وجود دارد. افزایش وزن در صورت مصرف انواع ترکیبی با پروژسترون‌های قدیمی شایع است.[۵]

همچنین با مصرف این قرص‌ها احتمال کاهش اچ‌دی‌ال (کلسترول خوب خون) و افزایش ال‌دی‌ال (کلسترول بد خون) وجود دارد؛ که آن را ناشی از کاهش استروژن می‌دانند. به همین ترتیب کاهش تراکم استخوان (ریسک پوکی استخوان) به‌دلیل ذکر شده وجود دارد.[۲۲]

تداخلات دارویی

[ویرایش]

به‌علت اثر روی ساخت پروتئین‌های کبدی این قرص‌ها با بسیاری داروها تداخل دارند؛ که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Laurence L. Brunton (۲۰۰۶)، «۵۷»، GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS، McGraw-Hill، شابک ۰-۰۷-۱۴۲۲۸۰-۳
  2. ↑ دارونامه رسمی ایران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ص. ۶۲۸ تا ۶۳۰
  3. ↑ محمدحسین صالحی. «1».
  4. ↑ Laurence L. Brunton (۲۰۰۶)، «۵۷»، GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS، McGraw-Hill، شابک ۰-۰۷-۱۴۲۲۸۰-۳
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Bertram G. Katzung-Basic Clinical Pharmacology 9th Ed
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ Pharmacotherapy Handbook, 6th Edition, 2006 McGraw-Hill.ch.29
  7. ↑ «کنتراسپتیو ال دی یا ضدبارداری ال دی». دُروانا. ۸ خرداد ۱۳۹۶.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ «کنتراسپتیو ال دی یا ضدبارداری ال دی». دروانا. ۸ خرداد ۱۳۹۶.
  9. ↑ پونه حشمتی، احمد علی اسدی نوقابی (۱۳۸۶)، داروهای ژنریک و گیاهی ایران، تهران: اندیشه رفیع، ص. ۲۱۳و۲۱۴، شابک ۹۶۴-۸۱۵۴-۹۲-۹
  10. ↑ «وزارت بهداشت ایران ارائه خدمات پیشگیری از بارداری را متوقف کرده‌است».
  11. ↑ Lobo, R.A. , and Stanczyk, F.Z. New knowledge in the physiology of hormonal contraceptives. Am. J. Obstet. Gynecol. , 1994, 170:1499-1507
  12. ↑ DeCherney A.H. ؛ و دیگران (۲۰۰۷)، «۳۶»، Current Diagnosis & Treatment Obstetrics & Gynecology (ویراست ۱۰)، McGraw-Hill، شابک ۹۷۸-۰-۰۷-۱۴۳۹۰۰-۸
  13. ↑ Burkman, R. , Schlesselman, J.J. , and Zieman, M. Safety concerns and health benefits associated with oral contraception. Am. J. Obstet. Gynecol. , 2004, 190(suppl 4):S5-S22.
  14. ↑ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو (۱۳۸۴)، دارونامه رسمی ایران (ویراست ویرایش سوم)، ص. ص٫ ۶۲۸ تا ۶۳۰، شابک ۹۶۴-۵۸۰۰-۶۰-۹.
  15. ↑ Westhoff, C.L. Breast cancer risk: perception versus reality. Contraception, 1999, 59(suppl):25S-28S.
  16. ↑ oodley, J. Combined oral contraceptives and cervical cancer. Curr. Opin. Obstet. Gynecol. , 2004, 16:27-29.
  17. ↑ Fernandez, E. , La Vecchia, C. , Balducci, A. , et al. Oral contraceptives and colorectal cancer risk: a meta-analysis. Br. J. Cancer, 2001, 84:722-727.
  18. ↑ Castelli, W.P. Cardiovascular disease: pathogenesis, epidemiology, and risk among users of oral contraceptives who smoke. Am. J. Obstet. Gynecol. , 1999, 180:349S-356S.
  19. ↑ Godsland, I.F. The influence of female sex steroids on glucose metabolism and insulin action. J. Intern. Med. Suppl. , 1996, 738:1-60
  20. ↑ Sherif, K. Benefits and risks of oral contraceptives. Am. J. Obstet. Gynecol. , 1999, 180:S343-S348.
  21. ↑ Laurence L. Brunton (۲۰۰۶)، «۵۷»، GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS، McGraw-Hill، شابک ۰-۰۷-۱۴۲۲۸۰-۳
  22. ↑ Laurence L. Brunton (۲۰۰۶)، «۵۷»، GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS، McGraw-Hill، شابک ۰-۰۷-۱۴۲۲۸۰-۳
  23. ↑ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو (۱۳۸۴)، دارونامه رسمی ایران (ویراست ویرایش سوم)، ص. ص٫ ۶۲۸ تا ۶۳۰، شابک ۹۶۴-۵۸۰۰-۶۰-۹
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=قرص_ضدبارداری&oldid=40272503»