محوی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

سید محمد بالخی پسر سید مُلا عثمان شیخ رش، متخلص به مه‌حوی بابان (۱۸۳۶ در بالخ، سلیمانیه –۱۹۰۶ در سلیمانیه)، از بزرگترین شاعران کلاسیک کُرد و از مشهورترین شاعران عرفانی کُرد است. عمدۀ شهرت وی به واسطۀ غزل‌های عاشقانه و عارفانه‌ای است که به کُردی سورانی سروده‌است.

زندگی‌نامه

[ویرایش]
مجسمه ای از محوی در سلیمانیه

سید محمد بالخی پسر سید مُلا عثمان از نوادگان «شیخ رش» در سال ۱۸۳۶ در روستای بالخ در مجاورت سلیمانیه به دنیا آمد. وی از سن هفت سالگی به آموختن قرآن و علوم رایج دوران پرداخت و سپس برای تحصیل علم عازم شهرهای کردستان همچون سنندج و مهاباد و بغداد شد. در بغداد او از محضر بزرگانی چون مفتی زهاوی (مفتی وقت عراق) بهره برد. از جمله شاگردان مشهور محوی هم می‌توان به ملا سعید افندی، ملا حسن قزلچی اشاره کرد. محوی از پیروان طریقت نقشبندیه بود، او ارادت بسیاری به مولانا خالد شهرزوری داشته‌است. او پس از ملاقاتی که در سال ۱۸۸۳ با سلطان عبدالحمید دوم عثمانی داشت، اجازۀ تأسیس خانقاهی را در سلیمانیه گرفت که به خانقاه محوی شهرت یافت. محوی از نقشبندی‌ها تأثیر بسیار پذیرفته‌است و به خصوص در دیوان خود از شیخ عمر ضیاءالدین نقشبندی بسیار یاد می‌کند. از جمله عالمان کُرد که محوی با آنان هم‌کلام بوده‌است می‌توان به مولوی کرد، مولانا احمد نودشی، ملا حامد بیسارانی و … اشاره کرد.

ویژگی‌های شعر محوی

[ویرایش]

محوی به زبان‌های کُردی، فارسی و عربی و در قالب‌های غزل، قصیده، دوبیتی و فرد شعر سروده‌است. مضمون بیشتر اشعار وی تصوف، عرفان و تقبیح دنیا است. اشعار وی سرشار از استعاره و نماد است. استفاده از واژه‌های قدیمی و گاه غیرمستعمل و قافیه‌های نامتداول از دیگر ویژگی‌های شعر محوی است. او در میان شعرای فارس بیشتر تحت تأثیر حافظ و در میان شاعران کُرد تحت تأثیر نالی بوده‌است. وی در غزلی در مورد حافظ می‌گوید:

[۱]
دلم بگرفته از گفتار پر بی‌مایهٔ واعظبخوان ای بذله‌خوان اشعار ساقی‌نامهٔ حافظ
شده دیوان او تا حشر یک میخانهٔ نشئهمگر می جوش زد جای مداد از خامهٔ حافظ

نمونۀ شعر فارسی

[ویرایش]
بر سر این مرده ای روح حیات‌افزا بیادر رکابت شور حشر ای فتنهٔ برپا بیا
وعد فردا کشتن ای قاتل ز فرداها گذشتانتظار کشتنم کشت آخر این فردا بیا
گفت در هر مو بود پیوسته با من چند دل«محوی» بیدل به من گوید شبی تنها بیا
بر لب و دندان جانان این غزل باری گذشتخود به من گوید به سیر لؤلؤ لالا بیا

«محوی»

نمونه شعر کردی

[ویرایش]
بە نووری بادە کەشفی زوڵمەتی تەقوا نەکەم، چ بکەم؟!بە شەمعێکی وەها چاری شەوێکی وا نەکەم، چ بکەم؟!
لە خەزنەی دڵمدا هەرچی هەیە، هەر داغی سەودایەدەسا ئەم نەقدە دەردی عیشقی پێ سەودا نەکەم، چ بکەم؟!
لەگەڵ دەستی مەلا ڕێ ناکەوێ زونناری زوڵفی یاروەکوو «شێخ» ئیختیاری مەزهەبی تەرسا نەکەم، چ بکەم؟!
لە ڕێی ئەو شۆخەدا خۆم کردە خاک و پێی نەنا پێمادەسا خاکی هەموو عالەم بە سەر خۆما نەکەم، چ بکەم؟!
دەمێکە شاری پڕشۆری مەحەببەت مات و خامۆشەبە قانوونی تەجەننون شۆڕشێ ئینشا نەکەم، چ بکەم؟!
لە چاوا نم نەما بۆ گریە، نۆبەی سەجدە بەر دەریەسیاساڵم نەبارە، نـوێژی ئیستیســقا نەکەم، چ بکەم؟!
لە سەر تۆم دوشمنە دنیا، قەزییەم مانع الجمعەکە تەرکی تۆ نەکەم، تەرکی هەموو دنیا نەکەم، چ بکەم!
بەجێ ماوم لە یاران، نابەجێ ماوم ئەجەل، زوو بەبە مردن لەم قسووری ژینە ئیستیعفا نەکەم، چ بکەم؟!
ئەوا لەیلا بە ڕۆژی حەشر ئەدا وادەی لیقا «مه‌حوی»!هەتا قامی قیامەت، ئاھ و واوەیلا نەکەم، چ بکەم؟!


به گریانم وه‌کوو گوڵ پێکه‌نی یارله باغی من به بارش غونچه پشکووت
شوکر هه‌ر مامه‌وه بۆ یادگاریبه کاری زه‌خمه‌کی شمشێری ئه‌برووت
له غه‌مزەی چاوت ئه‌برۆ داگره و به‌سمه‌که بۆ قه‌تڵی عاشق ڕه‌نجه بازووت
نه‌خۆشی عیشقی لێوت وه‌سیه‌تی کردبتاشن داری عوننابی به تابووت
منی به‌م حاڵ و قاڵه دی که ده‌یوتکتێبێکی غه‌ریبم دیوه، پەڕپووت
به نیله بێ نه‌باتی میسری لـێوتجلم، سوبحم هه‌موو هه‌ر شامه بێ ڕووت
له ناڵەی گه‌رمی دڵ باکت نه‌بوو تۆبه ئاهی سه‌ردی «مه‌حوی» من دڵم سووت

منابع

[ویرایش]
  1. دیوان محوی، تصحیح ملا عبدالکریم مدرس و محمد ملا کریم، انتشارات کردستان، سنندج، ۱۳۸٩.