Alajos Hauszmann – Wikipedia, wolna encyklopedia

Alajos Hauszmann
Ilustracja
Alajos Hauszmann w 1903 roku
Data i miejsce urodzenia

9 czerwca 1847
Buda, Węgry

Data i miejsce śmierci

31 lipca 1926
Velence, Węgry

Narodowość

węgierska

Alma mater

Uniwersytet Techniczny w Budapeszcie,
Berlińska Akademia Budownictwa

Wpłynął na

węgierską architekturę i architektów przełomu XIX i XX wieku

Praca
Budynki

Pałac New York w Budapeszcie(inne języki),
Pałac Sprawiedliwości w Budapeszcie(inne języki),
Budynek główny Uniwersytetu Technicznego w Budapeszcie

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Franciszka Józefa
Multimedia w Wikimedia Commons

Alajos Hauszmann (ur. 9 czerwca 1847 w Budzie[1], zm. 31 lipca 1926 w Velence[1]) – węgierski architekt, profesor i członek Węgierskiej Akademii Nauk[2].

Rodzina, edukacja i dalsze życie

[edytuj | edytuj kod]

Alajos Hauszmann urodził się w 1847 roku w Budzie, wówczas niezależnym mieście (od 1873 roku jest częścią składową Budapesztu[3]), w rodzinie pochodzenia bawarskiego jako syn Ferenca Hauszmanna i Anny Maár. Miał troje rodzeństwa: siostry Herminę (1845–1929) i Kornélię (1854–1837) oraz brata Ferenca (1850–1918). Od 1861 roku studiował malarstwo, a następnie został czeladnikiem murarskim. W 1864 roku studiował na Uniwersytecie Technicznym w Budapeszcie, a w 1866 roku kontynuował studia architektoniczne na Berlińskiej Akademii Budownictwa, razem z Ödönem Lechnerem[2].

Grób Alajosa Hauszmanna

Jako młody człowiek Hauszmann odbywał liczne zagraniczne podróże, a przeżyte podczas nich doświadczenia i poczynione obserwacje zapisywał w swym dzienniku. Zwiedził całe Włochy i Francję, ponadto miał na koncie podróże studyjne do takich miast jak Londyn, Monachium, Amsterdam i Kopenhaga, w których czerpał inspiracje do swych późniejszych projektów. Niemały wpływ wywarły na niego wizyty w Egipcie i w Palestynie, gdzie zobaczył tętniące życiem miasta pełne monumentalnych budynków i kosmopolitycznych obywateli jeżdżących nowoczesnymi samochodami. Młody Hauszmann chciał przenieść coś z tej atmosfery do Budapesztu[4].

Od 1874 roku był żonaty z Mariette Senior (1850–1947), którą poznał podczas pobytu w Berlinie[5]. Miał z nią dwójkę dzieci: syna Jenő (1875–1951) i córkę Gizellę (1878–1968)[1][5].

Zmarł w 1926 roku w Velence[2][5]. Został pochowany na Cmentarzu Narodowym przy Ulicy Fiumei (Cmentarzu Kerepesi) w Budapeszcie[6][7].

Znaczenie i dorobek

[edytuj | edytuj kod]

Alajos Hauszmann jest jednym z najbardziej aktywnych i charakterystycznych przedstawicieli historyzmu w architekturze węgierskiej. W swoich wczesnych pracach wykorzystywał cechy włoskiego renesansu, a następnie baroku, który później połączył z elementami secesji. Według jego planów powstało wiele budynków użyteczności publicznej, domów prywatnych i willi w Budapeszcie[8]. Był odpowiedzialny za zaprojektowanie takich budapeszteńskich gmachów, jak np. pałac New York(inne języki) (1890–1894), Rezydencja Królewska (obecnie pałac Sprawiedliwości)(inne języki) przy placu Lajosa Kossutha (1893–1896) i budynek główny Uniwersytetu Technicznego[2][8]. W 1891 roku przejął po śmierci Miklósa Ybla kierownictwo nad zapoczątkowaną przez niego rok wcześniej przebudową i rozbudową zamku Królewskiego w Budapeszcie, i prowadził ją do 1912 roku[9][8]. W latach 80. XIX wieku Hauszmann wziął także udział w międzynarodowym konkursie na projekt budynku węgierskiego parlamentu. Dzięki swojemu projektowi w stylu renesansowym był jednym ze zwycięzców, jednak ostatecznie triumfował i zrealizowany został neogotycki projekt Imrego Steindla[4].

Hauszmann oprócz architektury zajmował się również pedagogiką. Był jednym z założycieli szkolnictwa architektonicznego na Węgrzech. Poprzez swoje nauczanie na budapeszteńskim Uniwersytecie Technicznym wywarł wielki wpływ na węgierską architekturę i architektów przełomu XIX i XX wieku. Jego studentami byli m.in. Ignác Alpár, Béla Lajta i Marcell Komor[8]. W 1924 roku został członkiem Węgierskiej Akademii Nauk[5].

W 1906 roku został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Franciszka Józefa[5].

We wrześniu 2011 roku otrzymał pośmiertnie Węgierską Nagrodę Dziedzictwa(inne języki) (węg. Magyar Örökség díj) za swoją twórczość[10][8].

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Projekty

[edytuj | edytuj kod]
Pałac New York w Budapeszcie
Zamek Królewski w Budapeszcie
Pałac Sprawiedliwości w Budapeszcie
Budynek główny Uniwersytetu Technicznego w Budapeszcie
Zamek Kálmána Szélla w Rátót
Pałac gubernatora w Rijece
  • 1870: Teatr niemiecki w Budapeszcie (zniszczony przez pożar w 1890 roku)
  • 1870: Kiosk na Erzsébet tér w Budapeszcie (zniszczony)
  • 1871–1872: Pałac Tüköry w Budapeszcie (zniszczony)
  • 1873–1876: Ozdobne wnętrza pałacu Nádasdich w Nádasdladány
  • 1874–1875: Pałac Koburg w Budapeszcie (zniszczony)
  • 1876: Kościół Najświętszego Serca w Gyomie
  • 1876–1878: Zamek Kégla(inne języki) w Székesfehérvárze
  • 1877–1878: Ratusz i teatr miejski w Szombathely (zniszczone)
  • 1878: Klub jachtowy Stefánia w Balatonfüred
  • 1878–1879: Pałac Kégla w Budapeszcie
  • 1878–1880: Szpital Świętego Stefana(inne języki) w Budapeszcie
  • 1881–1883: Budynek Banku Austro-Węgier w Szombathely
  • 1882: Budynek parlamentu w Budapeszcie (projekt niezrealizowany)
  • 1882–1884: Szpital Erzsébet dla Czerwonego Krzyża w Budapeszcie
  • 1883–1884: Budynek Kolegium Nauczycielskiego w Budapeszcie
  • 1883–1884: Főreáliskola w Budapeszcie
  • 1884: Budynek Instytutu Nauczycielskiego w Budapeszcie
  • 1884: Opactwo Szkockie w Budapeszcie (zniszczone)
  • 1884–1885: Pałac Batthyány w Budapeszcie
  • 1884–1886: Budynek Liceum Żeńskiego w Sopronie
  • 1884–1889: Budynek Uniwersyteckiego Instytutu Patologii w Kolozsvárze (obecnie Kluż-Napoka)
  • 1886: Budynek Uniwersyteckiego Instytutu Zdrowia Publicznego w Kolozsvárze
  • 1886: Budynek Państwowego Instytutu Nauczania Kobiet w Budapeszcie
  • 1886–1887: Budynek(inne języki) Instytutu Medycyny Sądowej w Budapeszcie
  • 1887–1889: Budynek mieszkalny Północnowschodniej Kompanii Kolejowej w Budapeszcie
  • 1887–1889: Budynek Szkoły Nauczania Technicznego i muzeum w Budapeszcie
  • 1888–1890: Budynek Sądu Stołecznego(inne języki) i zakładu karnego w Budapeszcie
  • 1889–1890: Budynek komercyjny w Budapeszcie
  • 1890: Zamek Kálmána Szélla w Rátót
  • 1890–1894: Szpital okręgowy w Nyitrze (obecnie Nitra)
  • 1890–1894: Pałac New York(inne języki) w Budapeszcie
  • 1891–1912: Przebudowa i rozbudowa zamku Królewskiego w Budapeszcie
  • 1891: Dom Hauszmanna w Budapeszcie
  • 1893: Szpital powszechny w Kolozsvárze
  • 1893–1896: Pałac Sprawiedliwości(inne języki) w Budapeszcie
  • 1893–1897: Pałac gubernatora w Fiume (obecnie Rijeka)
  • 1902–1909: Budynek główny Uniwersytetu Technicznego w Budapeszcie
  • 1904: Ratusz miejski w Nagyvárad (obecnie Oradea)
  • 1910: Budynek Teatru Narodowego w Budapeszcie (projekt niezrealizowany)

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Kórházépítési tanulmányok (s. n., Bp., 1881)
  • A Magyar Szent Korona országainak Vörös-kereszt Egylete által épitett Erzsébet Kórház leirása (Khór és Wein Ny., Bp., 1884)
  • A budapesti igazságügyi palota (Magy. Mérnök és Építész Egyl. Közl., 1897)
  • A magyar királyi vár építésének története (Pátria Ny., Bp., 1900)
  • Rektori beszéd (Pesti Lloyd ny., Bp., 1904)
  • A budapesti igazságügyi palota (műlapok Divald Károly; Pátria, Bp., 1901)
  • A kir. József műegyetem új otthona (Magy. Mérnök és Építész Egyl. Közl., 1909)
  • A Magyar Királyi József Egyetem új épületei (Hornyánszky Nyomda, Budapeszt, 1909)
  • A magyar királyi vár (Budapeszt, 1912)
  • Budapest városának építészeti fejlődésének története (Akad. Ért. 1925)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Dr. Alajos Ferenc Hauszmann, velenczei. geni.com. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  2. ↑ a b c d Alajos Hauszmann. a-guy-sees-the-world.weebly.com. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  3. ↑ Tamás Székely: On This Day – In 1873 Budapest Was Born To Become Hungary's Capital. hungarytoday.hu, 2015-11-17. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  4. ↑ a b Zsanett Fürdős, Patrícia Wojciechowski: A look back at Alajos Hauszmann – architect of Buda Castle now in the spotlight a century later. [w:] sights & culture [on-line]. welovebudapest.com, 2020-10-26. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e Dinasztiák: Hauszmannék – apósok, vejek, meg a historizmus. epiteszforum.hu, 2021-10-02. [dostęp 2023-05-25]. (węg.).
  6. ↑ Alajos Hauszmann. findagrave.com. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  7. ↑ Sylwia Grudzień: Cmentarz Kerepesi w Budapeszcie. Jedna z najważniejszych nekropolii na Węgrzech. zwrot.cz, 2021-11-01. [dostęp 2023-05-24]. (pol.).
  8. ↑ a b c d e The builder of the royal palace was born 175 years ago - Alajos Hauszmann is remembered. pestbuda.hu, 2022-06-10. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  9. ↑ Mr Foster: History of Hungary's Buda Castle and Its Rebirth. owlcation.com, 2023-01-30. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  10. ↑ Magyar Örökség Díj. web.archive.org. [dostęp 2023-05-24]. (węg.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alajos_Hauszmann&oldid=75122464”