Anarchizm queerowy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Anarchizm queerowy^[1], queer anarchizm, anarchoqueer^[2] lub anarcha-queer^[3] – jeden z nurtów anarchizmu, który łączy w sobie teorię anarchistyczną oraz dążenie do zmian społecznych na rzecz osób LGBT+, a w efekcie zniesienie homofobii, lesbofobii, transmizoginii, bifobii, transfobii, heteronormatywności, patriarchatu i genderyzmu.

Queerowy anarchizm sprzeciwia się systemowi kapitalistycznemu oraz państwowości, które prowadzą do dominacji jednej bądź kilku określonych grup społecznych nad innymi. W przypadku tego nurtu anarchizmu szczególną uwagę poświęca się obecności stereotypów płciowych w hierarchicznych strukturach społecznych^[4].

Anarchizm queerowy krytyce poddaje również tzw. tęczowy kapitalizm, tj. inkorporację ruchu LGBT i różnorodności seksualnej do kapitalizmu i gospodarki rynkowej. Tęczowy kapitalizm jest systemem ukierunkowanym wyłączenie na społeczność LGBT, która uzyskała wystarczającą siłę nabywczą, aby wygenerować rynek skoncentrowany specjalnie na nich^[5][6].

Podkreślana przez teorię anarchistyczną indywidualna wolność stworzyła podstawę do obrony homoseksualności, zarówno wewnątrz ruchu anarchistycznego, jak i poza nim. W Das Kuriositäten-Kabinett (1923) Emil Szittya napisał, że „bardzo wielu anarchistów ma tę tendencję. W ten sposób znalazłem w Paryżu węgierskiego anarchistę, Alexandra Sommiego, który założył homoseksualną grupę anarchistyczną na podstawie tego pomysłu”. Jego pogląd potwierdza Magnus Hirschfeld w swojej książce Die Homosexualität des Mannes und des Weibes (1914): „W szeregach stosunkowo małej grupy anarchistycznej, wydawało mi się, że było znaleźć proporcjonalnie więcej homoseksualistów i zniewieściałych niż w innych”^[7].  Włoski anarchista Luigi Bertoni (którego Szittya również uważał za homoseksualistę) zauważył: „Anarchiści domagają się wolności we wszystkim, a więc także w seksualności. Homoseksualizm prowadzi do zdrowego poczucia egoizmu, do którego każdy anarchista powinien dążyć”^[8].

Oscar Wilde w swoim eseju Dusza człowieka w socjalizmie z 1891 opowiadał się za egalitarnym społeczeństwem, ostrzegając jednocześnie przed niebezpieczeństwami autorytarnego socjalizmu, który zniszczyłby indywidualność^[9]. W późniejszym czasie skomentował: „Myślę, że jestem bardziej niż socjalistą. Sądzę, że jestem kimś w rodzaju anarchisty”^[10]. W sierpniu 1894 Wilde napisał do swojego kochanka lorda Alfreda Douglasa, aby opowiedzieć o „niebezpiecznej przygodzie”. W czasie żeglugi z dwoma chłopcami – Stephenem i Alphonso – zostali złapani przez burzę: „Spędziliśmy pięć godzin w okropnej wichurze, chcąc wrócić! Nie dotarliśmy do molo aż do jedenastej w nocy, brnąc przez całą tę ciemność i przerażające morze. [...] Wszyscy rybacy czekali dla nas”. Zmęczeni, zmarznięci i „przemoknięci do suchej nitki”, trzej mężczyźni natychmiast „przylecieli do hotelu po gorącą brandy i wodę”, ale pojawił się problem prawny, ponieważ: „Było już po dziesiątej w niedzielę wieczorem i właściciel nie mógł sprzedać nam żadnej brandy ani napojów spirytusowych! Musiał więc nam to dać. Ostatecznie nie skończyło się to nieprzyjemne, ale cóż to za prawa!”. Wilde kończy historię: „Nie muszę wspominać, że teraz Stephen oraz Alphonso stali się anarchistami”^[9].

John Henry Mackay był anarchoindywidualistą znanym w ruchu anarchistycznym jako znaczący wczesny zwolennik i propagator idei Maxa Stirnera^[11]. Ponadto, był jednym z pierwszych sygnatariuszy „Petycji do Organów Ustawodawczych Imperium Niemieckiego” (Magnusa) Hirschfelda o „zrewidowanie anty-homoseksualnego paragrafu 175 (jego imię pojawiło się na pierwszej liście opublikowanej w 1899). Był też szczególnie zaangażowany w sprawę Oscara Wilde’a i był oburzony jego uwięzieniem za homoseksualizm. Jednakże Mackay popadł w konflikt z Hirschfeldem i jego organizacją, Komitetem Naukowo-Humanitarnym^[12].

Anarchosyndykalistyczny autor Ulrich Linse pisał o „mocno wyróżniającej się postaci spośród Berlińskiej anarchoindywidualistycznej sceny kulturalnej w okolicach roku 1900”, „młodym Johannesie Holzmannie” (znanym jako Senna Hoy^[13]): „jako zwolennik wolnej miłości, [Hoy] wychwalał homoseksualizm jako ‘orędownika kultury’ i był zaangażowany w walkę przeciwko Paragrafowi 175^[14]. Młodociany Hoy (urodzony w 1882) głosił te poglądy na łamach swojego tygodnika Kampf (Walka) od 1904, który już w następnym roku osiągnął nakład 10,000 egzemplarzy. Niemiecki anarchistyczny psychoterapeuta Otto Gross także szeroko opisywał seksualność wewnątrz jednej płci zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet i opowiadał się przeciwko jej dyskryminacji^[15]. Heteroseksualny anarchista Robert Reitzel (1849-1898) od początku lat 90. wypowiadał się pozytywnie na temat homoseksualności na łamach swojego niemieckojęzycznego czasopisma Der arme Teufel publikowanego w Detroit^[16].

Anarchista indywidualistyczny Adolf Brand z początku był członkiem Komitetu Naukowo-Humanitarnego Hirschfelda, doprowadził jednak do rozłamu, tworząc nową frakcję. Brand i jego koledzy, zrzeszeni pod nazwą Gemeinschaft der Eigenen („Społeczność Samoposiadaczy”), byli pod silnym wpływem dzieł Maxa Stirnera^[12].

Opierali się Hirschfeldowskiemu medycznemu przedstawianiu homoseksualizmu jako domeny „płci pośredniej”^[17]. Ewald Tschek, inny współczesny im homoseksualny anarchistyczny autor, regularnie pisywał do czasopisma Adolfa Branda Der Eigene i w 1925 opisał Komitet Naukowo-Humanitarny Hirschfelda jako zagrożenie dla ludu niemieckiego, karykaturując go jako „Dr. Feldhirscha”. Mimo że Mackay był pod wieloma względami bliższy poglądom Branda i jego „Społecznoścci Samoposiadaczy” niż Hirschfeldowskiego Komitetu Naukowo-Humanitarnego, nie zgadzał się z Brandowskim antyfeminizmem i jego quasi-mizoginistycznymi poglądami, głosząc, że jego „anarchistyczna zasada równej wolności dla wszystkich zdecydowanie dotyczyła zarówno kobiet, jak i mężczyzn”^[12].

Der Eigene było pierwszym pismem LGBT na świecie, wydawanym w latach 1896–1932 przez Branda w Berlinie. Brand sam napisał wiele wierszy i artykułów. Inni współtwórcy to Benedict Friedlaender, Hanns Heinz Ewers, Erich Mühsam, Kurt Hiller, Ernst Burchard, John Henry Mackay, Theodor Lessing, Klaus Mann i Thomas Mann oraz artyści Wilhelm von Gloeden, Fidus i Sascha Schneider^[18]. Po dojściu do władzy nazistów Brand stał się ofiarą prześladowań i kazał zamknąć swój dziennik^[19].

Amerykańska anarchistka Emma Goldman była również jawną krytyczką uprzedzeń wobec homoseksualistów. Jej przekonanie, że wyzwolenie społeczne powinno obejmować gejów oraz lesbijki, było wówczas praktycznie niesłychane, nawet wśród ruchu anarchistycznego^[20][21]. Jak napisał Magnus Hirschfeld, „była pierwszą i jedyną kobietą, w istocie pierwszą i jedyną Amerykanką, która podjęła obronę miłości homoseksualnej przed opinią publiczną”^[22]. W licznych przemówieniach oraz listach broniła praw gejów i lesbijek do miłości wedle ich upodobania. Potępiała strach przed i piętnowanie homoseksualizmu. Jak napisała w liście do Hirschfelda: „To jest tragedia, czuję, że ludzie o innej orientacji seksualnej obracają się w świecie, który wykazuje tak małe zrozumienie dla homoseksualistów i jest tak rażąco obojętny na różne stopniowanie oraz zróżnicowanie płci i ich wielkie znaczenie w życiu”^[22].

Pomimo tych wspierających postaw, ówczesny ruch anarchistyczny z nie był wolny od homofobii, a redakcja wpływowego hiszpańskiego czasopisma anarchistycznego z 1935 twierdziła, że anarchista nie powinien nawet kojarzyć się z homoseksualistami, nie mówiąc już o tym, że „jeśli jesteś anarchistą, oznacza to, że jesteś bardziej moralnie uczciwy i silniejszy fizycznie niż przeciętny człowiek. A ten, kto lubi odchylenia, nie jest prawdziwym mężczyzną, a więc nie jest prawdziwym anarchistą”^[23].

Lucía Sánchez Saornil była główną założycielką hiszpańskiej federacji anarcho-feministycznej Mujeres Libres, która otwarcie mówiła o lesbijskich skłonnościach^[24]. W młodym wieku zaczęła pisać poezję i związała się z powstającym ultraistycznym ruchem literackim. Do 1919 jej wiersze były publikowane w różnych czasopismach, m.in. Los Quijotes, Tableros, Plural, Manantial i La Gaceta Literaria. Pracując pod męskim pseudonimem, zajmowała się motywami lesbijskimi^[25] w czasach, gdy homoseksualizm był penalizowany, poddawany cenzurze i karze. Niezadowolona z szowinistycznych uprzedzeń rodaków republikanów, Lucía Sánchez Saornil połączyła się w 1936 z dwoma towarzyszkami – Mercedes Comaposadą i Amparo Poch y Gascón, tworząc Mujeres Libres („Wolne Kobiety”). Była to autonomiczna organizacja anarchistyczna dla kobiet zaangażowanych w „podwójną walkę” o wyzwolenie kobiet i rewolucję społeczną. Lucía i inne „Wolne kobiety” odrzuciły dominujący pogląd, że równość płci wyłoni się naturalnie z bezklasowego społeczeństwa. Gdy wybuchła hiszpańska wojna domowa, kobieca organizacja szybko rozrosła się do trzydziestu tysięcy członkiń, organizując kobiece przestrzenie społeczne, szkoły, gazety i programy opieki dziennej^[26].

Pisma francuskiego biseksualnego anarchisty Daniela Guérina oferują wgląd w napięcie, jakie często odczuwały mniejszości seksualne wśród lewicy. Był czołową postacią francuskiej lewicy od lat 30. XX wieku do swojej śmierci w 1988. Po jego coming oucie w 1965 mówił o skrajnej wrogości wobec homoseksualizmu, która przenikała lewicę przez większą część XX wieku^[27][28]. „Nie tak wiele lat temu deklarowanie się jako rewolucjonista i przyznawanie się do bycia homoseksualistą było nie do pogodzenia” – napisał Guérin w 1975^[29]. W 1954 został powszechnie zaatakowany za badania nad Raportem Kinseya, w którym opisał również ucisk homoseksualistów we Francji: „Najostrzejsza [krytyka] pochodziła od marksistów, którzy mają tendencję do poważnego niedoceniania formy ucisku, jaką jest antyseksualny terroryzm. Spodziewałem się tego oczywiście i wiedziałem, że wydając moją książkę, ryzykowałem, że zostanę zaatakowany przez tych, z którymi czuję się najbliżej na płaszczyźnie politycznej”^[30]. Po publicznym wystąpieniu w 1965 Guérin został odrzucony przez lewicę, a jego artykuły o wyzwoleniu seksualnym były cenzurowane lub odmawiano mu publikacji w czasopismach lewicowych^[31]. Od lat 50. Guérin odszedł od marksizmu-leninizmu i zmierzał w kierunku syntezy anarchizmu i marksizmu bliskiego platformizmowi, która pozwalała na indywidualizm, a jednocześnie odrzucała kapitalizm. Guérin zaangażował się w rozruchy Maja 1968 roku i był częścią francuskiego ruchu gejowskiego, który pojawił się po tych wydarzeniach. Kilkadziesiąt lat później Frédéric Martel opisał Guérina jako „dziadka francuskiego ruchu homoseksualnego”^[32].

Tymczasem w Stanach Zjednoczonych wpływowy myśliciel anarchistyczny – Paul Goodman, ujawnił się późno w swojej karierze jako biseksualista. Wolność z jaką ujawnił w druku i publicznie swoje romantyczne i seksualne relacje z mężczyznami (zwłaszcza w późnym eseju Being Queer)^[33], okazała się jedną z wielu ważnych kulturalnych odskoczni powstającego na początku lat 70. ruchu homoseksualnego wyzwolenia.

Anarcha-queer powstało w drugiej połowie XX wieku wśród anarchistów zaangażowanych w ruch wyzwolenia homoseksualistów, którzy postrzegali anarchizm jako drogę do harmonii między ludźmi heteroseksualnymi/cis a osobami LGBT. Korzeni ideologii można doszukiwać się m.in. w queercore, będącej formą punk rocka, który w treści odwołuje się do LGBT+, jak również – podobnie jak większość form punk rocka – anarchizmu^[34].

Współcześnie działa lub działało wiele grup anarcho-queerowych, m.in.:

• Queer Mutiny – brytyjska grupa z kolektywami w większości dużych miast^[35][36];
• Bash Back! – amerykańska sieć osób anarcho-queer^[37][38];
• Queer Fist – nowojorski kolektyw, który identyfikuje się jako „antyasymilacyjna, antykapitalistyczna, antyautorytarna grupa działań ulicznych, założona, aby zapewnić akcje bezpośrednie oraz radykalny i transseksualny głos na protestach Republikańskiej Konwencji Narodowej (RNC)”^[39];
• Eskalera Karakola – hiszpański kolektyw anarchofeministyczny przywiązujący dużą wagę do kwestii lesbijek oraz biseksualistek^[40].
• Mujeres Creando – boliwijski kolekty anarchofeministyczny, podobnie do powyższego zajmujący się kwestiami kobiet, w tym osób transpłciowych.
• Fag Army – szwedzka grupa, która dokonała swojej pierwszej akcji 18 sierpnia 2014 roku, kiedy to został obrzucony tortem Minister Zdrowia i Spraw Społecznych, chrześcijański demokrata Göran Hägglund^[41].
• Liebig 34 – niemiecki squat znajdujący się w Berlinie. Skupia środowiska anarchoqueerowe oraz anarchofeministyczne^[42].

W okresie 2017–2018 podczas wojny domowej w Syrii działała grupa zbrojna Queerowa Armia Insurekcji i Wyzwolenia (TQILA) będąca podjednostką Międzynarodowych Rewolucyjnych Ludowych Sił Partyzanckich. O powstaniu grupy ogłoszono w czasie bitwy o Ar-Rakkę, jednocześnie wydając oświadczenie wyjaśniające cel jej powstania, którym był sprzeciw wobec systematycznych prześladowań osób LGBT+ przez Państwo Islamskie^[43].

W Polsce do ideologii queerowego anarchizmu odwołują się m.in. Warszawska Federacja Anarchistyczna^[44] czy kolektyw Stop Bzdurom^[45].

• Nurty anarchizmu

• C.B. Daring i inni, Queering Anarchism, AK Press, 2012, ISBN 978-1-84935-120-1 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-30].