Ivan Illich – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ivan Illich

Data i miejsce urodzenia	4 września 1926 Wiedeń
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 2002 Brema
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Ivan Illich (ur. 4 września 1926 w Wiedniu, zm. 2 grudnia 2002 w Bremie) – austriacki filozof i krytyk współczesnego społeczeństwa z pozycji anarchistycznych. Zyskał sławę negując powszechnie uznane autorytety i stanowiska dotyczące takich problemów jak: edukacja, system opieki zdrowotnej, zatrudnienie, energetyka, rozwój ekonomiczny i płeć.

Ivan Illich był synem inżyniera, matka była Żydówką, przez co w roku 1941 usunięto go ze szkoły. Studiował teologię i filozofię na uczelniach we Florencji, Rzymie i w Salzburgu. Napisał doktorat na temat poglądów Arnolda Toynbeego. W latach 1952–1969 był kapłanem kościoła katolickiego. Od 1956 był wicerektorem Uniwersytetu Katolickiego w Portoryko. W 1961 założył placówkę naukowo-badawczą i kształceniową: Centrum Dokumentacji Międzykulturowej (CIDOC) w Cuernavaca (Meksyk). Placówka ta przygotowywała też przyszłych misjonarzy katolickich. Początkowo był wspierany przez władze kościelne, lecz z czasem jego poglądy ewoluowały, ostatecznie utracił wsparcie Kościoła i porzucił kapłaństwo^[1][2][3].

 Osobny artykuł: Medical Nemesis.

W latach 70. i na początku lat 80. opublikował siedem książek, w których przedstawił krytykę głównych instytucji społeczeństw uprzemysłowionych. Uważał, że instytucje te realizują cele przeciwne do pierwotnie założonych. W roku 1982 ukazała się kolejna książka pod tytułem Gender dyskutująca tematykę płci i rodziny w kontekście pracy. W kolejnych latach publikował eseje, artykuły na bardzo różnorodne tematy związane z szeroko rozumianą kulturą^[1][2][3].

W 1983 zdiagnozowano u Ivana Illicha raka ucha wewnętrznego, nie korzystał jednak z tradycyjnej pomocy medycznej, odmówił operacji i znieczulania bólu jaki doznawał z tego powodu. Choroba oszpeciła mu twarz. Ostatecznie, będąc w pełni aktywności, zmarł w 2002^[1][2][3].

Choć sam Illich nie nazywał siebie anarchistą, on i jego idee były blisko powiązane ze środowiskami lewicowego anarchizmu i liberalnego socjalizmu. Jego poglądy i działania odegrały ważną rolę w kształtowaniu się teologii wyzwolenia, choć Illich nie był jej zwolennikiem^[4][5][6].

W swojej książce Deschooling Society sformuował koncepcję descholaryzacji społeczeństw. Illich sprzeciwiał się obowiązkowymi szkolnemu^[7]. Według niego instytucjonalizacja edukacji wpływa na instytucjonalizacje społeczeństwa. Uznał system szkolnictwa za nieefektywny, oparty na hierarchii i dostosowany do ocen, a nie wymiany idei oraz umiejętności. Zdaniem Illicha system szkolnictwa jest oparty na modelu masowej produkcji, doprowadza on do prealienacji młodych ludzi pozbawiając ich kreatywności; szkoły powinny zostać wymyślone na nowo. W książce zaproponował zastąpienie systemu edukacji przez zdecentralizowane sieci edukacyjne oparte na równości i egalitarności oraz samokształcenie w płynnych i nieformalnych układach^[8]. Według Illicha dobry system edukacji powinien zapewniać wszystkim chcącym się uczyć dostęp do zasobów w dowolnym momencie, umożliwić chcącym dzielić się wiedzą znalezienie chcących się od nich uczyć oraz umożliwić przedstawianie swoich idei tym, którzy chcą je zaprezentować społeczeństwu^[9].

Jest uznawany za zwolennika teologii apofatycznej^[10].

• Celebrowanie świadomości, wstęp Erich Fromm, Poznań 1994, Dom Wydawniczy Rebis, ISBN 83-7120-057-9 (Celebration of Awareness 1970)
• Społeczeństwo bez szkoły wyd. I: wstęp Bogdan Suchodolski, Warszawa 1976, Państwowy Instytut Wydawniczy, seria Biblioteka Myśli Współczesnej; wyd. II pt. Odszkolnić społeczeństwo, tłum. Łukasz Mojsak, wstęp Piotr Laskowski, posłowie: ze Zbigniewem Liberą rozmawia Jan Sowa, Warszawa 2010, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, ISBN 978-83-62418-03-9 (Deschooling Society 1971)

• Piotr Laskowski: Wyrównywanie szans czy reprodukcja systemu? O szkole i społeczeństwie bez szkoły według Ivana Illicha (skrócona wersja wstępu do polskiego przekładu książki Ivana Illicha: „Odszkolnić społeczeństwo”, Warszawa 2010). [w:] Społeczny Monitor Edukacji / Felietony [on-line]. SME, 13 marca 2011. [dostęp 2019-05-06].
• Ivan Illich, Medical Nemesis. The Expropriation of Health (1976), Index of /itc/hs/pubhealth > illich.pdf na www.columbia.edu
• J.P. Bunker, Ivan Illich and medical nemesis; The appropriation of health; J Epidemiol Community Health 2003;57:927 na www.ncbi.nlm.nih.gov
• Halina Wurszt, Edukacja i Dialog – Ivan Illich i jego system na www.eid.edu.pl