Antoni Malczewski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Antoni Malczewski

Data i miejsce urodzenia	3 czerwca 1793 Warszawa lub Kniahinin na Wołyniu
Data i miejsce śmierci	2 maja 1826 Warszawa
Narodowość	polska
Epoka	Preromantyzm
Ważne dzieła
Maria
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Antoni Malczewski herbu Abdank, ale należał do gałęzi rodu, która samowolnie zmieniła herb na Tarnawa^[1] (ur. 3 czerwca 1793 w Warszawie lub w Kniahininie na Wołyniu, zm. 2 maja 1826 w Warszawie) – polski poeta, prekursor romantyzmu, alpinista (pierwszy zdobywca Aiguille du Midi).

Jego ojcem był generał Jan Józef Malczewski (syn Ignacego i Antoniny Dunin), związany z konfederacją targowicką, matką natomiast Konstancja z Błeszyńskich Haumanowa (zm. 1800). Miał przyrodnie rodzeństwo - Filipinę Sobolewską^[2] (później teściową Adolfa Rozwadowskiego^[3]) i Edwarda Haumana^[4], oraz młodszego brata Konstantego (ur. 1797) – generała artylerii w Meksyku. Jego ojczymem był gen. Filip Hauman. Jego babka, Antonina Dunin, była wnuczką elektora saskiego Jana Jerzego IV, brata króla polskiego, Augusta II Mocnego, a tym samym był potomkiem Fryderyka III Oldenburga, króla Danii i Norwegii.

Malczewski był bratem generała Konstantego oraz ojcem poety Augusta Antoniego Jakubowskiego.

Współczesne badania literatury polskiego romantyzmu dostarczają skąpych informacji na temat życia Antoniego Malczewskiego. Wiadomo, że urodził się 3 czerwca 1793, jako potomek zamożnej rodziny szlacheckiej, skoligaconej z arystokracją. Nie można być jednak pewnym, co do miejsca narodzin: prawdopodobnie była to Warszawa, lecz jednocześnie część historyków uznaje, iż mógł to być Kniahinin na Wołyniu.

W 1805 roku 12-letni Malczewski podjął naukę w Liceum Krzemienieckim. Uczył się dobrze, szczególnie zaś gustował w językach i matematyce. Wakacje spędzał u ciotek Błeszyńskich, w tym czasie podkochiwał się w swojej przyrodniej siostrze Filipinie. W roku 1811 Malczewski wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego. W stolicy został słuchaczem wojskowej szkoły inżynieryjnej, a czekając na przydział wojskowy odwiedzał warszawskie salony. Jego królewskie pochodzenie oraz pokrewieństwo z adiutantem księcia Józefa Poniatowskiego, Hipolitem Błeszyńskim, otwierały mu wszystkie drzwi. W jednym z salonów poznał wówczas Karolinę z Walewskich Chodkiewiczową, żonę hrabiego Aleksandra, prawnuka sławnego hetmana Jana Karola Chodkiewicza.

W latach 1816–1821 zwiedził Szwajcarię, Włochy i Francję, zetknął się wówczas z mesmeryzmem. Z punktu widzenia jego twórczości, niezwykle istotnym wydarzeniem było poznanie czołowego angielskiego romantyka – George’a Byrona. Po powrocie do kraju osiadł na Wołyniu. Tam po raz pierwszy spotkał Zofię Rucińską z Modzelewskich – nerwowo chorą żonę przyjaciela. Podjął się jej leczenia, co okazało się zgubne w skutkach, gdyż pacjentka uzależniła się od niego. Choć dręczyło go poczucie odpowiedzialności, to jednak kilkakrotnie próbował uwolnić się od jej obecności.

W dniu 4 sierpnia 1818 roku jako pierwszy Polak (i szósta osoba na świecie) wszedł na szczyt Mont Blanc^[5]. Tego samego dnia wraz z Jean-Michelem Balmatem i 5 przewodnikami został pierwszym zdobywcą północnego, niższego (3795 m n.p.m.) szczytu Aiguille du Midi^[6][5]. Opis wyprawy zawarł w XIX tomie czasopisma Bibliotheque Universelle wydawanego przez uniwersytet w Genewie^[7].

Został pochowany w dniu 4 maja 1826^[8] roku na cmentarzu Powązkowskim. Mogiła, przez lata zaniedbywana, zapadła się pod ziemię i zarosła trawą^[9] - w rezultacie wszelkie widoczne ślady grobu uległy zatarciu, a sama lokalizacja zapomnieniu. Późniejsze próby odnalezienia mogiły nie przyniosły skutku^[10]. Istniejący dziś pomnik w kwaterze 14-3-14/15^[11] pochodzi z roku 1854, skrywa doczesne szczątki przyrodniej siostry Malczewskiego - Karoliny Kulman^[12], natomiast kamienna tablica z inskrypcją "Autorowi Maryi" ma charakter symboliczny.

Wraz z Sewerynem Goszczyńskim i Józefem Bohdanem Zaleskim zaliczany do szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu. Jest autorem pierwszej polskiej romantycznej powieści poetyckiej (Maria^[13][14], 1825). Tło fabularne „Marii” tworzą wydarzenia autentyczne, związane ze zbrodnią dokonaną 13 lutego 1771 na Gertrudzie Komorowskiej – pierwszej żonie Szczęsnego Potockiego, zamordowanej na polecenie przeciwnego małżeństwu teścia, wojewody wołyńskiego, Franciszka Salezego Potockiego. Jednak fakty historyczne potraktowane zostały z charakterystyczną dla powieści poetyckiej swobodą: czas akcji przesunięto na XVII wiek, a miejsce przeniesiono z Wołynia na Naddnieprze. Składający się z dwóch pieśni poemat utrzymany jest w nastroju bajronowskiego pesymizmu. Już w dedykacji adresowanej do Juliana Niemcewicza jest napisane, że dzieło tworzą obrazy ciemną farbą nakreślone. Typowa dla gatunku jest także atmosfera grozy i tajemniczość, co osiągnięte zostaje przez brak chronologicznej ciągłości zdarzeń i umieszczenie ich na tle pejzażu stepowego.

W II Rzeczypospolitej przed 1939 działało Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Antoniego Malczewskiego w Sokalu^[15]. Jest patronem ulic w Gdyni (Chylonia)^[16] i Warszawie (Wierzbno)^[17].

• Maria Dernałowicz: Antoni Malczewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967. Brak numerów stron w książce
• Józef Ujejski: Antoni Malczewski. 1921. Brak numerów stron w książce
• Kajetan Kraszewski: Filip Hauman i rodzina Malczewskich. 1888. Brak numerów stron w książce

• Utwory Antoniego Malczewskiego w serwisie Wolne Lektury
• Antoni Malczewski i jego powieść poetycka „Maria” – kolekcja w bibliotece Polona