Bazylika San Gaudenzio – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bazylika San Gaudenzio

Basilica di San Gaudenzio

kościół parafialny
Fasada i kopuła bazyliki w nocnej iluminacji
Państwo	Włochy
Miejscowość	Novara
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	Kościół łaciński
	diecezja Novara
bazylika mniejsza	od tytuł zwyczajowy
Wezwanie	św. Gaudentego z Novary
Wspomnienie liturgiczne	22 stycznia
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Gaudentego z Novary
Historia Data rozpoczęcia budowy 1557 Data zakończenia budowy 1590 (kampanila 1786, kopuła 1887) Data poświęcenia 1590 Aktualne przeznaczenie czynny kościół parafialny
Dane świątyni Styl barokowy; neoklasycystyczny Architekt Pellegrino Tibaldi (kościół), Benedetto Alfieri (kampanila), Alessandro Antonelli (kopuła) Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 92 m Kopuła • liczba kopuł • wysokość zew. 1 126 m Liczba naw 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy kampanila
Położenie na mapie Piemontu Bazylika San Gaudenzio
Położenie na mapie Włoch Bazylika San Gaudenzio
45°26′55,78″N 8°37′10,81″E/45,448828 8,619669
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika San Gaudenzio (pol. bazylika św. Gaudentego) – rzymskokatolicki kościół w Novarze. Jest kościołem parafialnym w parafii pod tym samym wezwaniem, należącej do dekanatu Novara w diecezji Novara^[1]. Jest najwyższym kościołem we Włoszech^[2]. Nosi zwyczajowy tytuł bazyliki mniejszej^[3].

W 1525 roku Novara znalazła się pod rządami hiszpańskimi. W 1545 roku król Karol V postanowił ufortyfikować miasto, aby przekształcić je w twierdzę na wypadek natarcia Francuzów. Zasady sztuki obronnej wymagały stworzenia wolnej przestrzeni dla prowadzenia ostrzału armatniego. W tym celu należało wyburzyć zewnętrzne osady i kościoły. Ze względu na znaczne koszty, których wymagały takie prace oraz trudności gospodarcze, z jakimi zmagał się Karol V, pierwsze prace nad jego projektem rozpoczęły się dopiero w 1552 roku. Jako pierwsza została zburzona osada San Gaudenzio, w obrębie której znajdowała się średniowieczna bazylika pod tym samym wezwaniem (pochodząca sprzed 1000 roku). W bazylice, według tradycji, pochowano ciało św. Gaudentego^[4].

Po wyburzeniu w 1553 roku bazyliki San Gaudenzio, władze zdecydowały odbudować ją wewnątrz miasta, w jego najwyższym punkcie. Na wskazanym miejscu stał kościół San Vincenzo, który postanowiono rozebrać, aby zrobić miejsce dla nowego kościoła. Pozostawiono jedynie kaplicę San Giorgio, w której tymczasowo umieszczono relikwie św. Gaudentego^[5]. Życzeniem mieszkańców miasta było zbudowanie nowego, wystawnego i kosztownego kościoła. W tym celu założono w 1552 roku kościelne przedsiębiorstwo budowlane, Fabbrica Lapidea (istniejące do dziś), które miało nadzorować budowę^[6]. Wykonanie projektu powierzono architektowi i malarzowi Pellegrinowi Tibaldiemu, powiązanemu z Karolem Boromeuszem, dzięki któremu otrzymywał ważne zlecenia w rejonie Mediolanu^[5]. Kościół zbudowany został w latach 1577–1590, jako jednonawowy budynek na planie krzyża łacińskiego^[7]. W 1590 roku kościół uroczyście konsekrował biskup Speciano. Budynek był jednak nadal daleki od ukończenia, a prace budowlane z uwagi stale rosnące trudności gospodarcze uległy znacznemu spowolnieniu. Kościół został zasadniczo ukończony dopiero w 1659 roku; brakowało jedynie pomieszczenia do przechowywania relikwii św. Gaudentego. W latach 1674–1710 zbudowano pod prawym transeptem niewielką kryptę (tzw. scurolo), umieszczając w niej dużą trumnę z marmurów i brązów, w której złożono wykonaną ze srebra i kryształu urnę ze szczątkami świętego. Uroczyste przeniesienie relikwii odbyło się w 1711 roku, po wielkiej procesji ulicami miasta. W 1725 roku ukończono ołtarz główny, przykryty baldachimem i udekorowany brązowymi panelami autorstwa Carlo Beretty, przedstawiającymi epizody z życia świętego^[5]. Wysoką na 92 m kampanilę zbudował Benedetto Alfieri w 1786 roku^[7].

Kopułę zbudował Alessandro Antonelli w latach 1841–1887. Pierwszy projekt architekt sporządził w 1841 roku, ale prace budowlane rozpoczęto dopiero po 3 latach. Wzniesiono wówczas podstawę całej konstrukcji, po czym prace przerwano, między innymi z powodu walk o Zjednoczenie Włoch. W 1855 roku Antonelli zaprezentował drugi projekt, w którym dodał okrągłą kondygnację, otwierającą się na zewnątrz kolumnadą. Dodanie kondygnacji miało na celu poprawienie widoku kopuły z zewnątrz. W ostatnim projekcie Antonelli dodał jeszcze jedną kondygnację. Brakowało jedynie iglicy, którą zbudowano dopiero w latach 1876–1878. 16 maja 1878 roku na jej szczycie zamontowano odlany z brązu, pozłacany, wysoki na blisko 5 m posąg Chrystusa Zbawiciela, autorstwa Pietra Zucchiego. Prace budowlane zostały ukończone w 1887 roku. Konstrukcję poświęcił biskup Novary w dzień patrona bazyliki. Kopuła jest własnością miasta, co potwierdza umieszczony na jej frontonie herb z napisem: Civitatis Novariae. Kopuła jest konstrukcją murowaną, o wysokości 121 m. (nie licząc posągu Chrystusa Zbawiciela). Wznosi się na 4 łukach, wspartych na filarach, usytuowanych na planie kwadratu. Do jej budowy zużyto 2046 m³ cegieł. Waży 5572 tony, nie licząc łuków nośnych. Stanowi znaczące dzieło w historii światowej architektury, będąc jedną z najbardziej śmiałych konstrukcji murowanych, jakie kiedykolwiek wzniesiono. Stała się przedmiotem dumy mieszkańców Novary, którzy wybrali ją jako symbol swego miasta^[6].

W latach 30. XX wieku pojawił się problem stabilności kopuły. Okazało się konieczne zamknięcie bazyliki, aby umożliwić wzmocnienie konstrukcji kopuły żelbetem. W 1948 roku ponownie otwarto bazylikę. Zainaugurowano wówczas monumentalne organy, usytuowane po lewej stronie prezbiterium. Po prawej stronie, znajdują się jeszcze inne, mniejsze organy, dzieło Serassiego, budowniczego organów z Bergamo^[8].

Wnętrze bazyliki stanowi jedyna nawa, do której przylega sześć kaplic:

• kaplicę Dobrej Śmierci (cappella della Buona Morte), pierwszą po prawej stronie, zdobią freski pędzla Morazzone i obraz Moncalva^[5],
• kaplicę Obrzezania (capella della Circoncisione), drugą po prawej stronie, wypełnia płótno Fiammenghino^[5],
• w kaplicy Krucyfiksu (cappella del Crocifisso), trzeciej po prawej stronie, dominuje krucyfiks, przypisywany Gaudenziowi Ferrariemu^[5],
• kaplicę Anioła Stróża (cappella dell'Angelo Custode), pierwszą po lewej stronie, zdobią freski Tanzia da Varallo z 1629 roku, przedstawiające: świętych patronów rodu Nazari, sceny biblijne oraz Raj i Czyściec. Inspiracją do powstania tych fresków, jak również obrazu Bitwa Sennacheryba, była przypuszczalnie sztuka Europy Środkowej^[7]; obraz w ołtarzu głównym namalował Giacinto Brandi^[5],
• w kaplicy Narodzenia (cappella della Natività), drugiej po lewej stronie, znajduje się poliptyk pędzla Gaudenzia Ferrariego, zrealizowany około 1514 roku i należący do pierwotnego kościoła San Vincenzo. Poszczególne panele poliptyku przedstawiają, w górnej części: Boże Narodzenie, flankowane Zwiastowaniem Pannie Maryi oraz w dolnej: Madonnę z Dzieciątkiem, św. Rochem, św. Iwonem i biskupami Gaudentym i Ambrożym flankowane obrazami Świętych Piotra i Jana Chrzciciela i Świętych Pawła i Agabiusza. Rama poliptyku wykonana została zgodnie z kanonami renesansowymi^[7],
• w kaplicy Matki Bożej Loretańskiej (cappella della alla Vergine di Loreto), trzeciej po lewej stronie, znajduje się ołtarz, poświęcony patronce kaplicy, ozdobiony freskiem pędzla Legnanina^[5].

W prawym transepcie znajduje się krypta ze szczątkami patrona bazyliki, udostępniana w dniach jego święta. W lewym transepcie poświęconym Sant'Adalgisio, znajduje się odrestaurowany ołtarz Pelagia Pelagiego^[5]. W głębi, naprzeciwko posągu św. Gaudentego, znajdują się doczesne szczątki biskupa St. Adalgisia z VIII wieku, a w jej pobliżu – posąg Chrystusa Zbawiciela. Wykonany w ubiegłym wieku, znajdował się pierwotnie na szczycie wieży, wieńczącej kopułę. Przez lata ulegał stopniowej korozji, więc zastąpiono go wierną kopią, wykonaną z włókna szklanego^[8].

Ołtarz główny został konsekrowany w 1725 roku przez biskupa Giberta Borromea. W ołtarzu znajdują się doczesne szczątki św. Anterosa, papieża z III wieku, sprowadzone do Novary za czasów biskupa Bascapè. Ołtarz jest bogato udekorowany płaskorzeźbami z brązu, przedstawiającymi sceny z życia św. Gaudentego, autorstwa Carla Beretty^[8].

Już w XVII wieku w ówczesnej kaplicy Najświętszego Sakramentu znajdowały się organy-pozytyw. Instrument ten kilkakrotnie powiększano, umieszczając go ostatecznie z lewej strony ołtarza głównego. Kolejne, większe organy zbudowali w XIX wieku bracia Serassi z Bergamo. Ich instrument, ukończony w 1829 roku, składał się z około 2700 piszczałek, pogrupowanych w 50 głosów. W 1831 roku Serassi zbudowali jeszcze jedne organy mechaniczne, o mniejszych wymiarach, umieszczone na prawo od ołtarza. Oba instrumenty zostały usunięte w trakcie budowy kopuły i przywrócone tymczasowo w 1888 roku. Na początku XX wieku, w związku z reformą cecyliańską, postanowiono przebudować główne organy, powierzając to zadanie organmistrzowi Alessandrowi Mentastiemu, który w tym czasie ukończył wielkie organy dla miejscowej katedry. Podczas prac nad wzmocnieniem kopuły (1937–1947) organy te usunięto, a po wojnie postanowiono zbudować nowe organy. Projekt wykonał Ulisse Matthey, a budowę zrealizowała firma Mascioni z Cuvio. Zachowane zostały pierwotne, mniejsze organy braci Serassi, wyremontowane swego czasu przez Mentastiego^[9].

Zakrystię, po lewej stronie prezbiterium, udekorowano obrazami pędzla Fiammenghina, przedstawiającymi sceny z życia św. Gaudentego z Novary^[5].

• 
  Kampanila i kopuła bazyliki
• 
  Posąg Chrystusa Zbawiciela, wieńczący pierwotnie kopułę
• 
  Wnętrze kopuły
• 
  Urna z prochami św. Gaudentego
• 
  Kaplica Bożego Narodzenia z poliptykiem Gaudenzia Ferrariego

Co roku celebrowane jest nabożeństwo ku czci św. Gaudentego z Novary. uroczystości rozpoczynają się 21 stycznia w ceremonią otwarcia krypty, natomiast 22 stycznia, w dzień jego wspomnienia, organizowana jest procesja ulicami i placami miasta, łączącymi katedrę z bazyliką. Podczas oktawy św. Gaudentego krypta z jego relikwiami nawiedzana jest przez większe niż zazwyczaj rzesze wiernych^[5].

W 2018 roku, z okazji 1600. rocznicy śmierci patrona bazyliki, biskup Novary proklamował rok gaudencjanski, zaś władze miasta w dniach 12–31 stycznia zorganizowały okolicznościowe koncerty, wystawy, spotkania i inne imprezy kulturalne^[10].