Belizariusz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy wodza Cesarstwa Bizantyńskiego. Zobacz też: inne znaczenia.

Belizariusz

Flavius Belisarius

magister militum
Data i miejsce urodzenia	~505 Germane
Data i miejsce śmierci	marzec 565 Konstantynopol
Przebieg służby
Siły zbrojne	Cesarstwo Bizantyńskie
Główne wojny i bitwy	Wojna Bizancjum z Wandalami bitwa pod Ad Decimum Wojna Bizancjum z Ostrogotami
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Belizariusz, łac. Flavius Belisarius, gr. Βελισάριος (ur. ok. 505^[1], zm. w marcu 565^[2]) – wódz armii bizantyńskiej, który prowadził zwycięskie kampanie wojenne w czasach panowania Justyniana I Wielkiego.

Belizariusz urodził się w miejscowości Germane, dziś noszącej nazwę Saparewa Banja, która jest położona w zachodniej Bułgarii. Pochodził od zromanizowanych Gotów, Traków^[3] lub Słowian^[4][5][6]. Jego ojciec był najprawdopodobniej właścicielem ziemskim. Karierę wojskową rozpoczynał jako oficer gwardii cesarskiej^[7].

Podczas wojny Bizancjum z Persją, jako magister militum per Orientem został wodzem naczelnym armii na Wschodzie. Po pierwszych niepowodzeniach, w 530 roku zwyciężył Persów w bitwie pod Darą^[8], ale w 532 roku^[8] przegrał wielką bitwę pod Sura nad Eufratem, po czym został pozbawiony dowództwa, oskarżony o tchórzostwo i odwołany do stolicy^[9]. W Konstantynopolu uczestniczył w krwawym stłumieniu powstania Nika w 532 roku. Na polecenie cesarza Justyniana w roku 533 Belizariusz przeprawił się do Afryki, zajął Kartaginę i w bitwach pod Ad Decimum i pod Trikamarum pokonał wandalskiego króla Gelimera^[8]. Po podboju państwa Wandalów w Afryce Północnej odbył triumf w Konstantynopolu^[10].

W 535 roku^[11] Belizariusz wylądował na Sycylii i wkroczył do Syrakuz. Następnie przeprawił się do Italii, gdzie po zwycięskiej bitwie zdobył Neapol (jedyne miasto, które stawiało opór armii bizantyjskiej). Król Ostrogotów, Witiges, oddał Belizariuszowi Rzym bez walki i wycofał się do Rawenny^[12]. Potem jednak oblegał Belizariusza w Rzymie przez ponad rok. Belizariuszowi udało się w końcu odeprzeć oblężenie i ścigając Witigisa zajął Rawennę, biorąc króla Ostrogotów do niewoli^[13][14]. Belizariusz wrócił do Bizancjum, oficjalnie po to, by objąć dowództwo na Wschodzie^[15], jednak Justynian odmówił mu triumfu. Wskutek intryg dworskich utracił w 542 roku dowództwo armii. Jednakże w roku 544 powierzono mu zadanie ustabilizowania sytuacji w Italii, nad którą kontrolę odzyskali Goci. W latach 544–548 działał w Italii, lecz nie odniósł większych sukcesów z powodu braku wojska (kolejne zajęcie i opuszczenie Rzymu). W roku 548 powrócił do Konstantynopola, gdzie wsławił się jego obroną przed wojskami huńskimi w roku 559^[11].

Według zapisanej pod koniec XII wieku legendy Belizariusz pod koniec życia popadł w niełaskę u cesarza i wrócił do Konstantynopola, gdzie został oślepiony i musiał żebrać na ulicach^[16]. W rzeczywistości w chwili zagrożenia miasta w roku 563 władca raz jeszcze zwrócił się do niego o pomoc^[17], a ostatnie lata życia spędził w dostatku dzięki zebranym bogactwom. Zmarł w Konstantynopolu w 565 roku^[18].

Sekretarzem Belizariusza był Prokopiusz z Cezarei^[19], który opisał dzieje walk w Afryce i Italii (De bello Wandalorum i De bello Gothico), oraz napisał Historię sekretną.

Żoną Belizariusza była Antonina, faworyta cesarzowej Teodory, posiadająca duży wpływ na męża, co nie przeszkadzało jej w utrzymywaniu intymnych stosunków z jednym z domowników imieniem Teodozjusz^[20]. Jedynym dzieckiem z tego małżeństwa była córka, która w 543 roku została zaręczona z wnukiem cesarzowej Teodory^[21].

Postać tę wykorzystał w oświeceniowej powieści filozoficznej Belisaire (1767) Jean-François Marmontel. Belizariusz jest głównym bohaterem opery Gaetana Donizettiego Belisario (1835-36) oraz powieści Roberta Gravesa Belizariusz, a także sześciotomowego cyklu powieści Davida Drake’a i Erica Flinta, osadzonych w rzeczywistości alternatywnej. W literaturze polskiej postać Belizariusza (na tle wojen z Gotami o panowanie nad Italią) przedstawiła Hanna Malewska w powieści historycznej Przemija postać świata.

Jego postać po legendarnym oślepieniu przedstawił Jacques-Louis David na obrazie zatytułowanym Żebrzący Belizariusz.

Również żebrzący, ślepy Belizariusz, grafika według Van Dycka, to pierwszy ze sławnych obrazów odtwarzanych przez wytworne towarzystwo w powieści Goethego Powinowactwa z wyboru.

• Belisarius, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03]  (ang.).
• Geoffrey B. Greatrex: Rome and Persia at War, 502–532. Leeds: Francis Cairns, 1998. ISBN 0-905205-93-6. Brak numerów stron w książce
• Robert Browning: Justynian i Teodora. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1996. ISBN 978-83-06-02469-2. (pol.).
• Historia powszechna. Praca zbiorowa. T. VII: Od upadku cesarstwa rzymskiego do ekspansji islamu. Mediaset Group, 2007. ISBN 978-84-9819-814-0. Brak numerów stron w książce
• Peter Llewellyn: Rome in the Dark Ages. New York: Barnes & Noble Books, 1993. ISBN 0-76070-136-9.
• John R. Martindale, A.H.M. Jones, J. Morris: The Prosopography of the Later Roman Empire. T. IIIa. Cambridge University Press, 1992. ISBN 0-521-20160-8.
• Tadeusz Manteuffel: Historia powszechna: Średniowiecze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
• Prokopiusz z Cezarei: Historia sekretna. tłum. Andrzej Konarek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.

• Michał Kozłowski, Belizariusz i jego legenda [1].