Biadoliny Radłowskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Biadoliny Radłowskie

wieś
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Wojnicz
Liczba ludności (2022)	1218[2]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-828[3]
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0835756
Położenie na mapie Polski Biadoliny Radłowskie
Położenie na mapie województwa małopolskiego Biadoliny Radłowskie
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Biadoliny Radłowskie
Położenie na mapie gminy Wojnicz Biadoliny Radłowskie
49°59′20″N 20°45′54″E/49,988889 20,765000[1]

Biadoliny Radłowskie – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Wojnicz.

W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Biadoliny Radłowskie, po jej zniesieniu w gromadzie Biadoliny Szlacheckie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Wieś jest położona na wschodnim skraju Podgórza Bocheńskiego na obszarze łagodnych wzniesień o wysokości 230–270 m n.p.m. Przepływa przez nią potok Pokrzywka, dopływ Kisieliny.

Powierzchniowe badania archeologiczne prowadzone na terenie wsi w latach 80. XX wieku wskazują na ślady osadnictwa z epoki kamiennej (neolit)^[6].

Biadoliny, których części zwano także Biadolinami Biskupimi i Biadolinami Kapitulnymi, zostały wzmiankowane po raz pierwszy w 1415 roku (sołtys Stanisław); początkowo stanowiły własność rycerską^[7]. W 1494 roku wieś została zakupiona przez prymasa Polski, kardynała Fryderyka Jagiellończyka, i włączona do tzw. klucza radłowskiego dóbr biskupów krakowskich (od nazwy miejscowości Radłów)^[7]. W XV wieku Biadoliny należały do powiatu wojnickiego w województwie krakowskim.

W XVI wieku wieś należała administracyjnie do powiatu pilzneńskiego w województwie sandomierskim (Districtus Pilznensis, Palatinatus Sandomirensis). W 1536 roku w dobrach biskupich w Biadolinach mieszkało 16 kmieci i 4 zagrodników; we wsi znajdowała się karczma i produkowano miody^[8]. W 1581 roku dobra biskupie w Biadolinach obejmowały 7 łanów gruntu; we wsi mieszkało 18 kmieci, 3 zagrodników, 3 komorników, 2 ubogich i 3 rzemieślników^[9]. Po 1630 roku Biadoliny przeszły w wieczystą dzierżawę kapituły krakowskiej^[7].

W XVIII wieku na terenie miejscowości powstały cegielnia i gorzelnia^[7]. W 1772 roku, po I rozbiorze Polski, wieś znalazła się na terytorium Austro-Węgier. Dobra radłowskie biskupów krakowskich, obejmujące wraz z Biadolinami Radłowskimi około 20 wsi, zostały czasowo zasekwestrowane przez władze austriackie w 1782 roku, gdy biskupem krakowskim był Kajetan Ignacy Sołtyk, a w 1785 roku uległy całkowitej konfiskacie i stały się galicyjskimi dobrami kameralnymi. Następnie zasiliły fundusz religijny utworzony patentem cesarskim z dnia 15 lipca 1785 roku. W tym okresie miejscowość należała administracyjnie do cyrkułu bocheńskiego, okręg Radłów, a pieczęć gromady Biadoliny Radłowskie przedstawiała św. Wawrzyńca w szatach diakońskich z atrybutami męczeństwa w rękach^[10].

W 1808 roku wieś liczyła 559 mieszkańców i 109 domów złożonych z 147 izb; w 1820 roku kupił ją od funduszu religijnego baron Karol Badenfeld^[7]. W 1856 roku przez Biadoliny Radłowskie poprowadzono Kolej galicyjską im. Karola Ludwika (niem. k.k.priv. Galizische Carl Ludwig-Bahn (CLB)), ze stacją kolejową w Biadolinach Szlacheckich.

W 1857 roku miejscowość liczyła 785 mieszkańców; w tym okresie właścicielem dóbr tabularnych w Biadolinach Radłowskich był hrabia Wilhelm Hompesch^[11] (1799–1861), właściciel majątku w Rudniku nad Sanem^[12]; do rodziny Hompeschów należał również majątek w Radłowie^[13].

W 1867 roku w Biadolinach Radłowskich założono staraniem gminy szkołę wiejską; w 1874 roku decyzją Rady Szkolnej Krajowej we Lwowie została ona uznana za szkołę etatową, podlegającą władzom szkolnym Galicji^[14]. Obecnie we wsi działa publiczna szkoła podstawowa i publiczne gimnazjum, które w 2009 roku otrzymało imię księdza Józefa Łakomego, wieloletniego proboszcza parafii w Biadolinach^[15].

W 1872 właścicielem posiadłości w Biadolinach Radłowskich był Ludwik Helcel^[16] (1810–1872), bankier i filantrop, wiceprezydent Krakowa z rodziny krakowskich bankierów, których nazwisko brzmiało pierwotnie Hölzel von Sternstein, żonaty z Anną Helcel z Treutlerów (1813–1880)^[17]; do Ludwika Helcla należała także posiadłość w Radłowie^[18]. Anna Helcel, jako właścicielka dóbr radłowskich, na prośbę gminy obdarowała szkołę wiejską w Biadolinach kawałkiem gruntu^[14].

W 1880 roku Biadoliny Radłowskie liczyły 153 domy i 922 mieszkańców; oprócz szkoły ludowej jednoklasowej znajdowała się tam kasa pożyczkowa gminna^[19].

W 1890 roku wieś liczyła 892 mieszkańców; właścicielem posiadłości w Biadolinach Radłowskich był Henryk Dolański (1856–1935) z Grębowa^[20], będący również właścicielem posiadłości w Radłowie^[21].

Według spisu ludności z dnia 31 grudnia 1900 roku miejscowość liczyła 891 mieszkańców (429 płci męskiej i 462 płci żeńskiej), z czego 877 było wyznania rzymskokatolickiego, a 14 wyznania mojżeszowego. W tym czasie Biadoliny Radłowskie obejmowały 1568 hektarów gruntu (w tym 572 hektarów pól, 100 hektarów łąk i 812 hektarów lasu); we wsi znajdowały się 173 domy i szkoła ludowa dwuklasowa^[22].

W okresie I wojny światowej w miejscowości przeprowadzono pierwszą udaną próbę kierowania ogniem baterii artylerii z samolotu drogą radiową, czyli bez bezpośredniej widoczności miejsca ostrzeliwania. W styczniu 1915 roku zostały ostrzelane i zniszczone pozycje obronne wojsk rosyjskich znajdujące się pod Tarnowem. Ostrzał prowadzono z wykorzystaniem czterech najcięższych moździerzy Škoda o kalibrze 305 mm rozmieszczonych w rejonie Biadolin Radłowskich, a obserwacje były prowadzone z wykorzystaniem dwupłatowca Albatros B. I o imieniu „MUZZL” z Flik 1 (Fliegerkompanie 1) wyposażonego w radiotelegraf, którego załogę tworzyli: oberleutnant Max Hesse i oberleutnant Ludwig Dumbacher^[23]. Samolot ten wystartował z lotniska polowego armii austro-węgierskiej położonego w Biadolinach Radłowskich^[24].

W 1918 roku wieś liczyła 956 mieszkańców; właścicielem posiadłości w Biadolinach Radłowskich i Radłowie był w dalszym ciągu Henryk Dolański^[25]. W 1920 roku miejscowość weszła w skład województwa krakowskiego. W tym okresie Henryk Dolański przeprowadził prywatną parcelację dworskich gruntów i w 1922 roku pozostały przy nim tylko lasy. Po jego śmierci ich właścicielem został Henryk Skrzyński, syn Ireny Dolańskiej, córki Henryka Dolańskiego^[26].

W okresie II wojny światowej miejscowość znajdowała się na terenie dystryktu krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa. W czasie okupacji niemieckiej w tym rejonie działała konspiracyjna Armia Krajowa; uczestniczył w niej m.in. nauczyciel i kierownik szkoły w Biadolinach, porucznik Adam Bartosz „Kmicic” (1909–1944), oficer dywersji w Obwodzie AK „Batuta” – Brzesko^[27]. W 1944 roku jeden z mieszkańców wsi został rozstrzelany przez Gestapo z Krakowa za udzielanie pomocy Żydom^[28]. Wojska niemieckie wycofały się z rejonu Biadolin w styczniu 1945 roku w wyniku ofensywy styczniowej Armii Czerwonej na odcinku 1 Frontu Ukraińskiego.

W 2008 roku wieś liczyła 1241 mieszkańców i miała obszar 1562,47 hektarów^[7].

Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Biadolinach została utworzona w 1938 roku; przedtem Biadoliny Radłowskie należały do parafii pw. św. Wawrzyńca w Wojniczu^[29]. We wsi znajduje się kościół parafialny wzniesiony w latach 1964–1967, cmentarz parafialny i dwie kapliczki: św. Stanisława Biskupa, pochodząca z XIX wieku, oraz św. Piotra i św. Pawła^[30]. Parafia w Biadolinach należy do dekanatu w Porąbce Uszewskiej w diecezji tarnowskiej^[31] i obejmuje wsie Biadoliny Radłowskie, Biadoliny Szlacheckie oraz Perła^[32].

Proboszczami parafii w Biadolinach byli kolejno: ks. Józef Pochroń (lata 1938–1961), ks. Józef Łakomy (lata 1961–1993), ks. Antoni Gieroń (lata 1993–2015)^[29][30] i ks. Zbigniew Dudek (od 2015 roku).

W kościele parafialnym w Biadolinach znajdują się zabytkowe rzeźby przeniesione z kapliczki wiejskiej: św. Anna Samotrzeć, gotycka, ok. 1500 roku; św. Jan Chrzciciel, barokowa, z XVIII wieku; św. Piotr i św. Paweł, barokowe, z XVIII wieku^[33].

Z kapliczką św. Piotra i św. Pawła znajdującą się na terenie wsi wiąże się legenda ludowa o apostołach, którzy przywrócili wzrok niewidomemu wodą z cudownego źródełka^[34].

W miejscowości działa Ludowy Klub Sportowy „Pogoń” Biadoliny Radłowskie, założony w 1946 roku^[35], i znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, która w 2007 roku obchodziła stulecie istnienia^[36]. W Biadolinach Radłowskich mieści się siedziba leśnictwa, podległego nadleśnictwu w Dąbrowie Tarnowskiej^[37].

W miejscowości urodził się Antoni Wolak, poeta polski mieszkający w Calgary w Kanadzie.

• Biadoliny Szlacheckie

• Strona Ochotniczej Straży Pożarnej w Biadolinach Radłowskich. biadolinyradl.osp.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-01)].
• Strona parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Biadolinach
• Historia Biadolin na stronie miasta i gminy Wojnicz