Brunatnica grotówka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Brunatnica grotówka

Pheosia gnoma
(Fabricius, 1776)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	motyle
Podrząd	Glossata
Rodzina	garbatkowate
Podrodzina	Notodontinae
Plemię	Notodontini
Rodzaj	brunatnica
Gatunek	brunatnica grotówka
Synonimy
Bombyx gnoma Fabricius, 1776 Phalaena dictaeoides Esper, 1789
Multimedia w Wikimedia Commons

Brunatnica grotówka^[1][2], garbatka brzozówka^[3] (Pheosia gnoma) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Eurazję, od Półwyspu Iberyjskiego po Rosyjski Daleki Wschód. Gąsienice żerują na brzozach, rzadziej na topolach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1776 roku przez Johana Christiana Fabriciusa pod nazwą Bombyx gnoma^[4]. Jako miejsce typowe wskazano Hamburg w Niemczech^[5].

Motyl o krępym ciele^[6] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 48 do 55 mm^[3]. Głowa jest zaopatrzona w nieowłosione oczy złożone, bardzo krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Obustronnie grzebykowane czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują dymorfizm płciowy, u samicy mając krótsze ząbki niż u samca. Szeroki i z wierzchu wypukły tułów zaopatrzony jest w gęsto porośnięte włosowatymi łuskami tegule. Stosunkowo wąskie i wydłużone skrzydło pary przedniej osiąga od 21 do 26 mm długości. Krawędź zewnętrzną ma równomiernie łukowatą z ząbkowaniem, a krawędź tylną z pojedynczym, rzucającym się w oczy zębem. Barwa jego tła jest popielatobiała z żółtawym lub różowawym odcieniem. Na tle obecny jest wzór, szarobrązowy przy krawędzi zewnętrznej i czarny przy tylnej^[6]. Obecna w tylnym kącie klinowata plama jest szeroka, krótka i czysto biała, co odróżnia brunatnicę grotówkę od pokrewnej brunatnicy koziejgłówki^[6][3]. W części wierzchołkowej skrzydła leżą dwie klinowate plamy barwy intensywnie czarnej. Kolor strzępiny jest popielatoszary. Tylne skrzydło jest małe i trójkątne. Jego tło tylko w środkowej części jest białawe; w pozostałej jest popielate. W kącie tylnym tegoż skrzydła leży brunatnoczarna plama. Długi, cylindryczny odwłok ma zaokrąglony wierzchołek^[6].

Jaja mają kształt półkulisty i osiągają między 0,55 a 0,8 mm wysokości oraz między 0,9 a 1,4 mm średnicy. Składane są luźno lub pojedynczo. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Ubarwienie mają początkowo białe, ale z czasem pojawia się na nich fioletowy odcień. Powierzchnia chorionu ma silnie rozwinięte aeropyle o kształcie trzech promieni rozchodzących się w przeciwnych kierunkach^[7].

Gąsienice są ubarwione zielonkawożółto z brunatną stroną grzbietową. Ich oskórek pozbawiony jest owłosienia^[2].

Owad ten zasiedla brzeziny oraz inne lasy liściaste, lasy mieszane i zagajniki^[3][2]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach brzóz, w tym brodawkowatej i omszonej, a rzadziej topól^[3][6]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą^[6].

Brunatnica grotówka wydaje dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego pokolenia latają w maju i na początku czerwca. Pierwsze pokolenie gąsienic żeruje w czerwcu i lipcu. Drugie pokolenie motyli aktywne jest od lipca do sierpnia. Gąsienice drugiego pokolenia żerują od sierpnia do początku października^[3][6].

Gatunek palearktyczny^[5]. Znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry oraz Rosji^[4], od części europejskiej przez całą Syberię aż po Kraj Nadmorski^[6][5]. Północna granica jego zasięgu w Europie przebiega przez Laponię^[6]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym^[2].

• Fotografia gąsienicy aut. Kimmo Silvonena