Brunatnica koziagłówka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Brunatnica koziagłówka

Pheosia tremula
(Clerck, 1759)
Samiec
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	motyle
Podrząd	Glossata
Rodzina	garbatkowate
Podrodzina	Notodontinae
Plemię	Notodontini
Rodzaj	brunatnica
Gatunek	brunatnica koziagłówka
Synonimy
Bombyx tremula Clerk, 1759 Phalaena dictaea Linnaeus, 1767 Bombyx dictaea (Linnaeus, 1767)
Multimedia w Wikimedia Commons

Brunatnica koziagłówka^[1][2], garbatka osinówka^[3] (Pheosia tremula) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Eurazję, od Półwyspu Iberyjskiego po Rosyjski Daleki Wschód. Gąsienice żerują na topolach, wierzbach i brzozach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1759 roku przez Carla Alexandra Clercka pod nazwą Bombyx tremula. W 1767 roku ten sam gatunek niezależnie opisał Karol Linneusz jako Phalaena dictaea. Oprócz podgatunku nominatywanego wyróżnia się podgatunek P. t. turcica, opisany w 1979 roku przez Josefa de Freinę^[4].

Motyl o krępym ciele^[5] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 50 do 60 mm^[3]. Głowa jest zaopatrzona w nieowłosione oczy złożone, bardzo krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Obustronnie grzebykowane czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują dymorfizm płciowy, u samicy mając krótsze ząbki niż u samca. Szeroki i z wierzchu wypukły tułów zaopatrzony jest gęsto porośnięte włosowatymi łuskami tegule. Stosunkowo wąskie i wydłużone skrzydło pary przedniej osiąga od 23 do 28 mm długości. Krawędź zewnętrzną ma równomiernie łukowatą z ząbkowaniem, a krawędź tylną z pojedynczym, rzucającym się w oczy zębem. Barwa jego tła jest popielatobiała z żółtawym lub różowawym odcieniem. Na tle obecny jest wzór, szarobrązowy przy krawędzi zewnętrznej i czarny przy tylnej^[5]. Obecna w tylnym kącie klinowata plama jest wąska, wydłużona i brudnobiała, co odróżnia brunatnicę koziągłówkę od pokrewnej brunatnicy grotówki^[5][3]. W części wierzchołkowej skrzydła leżą dwie klinowate plamy barwy brunatnoczarnej. Między żyłkami brzegiem zewnętrznym biegnie czarna obwódka. Kolor strzępiny jest popielatoszary. Tylne skrzydło jest małe, trójkątne, białawe z pojedynczą brunatnoczarną plamą w kącie tylnym, podzieloną białym prążkiem. Długi, cylindryczny odwłok ma zaokrąglony wierzchołek^[5].

Jaja mają kształt półkulisty i osiągają między 0,55 a 0,8 mm wysokości oraz między 0,9 a 1,4 mm średnicy. Składane są luźno lub pojedynczo. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Ubarwienie mają początkowo białe, ale z czasem pojawia się na nich fioletowy odcień. Powierzchnia chorionu ma silnie rozwinięte, gęsto rozmieszczone i okrągłe aeropyle. Na powierzchni mikropylowej znajduje się rozetka z 2 lub 3 rzędami komórek. Gąsienica opuszcza jajo wygryzając owalny otwór w jego bocznej części^[6].

Gąsienice przejawiają swym ubarwieniem dymorfizm sezonowy. Początkowo są one zielone z białymi paskami po bokach, ale w ostatnim stadium barwa gąsienic drugiego pokolenia zmienia się na szarą z brązowym i czerwonawym nakrapianiem, podczas gdy u pierwszego pokolenia pozostaje zielona również w stadium ostatnim^[1][3].

Owad ten zasiedla lasy łęgowe i mieszane, pobrzeża rzek i mniejszych cieków, parki, zarastające zręby^[3] oraz nasadzenia przydrożne^[5]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach topól (w tym osiki i topoli kanadyjskiej), a rzadziej wierzb i brzóz^[3]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą^[5].

Brunatnica koziagłówka wydaje dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego pokolenia latają od końca kwietnia do czerwca. Pierwsze pokolenie gąsienic żeruje w czerwcu i lipcu. Drugie pokolenie motyli aktywne jest w lipcu i sierpniu. Gąsienice drugiego pokolenia żerują we wrześniu i październiku, po czym zakopują się w glebie i tam konstruują kokon, w którym się przepoczwarczają. Zimuje stadium poczwarki^[1][3].

Gatunek palearktyczny^[4]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii oraz europejskich części Rosji i Turcji^[7]. Dalej na wschód sięga przez Zakaukazie i Syberię po Rosyjski Daleki Wschód^[4]. W Polsce jest stosunkowo pospolity^[1].