Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec – Wikipedia, wolna encyklopedia

Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec

pocztówka z ok. 1920; widoczny nietynkowany budynek urzędu wraz z narożną figurą Bismarcka
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Architekt	Georg i Emil Zillmannowie
Inwestor	Georg von Giesches Erben
Ukończenie budowy	1910–1912
Zniszczono	lata 70. XX wieku
Położenie na mapie Katowic Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec
Położenie na mapie Polski Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec
Położenie na mapie województwa śląskiego Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec
50°13′19,8″N 19°03′52,1″E/50,222167 19,064472

Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec – gmach urzędu obszaru dworskiego Giszowiec w Katowicach, na terenie dzielnicy Giszowiec, przy placu Pod Lipami, powstały wraz z budową osiedla patronackiego Giszowiec^[1]. Kształt budynku został wymyślony przez Antona Uthemanna^[2], a zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów^[3]. Do 1924 roku w budynku mieścił się urząd obszaru dworskiego Giszowiec, a po II wojnie światowej komisariat milicji i ORMO. W latach 70. XX wieku budynek został wyburzony^[4].

Budynek powstał w ramach budowy osiedla patronackiego Giszowiec^[1], z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina^[3]. Powstał on w porównaniu z resztą osiedla późno, gdyż pomiędzy 1910 a 1912 rokiem^[5]. W budynku na parterze obsługiwali urzędnicy różnych wydziałów administracji obszaru dworskiego. Zlokalizowano tu też urząd stanu cywilnego^[5] Na piętrze mieściły się mieszkania, z których z jednego często korzystał Anton Uthemann^[4].

Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski (w tym Giszowca), w czerwcu 1922 roku władze spółki Giesche zgodziły się tymczasowo wynająć mieszkania w budynku komisarzowi Policji Województwa Śląskiego^[6]. Budynek do 1924 roku dalej stanowił siedzibę urzędu obszaru dworskiego^[5]. W 1924 roku obszary dworskie na terenie Górnego Śląska w Polsce zostały zlikwidowane, a Giszowiec włączono wówczas do gminy Janów^[5]. Budynek zaś pozostał własnością spółki Giesche^[5].

W związku z polonizacją życia publicznego, mieszkańcy w rezolucji Towarzystwa Czytelni Ludowych z 6 marca 1923 roku domagali się usunięcia pomnika Ottona von Bismarcka z elewacji gmachu. W późniejszym czasie nieznany sprawca odrąbał pomnikowi głowę i w 1933 roku na pomniku osadzono nową – Jana III Sobieskiego, celem uczczenia 250. rocznicy bitwy pod Wiedniem^[7].

Po zajęciu przez III Rzeszę Giszowca, w październiku 1939 roku zorganizowano filię posterunku niemieckiej policji (Schutzpolizei)^[8], natomiast przy wkroczeniu w styczniu 1945 roku na teren osiedla Armii Czerwonej przystąpiono do formowania nowej władzy. 27 stycznia tego roku mieszkańcy w opuszczonym budynku policji utworzyli tymczasowy komitet porządkowy^[9]. Po 1945 roku ulokowano w budynku posterunek milicji oraz ORMO^[5].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni Staszic, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Likwidacja groziła całemu osiedlu, dlatego też rozpoczęto działania celem uratowania jak największej jego części. Ostatecznie przetrwała jedynie jedna trzecia część zabytkowej zabudowy. Budynek urzędu został wyburzony w latach 70. XX wieku^[4].

Kształt architektoniczny gmachu urzędu dworskiego Giszowiec, jak i znajdujący się na nim pomnik został wymyślony przez Antona Uthemanna, a został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów^[2]. Budynek urzędu dworskiego zlokalizowany był przy obecnym placu Pod Lipami, pomiędzy budynkiem konsumu a leśniczówką. Powstał na planie sześciokątu i był jednym z dwóch nieotynkowanych obiektów na terenie powstałego wówczas osiedla Giszowiec. Drugim była wieża wodna^[10]. Ściany te z biegiem czasu pokryły się roślinnością^[4].

Gmach posiadał trzy kondygnacje, podpiwniczenie oraz poddasze. Dach budynku był wielospadowy, z lukarnami. Wejście do urzędu było ujęte w pilastry, a nad nim górował kartusz z herbem rodziny Giesche. Okna z drewnianymi okiennicami posiadały kształt prostokąta. W północnej ścianie, na parterze i piętrze były one półokrągłe^[4].

W narożniku budynku umieszczono pomnik Ottona von Bismarcka^[11], wystylizowanego na średniowiecznego rycerza Rolanda^[2]. Figura ta, w późniejszym czasie przerobiona na Jana III Sobieskiego, około 1938 roku została rozebrana^[4][11].

• MichałM. Bulsa MichałM., Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1. Górny Śląsk, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2022, ISBN 978-83-7729-689-9  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., MichałM. Bulsa MichałM., BeataB. Witaszczyk BeataB., Domy i gmachy Katowic. Tom II, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2016, ISBN 978-83-63780-16-6  (pol.).
• JoannaJ. Tofilska JoannaJ., Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3  (pol.).

• Przedwojenne zdjęcie przedstawiające budynek urzędu dworskiego Giszowiec. fotopolska.eu. (pol.).