Czerwionka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Czerwionka

Dzielnica Czerwionki-Leszczyn
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	rybnicki
Gmina	Czerwionka-Leszczyny
Miasto	Czerwionka-Leszczyny
Data założenia	XIII w.
Prawa miejskie	1962-1975
W granicach Czerwionki-Leszczyn	1975
SIMC	0939438
Populacja (31 09 2012) • liczba ludności	8281
Strefa numeracyjna	+48 32
Kod pocztowy	44-230
Tablice rejestracyjne	SRB
Położenie na mapie Polski Czerwionka
Położenie na mapie województwa śląskiego Czerwionka
Położenie na mapie powiatu rybnickiego Czerwionka
Położenie na mapie gminy Czerwionka-Leszczyny Czerwionka
Położenie na mapie Czerwionki-Leszczyn Czerwionka
50°09′05″N 18°40′37″E/50,151389 18,676944
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Czerwionka (śl. Czyrwjůnka^[1]) – dzielnica Czerwionki-Leszczyn, dawna samodzielna miejscowość.

Według danych z września 2012 r. liczy ona 8281 mieszkańców.

W latach 1945–1954 miejscowość była siedzibą gminy Czerwionka. W 1954 utworzono gromadę Czerwionka ale zanim zaczęła funkcjonować, przekształcono ją na osiedle.

Przez Czerwionkę przebiega droga wojewódzka nr 924.

Nazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiej nazwy koloru – barwy czerwonej^[2]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod obecną polską nazwą „Czerwionka”^[3], natomiast Słownik geograficzny Królestwa Polskiego pod dwiema: Czerwonka i Czerwionka^[4].

Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia dwie nazwy wsi po polsku Czerwionka oraz w dialekcie śląskimj Czyrwonkowice podając ich znaczenie „Rotwasser”, czyli po polsku „Czerwone wody”^[2].

Ta sekcja od 2024-10 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z wykazu dziesięcin pieniężnych składanych kolegiacie św. Krzyża w Opolu. Czerwionka występowała w wykazie pod nazwą Czyrwonkowitze. Wieś składała dziesięcinę pieniężną, co świadczy, że w drugiej połowie XIII wieku została przeniesiona na prawo niemieckie.

Kolegiata opolska powstała z fundacji biskupa wrocławskiego Tomasza I (1232-1268) w latach 1232–1239, pobierała już wcześniej dziesięciny w pasie od Olzy po Bełk i Bujaków. W 1531 roku biskup wrocławski Jakub von Salza (1520-1539) oraz książę opolsko-raciborski Jan II Dobry nałożyli dodatkową dziesięcinę snopową na rzecz kościoła kolegialnego. Dokument biskupa wrocławskiego, który zawiera wykaz około 60 miejscowości potwierdzał także wszelkie przywileje i dziesięciny posiadane na podstawie wcześniejszych nadań z czasu powstania kolegiaty.

Czerwionka podobnie jak wiele okolicznych miejscowości należała do rodu Holly. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) teren całego Śląska został bardzo spustoszony. Z pewnością ucierpiała także tam wieś, gdyż od 1632 roku wojska szwedzkie pustoszyły okoliczne miejscowości. Dużemu zniszczeniu uległy Leszczyny oraz Bełk. Według dokumentu sporządzonego w 1644 r. przez Jana Putzen von Adlerthurm na polecenie cesarza Ferdynanda III dzierżawcą Czerwionki był niejaki Charwat, który występuje także w rybnickim urbarzu jako właściciel Kamienia. W tym okresie (1650) wieś liczyła 8 gospodarstw kmiecych, zamieszkanych przez 20 rodzin. Razem było 93 mieszkańców, z których 13 urodziło się na obszarze dworskim, zaś 80 osób było przybyszami z okolic.

Do końca XVIII wieku Czerwionka znajdowała się w posiadaniu baronów Welczek, spokrewnionych z nimi Paczyńskich oraz Holly, po czym stała się własnością hrabiów Węgierskich. W 1784 roku na terenie wsi gospodarzyło 7 kmieci, 14 zagrodników, w sumie mieszkało 159 osób.

Od czasów najdawniejszych do czasu utworzenia w 1818 roku powiatu rybnickiego wieś była związana księstwem raciborskim, zaś po utworzeniu powiatu rybnickiego Czerwionka znalazła się w jego obrębie.

W 1807 roku powstała w Czerwionce kopalnia „Mariane”. Jej nadanie w 1807 uzyskał ówczesny właściciel wsi hrabia Węgierski. Kopalnia ta rozpoczęła działalność dopiero w 1821 roku. Jej pole górnicze powiększono w 1826 roku, lecz w 1837 roku Węgierscy odsprzedali ją hrabiemu von Limburg Stirum. W tym czasie roku dokonało się zubożenie miejscowości, gdyż w 1818 r. gospodarzyło już tylko 5 kmieci, 7 zagrodników, 13 chałupników, a łącznie w 32 domach żyło 220 ludzi.

W tym okresie w Czerwionce istniały jeszcze dwie inne kopalnie:

• Kopalnia „Harmonia” – została uruchomiona pod koniec 1838 roku. Jej pola górnicze powiększono w latach 1856 i 1867, zaś węgiel wydobywano w latach 1856–1873. Jej właścicielami byli: Antoni Klausa i Wilhelm Schneider później zaś profesor Karol Kuh.

• Kopalnia „Helene”, której akt nadania pochodzi z 1840 roku, należała do „ojca współczesnego hutnictwa” Johna Baildona, który wówczas mieszkał w sąsiednim Bełku. Kopalnię nazwał tak na cześć swojej żony Heleny, która była współwłaścicielką. W 1852 roku syn Johna Baildona – Arthur sprzedał kopalnię właścicielowi Bujakowa – Karolowi Goduli, jego głównemu zarządcy, Antonowi Gemanderowi i jego żonie Emilii. W 1891 roku, przypadła ona w spadku Alfonsowi Lucasowi.

W połowie XIX wieku wieś w 100% zamieszkiwała ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – „Es befinden sich in Czerwionka 119 Haushaltungen mit 507 polnisch Sprechenden(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „W Czerwionce znajduje się 119 gospodarstw domowych z 507 mieszkańcami mówiącymi po polsku(...)”^[3]. Źródło wymienia również kolonię należącą do wsi – Ciossek, która również zamieszkana jest przez ludność polskojęzyczna – „In der Colonie Ciossek befinden sich 24 Haushaltungen mit 106 nur polnisch sprechenden Seelen(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „W kolonii Ciossek jest 24 gospodarstw domowych ze 106 duszami mówiącymi tylko po polsku(...)”^[3].

• pałac w Czerwionce
• osiedle patronackie kopalni Dębieńsko

Na terenie Czerwionki działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół rzymskokatolicki
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP, parafia w Czerwionce

Pierwszy herb Czerwionki pochodzi z końca XVIII wieku. Przedstawiał on skrzyżowane trzy narzędzia rolnicze: kosę, grabie i siekierę. Wyobrażenie to świadczy rolniczym charakterze miejscowości.

Pieczęć gminy sporządzona po Plebiscycie przedstawia godło trójpolowe: w pierwszym polu widnieją dwie dłonie w braterskim uścisku symbolizujące jedność rolnictwa i przemysłu, w drugim trzy skrzyżowane narzędzia z pierwszego herbu, zaś w trzecim polu zabudowania kopalni „Dębieńsko” (szyb oraz dwa kominy). Pieczęć ta miała 37 milimetrów średnicy i znajdował się na niej napis: „GMINA CZERWIONKA * pow. Rybnik Wojew. Śl. *”.

Herb miejscowości oddany w barwach może mieć białe ręce na niebieskim tle, złote narzędzia o białych żelaziwach na niebieskim tle oraz czarne zabudowania i zieloną murawę na tle białym.

8 grudnia 1919 roku w Czerwionce utworzone zostało gniazdo najstarszej polskiej organizacji sportowej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i w momencie założenia liczyło 120 członków płci męskiej oraz 20 kobiet. Koło to podlegało organizacyjnie Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół” w Rybniku^[5] i należało do szeregu sekcji gimnastycznych śląskiego Sokoła. Początkowo w roku 1920 koło tej organizacji liczyło 70 członków^[6].

Prezesem organizacji był Piotr Furgoł, który poległ w III powstaniu śląskim, a naczelnikiem Paweł Biernot. W 1936 roku funkcję prezesa objął Augustyn Szymik, sekretarzem był Nowak, skarbnikiem Donat Kuś, a naczelnikiem Maksymilian Blacha^[7].

Rozwój działalności Sokoła przerwał w 1939 roku wybuch II wojny światowej. W okresie powojennym nie została reaktywowana ponieważ członkowie oraz sama idea towarzystwa była prześladowana przez władze komunistyczne.

• Emil Bartoschek
• Grzegorz Bąk
• Piotr Furgoł
• Wacław Holly
• Marek Profaska
• Rudolf Stork
• Wilhelm Szewczyk
• Grażyna Barbara Szewczyk
• Jan Tkocz

• FelixF. Triest FelixF., Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117  (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
• F. A. Zimmerman, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 3, Brieg 1783.
• J. G. Knie, Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dorfer, Flecken, Stadte..., Breslau 1845.
• F. Idzikowski, Geschichte der Stadt und ehemaligen Herrschaft Rybnik in Oberschlesien, Breslau 1861.
• F. Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien, Breslau 1865.
• M. Gumowski, Herby i pieczęcie miejscowości woj. śląskiego, Katowice 1939.
• Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej "Sokoła". Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.