Systematyka gleb – Wikipedia, wolna encyklopedia

Systematyka gleb – klasyfikacja jednostek taksonomicznych gleb w oparciu o określone kryterium, najczęściej użytkowe lub przyrodnicze, w zależności od celu przeznaczenia.

Klasyfikacje przyrodnicze dokonują podziału gleb ze względu na kryteria genetyczne, tzn. według sposobu powstania danej gleby i tworzących nią procesów glebotwórczych. Przykładami są kolejne systematyki gleb Polski Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego (w tym obecnie obowiązująca systematyka z 2019 roku), klasyfikacja gleb leśnych Polski oraz międzynarodowa systematyka gleb WRB.

Klasyfikacje użytkowe (stosowane) dokonują podziału gleb ze względu na określone cechy istotne z punktu widzenia celu powstania klasyfikacji. Przykładami są klasyfikacje gleb opisujące rolniczą produktywność gruntów (w Polsce są to: gleboznawcza klasyfikacja gruntów oraz podział na kompleksy przydatności rolniczej gleb), albo podział gruntów ze względu na odczyn gleby.

 Zobacz też: Klasyfikacja gruntów ornych w Polsce i Bonitacja (gleboznawstwo).

Powszechnie stosowaną na świecie, mającą obok systematyki gleb WRB status systematyki międzynarodowej, klasyfikacją opracowaną w oparciu o cechy diagnostyczne (nie koniecznie tożsame z kryteriami genetycznymi) jest amerykańska systematyka USDA Soil Taxonomy.

Systematyka gleb Polski

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Systematyka gleb Polski.

Szóste wydanie systematyki gleb Polski według PTG jest obowiązującą na obszarze Polski od 2019 r. systematyką gleb.

Ma ona hierarchiczną budowę dla jednostek na wyższym poziomie podziału (rzędy, typy i podtypy). Podstawową jednostką klasyfikacyjną gleb obejmującą gleby o takim samym układzie poziomów glebowych i zbliżonych właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych jest typ gleby. Dodatkowe, niehierarchiczne jednostki na niższym poziomie podziału to odmiany, rodzaje (geologia) i gatunki gleb (uziarnienie).

Klasyfikacja gleb według międzynarodowego systemu WRB

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Klasyfikacja gleb WRB.

Klasyfikacja WRB - World Reference Base for Soil Resources - jest obecnie międzynarodowym standardem systematyki i nomenklatury gleb. Po raz pierwszy została wydana w roku 1998. Zgodnie z przyjętym założeniem, że aktualizacje systematyki gleb FAO będą robione co 8 lat, w 2006 r., 2014 r. oraz 2022 r. opublikowane zostały kolejne wersje. Klasyfikacja ta jest uznawana za oficjalną przez Międzynarodową Unię Towarzystw Gleboznawczych (International Union of Soil Sciences - IUSS) oraz FAO. W klasyfikacji WRB wydziela się 32 główne grupy glebowe, które w pewnym przybliżeniu można traktować jako odpowiedniki rodzajów w klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego. Grupy dzieli się na jednostki niższego rzędu.

Klasyfikacja WRB[1][2]

Grupa gleb Charakterystyka Niektóre odpowiedniki regionalne
Histosols miąższe poziomy organiczne gleby bagienne, gleby torfowe, gleby organiczne
Anthrosols po długiej, intensywnej uprawie rolnej gleby antropogeniczne, gleby kulturoziemne
Technosols z dużą ilością antropogenicznych artefaktów gleby antropogeniczne, gleby industrioziemne
Cryosols z wieloletnią zmarzliną gleby poligonalne i strukturalne, gleby marzłociowe
Leptosols płytkie gleby inicjalne i słabo wykształcone ze skał litych litosole, rankery, rędziny
Solonetz dużo wymiennego Na w kompleksie sorbcyjnym sołońce, sołodzie
Vertisols bogate w pęczniejące iły, naprzemienne kurczenie i pęcznienie vertisole, smolnice, smonice, regury, tirsy
Solonchaks wysokie stężenie soli rozpuszczalnych sołonczaki
Gleysols wilgotne lub zalane z procesami redukcji (oglejenie) gleby glejowe
Andosols gleby wytworzone z pyłów i popiołów wulkanicznych, zawierają allofany i kompleksy glinowo-próchniczne gleby wulkaniczne, andosole
Podzols iluwialne nagromadzenie związków Fe i próchnicy bielice, gleby bielicowe, gleby glejo-bielicoziemne
Plinthosols akumulacja Fe gleby laterytowe
Planosols stagnacja wody na cięższym materiale gleby stagnoglejowe, pseudoglejowe
Stagnosols stagnacja wody na materiale o innej strukturze gleby stagnoglejowe, pseudoglejowe
Nitisols strukturalne, minerały ilaste o niskiej aktywności, silnie związany fosfor czerwone gleby ferralitowe
Ferralsols dominacja kaolinitu i tlenków Fe i Al czerwonożółte gleby ferralitowe
Chernozems czarny, miąższy poziom próchniczny, wtórne węglany czarnoziemy
Kastanozems ciemny poziom próchniczny, wtórne węglany gleby kasztanowe
Phaeozems ciemny poziom próchniczny, brak węglanów bruniziemy (czarnoziemne gleby prerii), niektóre czarne ziemie, zdegradowane czarnoziemy, szare gleby leśne
Umbrisols ciemny poziom próchniczny, niskie wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami zdegradowane czarnoziemy, zdegradowane czarne ziemie
Durisols scementowane wtórną krzemionką gleby w rejonach semiaridowych zawierające wytrącenia wtórnej krzemionki w postaci konkrecji lub nieprzepuszczalnych warstw
Gypsisols akumulacja wtórnych gipsów buroziemy lub gleby szarobure z poziomem akumulacji gipsu
Calcisols akumulacja wtórnych węglanów gleby z poziomem akumulacji węglanu wapnia, głównie półpustynne i pustynne
Retisols biały materiał (albic) na poziomie wmycia iłu gleby płowe bielicowe, gleby płowe opadowo-gljowe, gleby płowe zaciekowe
Acrisols minerały ilaste o niskiej aktywności, niskie wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami żółtoziemy i czerwonoziemy
Lixisols minerały ilaste o niskiej aktywności, wysokie wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami gleby cynamonoczerwone i czerwonobure
Alisols minerały ilaste o wysokiej aktywności, niskie wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami, dużo wolnego Al gleby alitowe
Luvisols minerały ilaste o wysokiej aktywności, wysokie wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami gleby płowe
Cambisols gleby średnio ukształtowane, z poziomem wietrzeniowym gleby brunatne, brunisole, gleby cynamonowe
Fluvisols warstwowane osady rzeczne, morskie lub jeziorne mady, gleby aluwialne, gleby napływowe
Arenosols piaszczyste, bez wykształconych poziomów diagnostycznych arenosole
Regosols gleby inicjalne i słaboukształtowane na nieskonsolidowanym podłożu regosole

Soil Taxonomy

[edytuj | edytuj kod]

Amerykańska klasyfikacja gleb opracowana przez Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA) jest, oprócz międzynarodowej klasyfikacji gleb WRB, najczęściej stosowaną klasyfikacją na świecie[3]. Jako pierwsza (od 1960 r.) zastosowała ona dzielenie gleb na podstawie poziomów diagnostycznych, które charakteryzują się ściśle określonymi przedziałami wskaźników analitycznych. Mimo iż jest to system sztuczny, z powodzeniem jest wykorzystywany w wielu krajach świata. Wszystkie gleby świata zostały podzielone na 12 rzędów (orders), które dzielą się na jednostki niższego rzędu[4].
USDA Soil Taxonomy:[4][5]

Rząd gleb Charakterystyka Niektóre odpowiedniki regionalne
Alfisols gleby z poziomem argillic, fragipan lub kandic; stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi ≥35%; powstają w klimacie umiarkowanym gleby płowe, szare gleby leśne, gleby opadowo-glejowe, niektóre sołodzie
Andisols gleby wytworzone z popiołów i pyłów wulkanicznych; z właściwościami andic gleby wulkaniczne (andosole)
Aridisols gleby z poziomami salic, natric, calcic, gypsic, argillic; powstają na pustyniach lub półpustyniach gleby pustynne, sołonczaki, sołońce, buroziemy, gleby szarobure
Entisols młode gleby bez poziomów diagnostycznych gleby inicjalne i gleby słabo ukształtowane
Gelisols gleby z wieloletnią zmarzliną nie głębiej niż 1 m lub nie głębiej niż 2 m i z materiałem gelic nie głębiej niż 1 m gleby polarne, gleby poligonalne, gleby kriogeniczne, marzłociowe gleby tajgi
Histosols zbudowane z materiału organicznego gleby organiczne, gleby torfowe, gleby murszowe
Inceptisols głównie gleby z poziomem cambic gleby brunatne, mady i rędziny brunatne, gleby rdzawe, niektóre gleby tundrowe lub gleby antropogeniczne
Mollisols gleby z poziomem mollic; zasobne w próchnicę, głównie gleby stepów i prerii; wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi >50% czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny i mady czarnoziemne, gleby kasztanowe, bruniziemy, rubroziemy
Oxisols gleby z poziomem oxic; bardzo silnie zwietrzałe; występują w strefie międzyzwrotnikowej latosole, gleby laterytowe, czerwone lub czerwonożółte gleby ferralitowe
Spodosols gleby z poziomem spodic; zwykle piaszczyste i bardzo kwaśne bielice, gleby bielicowe, glejobielice, gleby glejobielicowe
Ultisols gleby z poziomem kandic lub argillic; podobne do alfisoli lecz stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi <35%; występują w ciepłym lub gorącym klimacie czerwonoziemy, żółtoziemy, niektóre rubroziemy, gleby czerwone, gleby czerwonożółte
Vertisols gleby wytworzone z pęczniejących iłów, z mikrorzeźbą gilgai, szczelinami i powierzchniami ślizgu vertisole, smolnice, regury, tirsy, grumusole

Tradycyjny podział gleb w ujęciu geograficzno-genetycznym

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Geografia gleb, Gleby strefowe, Gleby niestrefowe i Gleby śródstrefowe.

Gleby strefowe

Gleby astrefowe i śródstrefowe

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ R.Bednarek, H.Dziadowiec, U.Pokojska, Z.Prusinkiewicz: Badania ekologiczno - gleboznawcze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-14216-2.
  2. ↑ IUSS Working Group WRB: World reference base for soil resources, 4th edition. International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps.. Vienna: IUSS, 2022. ISBN 979-8-9862451-1-9. ISBN 979-8-9862451-1-9. (ang.).
  3. ↑ Daniel Hillel: Gleba w środowisku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 33. ISBN 978-83-01-17171-1. (pol.).
  4. ↑ a b Renata Bednarek, Zbigniew Prusinkiewicz: Geografia gleb. Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 13-22. ISBN 83-01-12247-1. (pol.).
  5. ↑ Renata Bednarek, Stefan Skiba, Geografia gleb świata, [w:] Andrzej Mocek (red.), Gleboznawstwo, wyd. I, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015, s. 405-406, ISBN 978-83-01-17994-6.
  6. ↑ Renata Bednarek, Zbigniew Prusinkiewicz: Geografia gleb. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12247-1. (pol.).
  7. ↑ Świat Atlas geograficzny z częścią encyklopedyczną. Warszawa-Wrocław: PPWK im. E Romera S.A., 1997. ISBN 83-7000-341-9.

Literatura

[edytuj | edytuj kod]
  • Saturnin Zawadzki (red): Gleboznawstwo. PWRiL, 1999. ISBN 83-09-01703-0.
  • Renata Bednarek, Helena Dziadowiec, Urszula Pokojska, Zbigniew Prusinkiewicz: Badania ekologiczno-gleboznawcze. Warszawa: PWN, 2005. ISBN 83-01-14216-2.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gleby i gleboznawstwo
Pojęcia podstawowe
Profil glebowy
Bonitacja rolnicza gleb
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Systematyka_gleb&oldid=75085262#Systematyka_gleb_Polski”