George Kistiakowsky – Wikipedia, wolna encyklopedia

George Kistiakowsky

George Kistiakowsky
Państwo działania	Stany Zjednoczone
Data i miejsce urodzenia	18 listopada?/1 grudnia 1900 Kijów, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	7 grudnia 1982 Cambridge, Stany Zjednoczone
Doktor nauk ścisłych
Specjalność: chemia fizyczna
Alma Mater	Uniwersytet Berliński
Doktorat	1925 Uniwersytet Berliński
Profesor
Uczelnia	Uniwersytet Harvarda
Wydział	Chemii
Okres zatrudn.	1937–1982
"
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

George Kistiakowsky^[1][2][3][4], właśc. George Bogdan Kistiakowsky^[5][6] (ukr. Георгій Богданович Кістяківський, trb. Heorhij Bohdanowycz Kistiakiwski; ros. Георгий Богданович Кистяковский, trb. Gieorgij Bogdanowicz Kistiakowski; ur. 18 listopada^?/1 grudnia 1900 w Kijowie^[7], zm. 7 grudnia 1982 w Cambridge w stanie Massachusetts^[7]) – amerykański fizykochemik pochodzenia ukraińskiego. Specjalizował się w dziedzinie materiałów wybuchowych. Przez większość swojego życia zawodowego był związany z Uniwersytetem Harvarda, na którym w latach 1937–1982 pracował jako profesor na wydziale chemii. W czasie II wojny światowej, od 1940 roku pracował w utworzonym przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta National Defense Research Committee(inne języki), z kolei od 1943 roku brał udział w Projekcie Manhattan. Po zakończeniu II wojny światowej był członkiem rządowych instytucji naukowo-technologicznych, w których działał na rzecz ograniczenia rozwoju zbrojeń jądrowych, zaś w następstwie wojny wietnamskiej został działaczem antywojennym.

Gieorgij Kistiakowski (Heorhij Kistiakiwski) urodził się 18 listopada^?/1 grudnia 1900 roku w Kijowie, ówcześnie leżącym na terenie Imperium Rosyjskiego^[8][7][9]. Był synem Bogdana Kistiakowskiego(inne języki), ukraińskiego socjologa, profesora na Uniwersytecie Kijowskim i członka Ukraińskiej Akademii Nauk, oraz Mariji Berensztam(inne języki), działaczki społeczno-politycznej i publicystki^[8][10]. Jego wujkiem był Igor Kistiakowski(inne języki), minister spraw wewnętrznych Państwa Ukraińskiego w rządzie hetmana Pawła Skoropadskiego^[8]. Do czasu wybuchu rewolucji rosyjskiej w 1917 roku Gieorgij Kistiakowski pobierał edukację w prywatnych szkołach w Kijowie i w Moskwie^[11].

Podczas rosyjskiej wojny domowej walczył przeciwko bolszewikom w piechocie i w korpusie czołgów Białej Armii^[11][8]. Dostał się do niewoli, z której uciekł przez Turcję do Niemiec, gdzie od 1921 roku studiował chemię fizyczną na Uniwersytecie Berlińskim^[9][11][12]. W 1925 roku otrzymał stopień doktora na podstawie pracy dotyczącej rozkładu fotochemicznego tlenku chloru^[5][13][12]. Promotorem pracy był niemiecki fizykochemik Max Bodenstein, który doradził Kistiakowskiemu wyjazd z Berlina, gdyż twierdził, że w Niemczech zawsze będzie postrzegany jako Rosjanin^[12].

W 1926 roku Gieorgij Kistiakowski wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie został studentem wydziału chemii fizycznej Uniwersytetu w Princeton jako International Education Board Fellow^[8][11][13]. Dwa lata później Kistiakowski został współpracownikiem badawczym na uczelni w Princeton^[5].

W 1930 roku Kistiakowski objął funkcję asystenta profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Harvarda^[5]. W 1933 roku otrzymał amerykańskie obywatelstwo^[13]. Cztery lata później został profesorem wydziału chemii na Uniwersytecie Harvarda^[5]. Podczas pracy na tej uczelni Kistiakowsky stał się jednym z czołowych, światowych ekspertów w dziedzinie materiałów wybuchowych^[8]. W 1939 roku wszedł w skład amerykańskiej Narodowej Akademii Nauk^[5].

Kiedy w 1939 roku w Europie wybuchła II wojna światowa George Kistiakowsky zdecydował się dołączyć do działań z nią związanych^[13]. W udzielonym Richardowi Rhodesowi w 1982 roku wywiadzie wypowiedział się na ten temat następująco:

W 1940 roku mianowano go szefem wydziału materiałów wybuchowych Komitetu Badań nad Obronnością Narodową(inne języki) (ang. National Defense Research Committee, NDRC), utworzonego w czerwcu tego roku przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta^[13][14]. Dwa lata później, po reorganizacji, objął kierownictwo nad Wydziałem 8 komitetu. W międzyczasie, w 1941 roku został członkiem Komitet Doradczego do spraw Badań Uranu Narodowej Akademii Nauk^[5].

W Komitecie Badań nad Obronnością Narodową Kistiakowsky wykorzystał swoją wiedzę z zakresu termodynamiki, spektroskopii i kinetyki chemicznej przy prowadzonych dla wojska badaniach nad materiałami wybuchowymi^[13][5]. Nadzorował tam rozwój nowych form materiałów wybuchowych, silniejszych niż trotyl, w tym takich, które obecnie są znane jako plastyczne materiały wybuchowe, a także był zaangażowany w prace badawcze nad teorią eksplozji i rozwojem ładunków kumulacyjnych, które skupiają energię wybuchu w celu zwiększenia mocy^[8].

Jego osiągnięcia naukowe podczas pracy w komitecie sprawiły, że dyrektor techniczny Projektu Manhattan Robert Oppenheimer zwrócił się do niego z prośbą o pomoc po bezowocnych pracach nad implozją, prowadzonych przez fizyków z laboratorium Los Alamos^[8][13]. Początkowo Kistiakowsky nie chciał jechać do Los Alamos, gdyż myślał o dołączeniu do jednego z zespołów badawczych, działających w Europie na terenach, z których wycofała się armia niemiecka^[13]. Ostatecznie Kistiakowsky w październiku 1943 roku został konsultantem przy Projekcie Manhattan^[8]. Tam spotkał się z Sethem Neddermeyerem(inne języki), który zaproponował podstawowy ładunek, składający się z wydrążonej w środku kuli uranu, która osiągnęłaby stan krytyczny tylko wtedy, gdyby została „ściśnięta”^[8][6]. W teorii zostało to rozwiązane poprzez otoczenie podkrytycznego uranu konwencjonalnymi materiałami wybuchowymi, których detonacja spowodowałaby skompresowanie materiału radioaktywnego do stanu krytycznego, jednak aby proces się powiódł, musiał odbyć się w czasie krótszym niż milionowa część sekundy. Do samego końca istniały poważne wątpliwości, czy Kistiakowsky zdoła rozwiązać łączące się z tym problemy techniczne^[6]. Oprócz tego Neddermeyer wychodził z założenia, że do uruchomienia bomby na bazie plutonu potrzebny jest rodzaj urządzenia implozyjnego, jednak z powodu braku odpowiedniej wiedzy technicznej nie był w stanie opracować takiego urządzenia^[8]. W styczniu 1944 roku Kistiakowsky został szefem wydziału X badającego implozję w Los Alamos, zastępując na tym stanowisku Setha Neddermeyera, który pozostał w zespole Kistiakowsky’ego^[8][11][15]. Po latach Kistiakowsky przypisał Neddermeyerowi fundamentalny rozwój soczewek eksplozyjnych, koniecznych do uruchomienia bomby jądrowej typu implozyjnego. Sam dokonał przełomowego odkrycia, które umożliwiło powstanie takiej bomby – krytycznego mechanizmu wyzwalającego w postaci urządzenia implozyjnego, które doprowadzało do rozpoczęcia reakcji w kontrolowany sposób^[8].

16 lipca 1945 roku Kistiakowsky wraz z Neddermeyerem wziął udział w detonacji pierwszej bomby jądrowej w ramach testu Trinity^[8]. Przed testem wielu naukowców miało wątpliwości, co do jego powodzenia, czy soczewki eksplozyjne będą działać prawidłowo (podczas testu przeprowadzonego na 38 godzin przed faktycznym testem Trinity nie zadziałały)^[13]. Naukowcy w przeddzień testu obstawiali jego rezultaty – Enrico Fermi założył się, że nikt nie przeżyje wybuchu^[8]. Sam Kistiakowsky był przekonany, że projekt się powiedzie i potwierdził to w zakładzie z Robertem Oppenheimerem, stawiając całe swoje miesięczne wynagrodzenie przeciwko 10 dolarom^[8][13]. Ostatecznie test Trinity zakończył się sukcesem^[13][8]. W jego trakcie Kistiakowsky został zwalony z nóg przez falę uderzeniową, mimo iż obserwację prowadził z odległości 10 km od miejsca wybuchu^[16]. Dwadzieścia jeden dni później miał miejsce pierwszy z dwóch ataków na terenie Japonii dokonanych za pomocą bomb, przy których stworzeniu Kistiakowsky brał udział^[8][13]. Po ataku Kistiakowsky, podobnie jak pozostali naukowcy z Los Alamos, nie świętował jego powodzenia z powodu przytłoczenia ogromem zniszczeń, będących jego skutkiem^[8][13]. Inaczej było, kiedy dwa tygodnie później do Los Alamos dotarła wiadomość o kapitulacji Japonii^[13]. Jak sam wspominał:

Niedługo po zakończeniu II wojny światowej George Kistiakowsky wrócił na Uniwersytet Harvarda, aby uczyć chemii^[13]. W 1957 roku został członkiem prowadzonego przez administrację Dwighta Eisenhowera Prezydenckiego Komitetu Doradczego do spraw Nauki (ang. President’s Science Advisory Committee, PSAC)^[5][8]. Dwa lata później zastąpił Jamesa Rhyne’a Killiana(inne języki) na stanowisku przewodniczącego komitetu^[5][8]. W latach 1959–1961 kierował ponadto nowo utworzonym Biurem Polityki Naukowej i Technologicznej (ang. Office of Science and Technology Policy, OSTP)^[8][17].

Podczas pracy w instytucjach rządowych Kistiakowsky był zaangażowany w niektóre z podstawowych kwestii rozbrojenia nuklearnego tamtej epoki, na co wpływ miało swoiste poczucie winy w związku ze skutkami ataku na Hiroszimę. Zdał sobie sprawę z tego, że inspekcje nie mogą odpowiednio kontrolować rozprzestrzeniania technologii jądrowej, zwłaszcza na okrętach podwodnych, i opowiadał się za podejściem rozbrojeniowym^[8]. W styczniu 1960 roku, w ramach planowania i negocjacji kontroli zbrojeń, zaproponował „koncepcję progu”. Zgodnie z tą propozycją wszystkie testy nuklearne powyżej poziomu technologii wykrywania sejsmicznego byłyby zabronione^[8]. Niedługo później rządy Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego rozpoczęły rozmowy na temat wspólnej pracy nad ulepszeniem technologii wykrywania, poprzez obniżanie dopuszczalnej wydajności testów nuklearnych w miarę udoskonalania technik, jednak w maju 1960 roku doszło do załamania się rozmów z powodu incydentu z U-2^[8].

W latach 1965–1972 Kistiakowsky pełnił funkcję wiceprezydenta Narodowej Akademii Nauk^[8]. W 1971 roku przeszedł w stan profesor emeritus na Uniwersytecie Harvarda^[5][11]. W późniejszych latach zerwał swoje powiązania z rządem w proteście przeciwko zaangażowaniu się Stanów Zjednoczonych w wojnę wietnamską, a także został aktywnym członkiem antywojennej organizacji Council for a Livable World(inne języki)^[8][13]. W 1977 roku objął przewodnictwo w tej organizacji, prowadząc kampanię przeciwko rozprzestrzenianiu broni jądrowej^[5][8].

W pochodzącym z 22 lipca 1959 roku wydaniu „The Ukrainian Weekly(inne języki)” (ukazującej się od 1933 roku anglojęzycznej gazety ukraińskiej społeczności w Stanach Zjednoczonych^[18]) zostało opublikowane opowiadanie Dr. G.B. Kistiakowsky Confirms His Ukrainian Background (pol. „Dr. G.B. Kistiakowsky potwierdza swoje ukraińskie pochodzenie”), w którym George Kistiakowsky omówił swoje ukraińskie dziedzictwo i przynależność do wielu ukraińskich towarzystw, w tym Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki^[8].

Z kolei w wywiadzie z Richardem Rhodesem w 1982 roku, na pytanie Rhodesa: „Jesteś Rosjaninem, prawda?”, Kistiakowsky odpowiedział: „Jestem Ukraińcem; to tak jakby zapytać Szkota: „Czy jesteś Anglikiem?”^[8].

W 1926 roku George Kistiakowsky wziął ślub ze Szwedką Hildegard Möbius, z którą miał urodzoną dwa lata później córkę Verę(inne języki), która uzyskała stopień doktora z chemii jądrowej i przez wiele lat była pracownikiem Massachusetts Institute of Technology (ma status profesor emerita w tym instytucie)^{[7][19][13][8]}. W 1942 roku Kistiakowsky rozwiódł się z Möbius^[7].

W 1945 roku zawarł z Irmą E. Shuler swój drugi związek małżeński, który zakończył się rozwodem w 1960 roku. W 1962 roku wziął ślub po raz trzeci – z Elaine Mahoney. Małżeństwo trwało do śmierci Kistiakowsky’ego w 1982 roku.

George Kistiakowsky zmarł 7 grudnia 1982 roku w Cambridge w stanie Massachusetts. Jego ciało zostało skremowane, a prochy rozrzucone na Cape Cod, niedaleko jego letniego domu^[7].

• Medal Zasługi(inne języki), 1946^[20].
• Medal Nicholsa(inne języki), 1947^[10].
• Medal za Służbę w Sprawie Wolności, 1948^[10].
• Priestly Award, 1958^[10].
• Nagroda Willard Gibbs Award(inne języki), przyznawana przez sekcję chicagowską Amerykańskiego Towarzystwa Chemicznego, 1960^[21].
• Nagroda Charles Lathrop Parsons Award(inne języki), przyznawana przez Amerykańskie Towarzystwo Chemiczne, 1961^[22].
• Medal Wolności, 1961^[10].
• Ledlie Prize, 1961^[10].
• Medal Parsonsa, 1963^[10].
• Narodowy Medal Nauki w dziedzinie nauk fizycznych, 1967^[23][24].
• Nagroda Peter Debye Award(inne języki) w dziedzinie chemii fizycznej, przyznawana przez Amerykańskie Towarzystwo Chemiczne, 1968^[25].
• Medal Priestleya, 1972^[9].
• Medal Franklina(inne języki), 1972^[26].

George Kistiakowsky był także posiadaczem 11 tytułów doktora honoris causa^[20].

• RichardR. Rhodes RichardR., Jak powstała bomba atomowa, Prószyński i S-ka, 2000, ISBN 83-7255-131-6 .