Getto żydowskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Getto żydowskie – zamknięta dzielnica żydowska^[1]. W wielu europejskich miastach getta pozostawały dla Żydów przymusowym miejscem osiedlania od średniowiecza do XIX wieku.

W państwach okupowanych przez III Rzeszę w czasie II wojny światowej władze okupacyjne tworzyły zamknięte i strzeżone getta, w których przymusowo osiedlano ludność żydowską z danego terenu. Getta te były zazwyczaj otoczone murem strzeżonym od zewnątrz i całkowicie zależne od dostaw żywności oraz energii. Utworzenie gett było pierwszym etapem zaplanowanej i przeprowadzonej przez Niemców Zagłady Żydów.

W średniowieczu IV Sobór Laterański, zwołany przez papieża Innocentego III w 1215 roku nakazywał separację Żydów od chrześcijan^[2]. Żydzi mieli nosić strój, który odróżniał ich od chrześcijan. Celem takiej regulacji było ograniczenie kontaktów seksualnych między chrześcijankami a żydami^[2].

 Osobny artykuł: Getto weneckie.

Pierwszym nowożytnym miastem europejskim, w którym stworzono getto była Wenecja^[3]. W 1509 roku duża liczba Żydów dotarła do miasta jako uchodźcy wojenni^[3]. Władze miasta widziały korzyść w ich obecności w mieście, ale z drugiej strony uważały, że ich obecność może przynieść „gniew boży“, dlatego w 1516 roku na wyspie Ghetto Nuovo utworzono wydzielony obszar, gdzie mieli zamieszkiwać Żydzi^[3].

W 1555 roku papież Paweł IV utworzył getto w Rzymie^[4].

 Osobny artykuł: Getto rzymskie.

Getta żydowskie zakładano na rozkaz papieży w II połowie XVI wieku w większości miast włoskich, gdzie zamieszkiwała społeczność żydowska^[4]. Getta były otoczone murami, ich bramy zamykano na noc. Żydzi nie mogli prowadzić przedsiębiorstw poza gettem, mieli zakaz pracy w szeregu zawodów, nie mogli również pobierać edukacji w szkołach wyższych. Zakazane było zatrudnianie służących katolików przez Żydów^[5]. Zarówno w getcie jak i poza nim Żydzi byli zobowiązani do noszenia żółtych odznak^[5]. Powstanie gett ograniczyło przemoc wobec Żydów, spadła liczba oskarżeń o mordy rytualne^[4]. W niektórych gettach powstawały synagogi; mieszkając poza gettem Żydzi nie mogli wznosić synagog i musieli obchodzić obrzędy religijne w prywatnych domach^[4]. Życie społeczne w obrębie odseparowanego getta, w którym, jak w miastach włoskich, zetknęli się ze sobą Żydzi Sefardyjscy i Żydzi aszkenazyjscy, wykształciło odrębną i bogatą kulturę żydowską, np. w Wenecji działała kierowana przez rabina Leona Modenę sławna akademia muzyczna L’Accademia degl’Impediti^{[potrzebny przypis]}.

Od 1775 roku Żyd, który chciałby spędzić nawet jedną noc poza gettem musiał składać specjalny wniosek o pozwolenie^[5]. W okresie, gdy przebywał poza gettem nie miał prawa mieszkać w tym samym domu, co chrześcijanin^[5]. Jedynym sposobem na ucieczkę z getta była zmiana wyznania^[6].

 Osobny artykuł: Lista gett żydowskich w czasie II wojny światowej.

W czasie II wojny światowej w miastach niektórych państw okupowanych przez III Rzeszę tworzono odrębne dzielnice żydowskie^[7]. Obszary te nazywano w oficjalnych komunikatach nazistowskich gettami żydowskimi lub eufemistycznie żydowskimi dzielnicami mieszkaniowymi (niem. jüdische Wohnbezirke^[8]). Getta te były wydzielonymi i najczęściej zamkniętymi obszarami, osoby zamknięte w gettach nie miały możliwości wychodzenia poza nie, lub musiały uzyskać w tym celu specjalne pozwolenie. Z powodu zamknięcia dużej liczby osób na stosunkowo małej przestrzeni i niewielkich racji żywnościowych które im przysługiwały, utworzenie gett faktycznie służyło eksterminacji ludności żydowskiej. Ostatecznie w 1943 r. naziści wywieźli osoby uwięzione w gettach do obozów zagłady i tam zamordowali.

Getta tworzone były na terenie Ukrainy, Białorusi, Czech, Węgier. Najczęściej jednak na terenach, które przed wojną należały do Polski. Getta utworzono m.in. w Białymstoku, Częstochowie, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Radomiu, Warszawie. Porządku w gettach strzegła kolaborująca z nazistami Policja Żydowska, tzw. ODmani.

Pierwszym gettem na terenie okupowanej Polski było utworzone 8 października 1939 roku getto w Piotrkowie Trybunalskim.

Mieszkańcy gett z reguły cierpieli z powodu głodu i chorób, choć – wbrew przeciwnościom – próbowano też żyć w nich po dawnemu, a nawet – ponad stan^[9]. Próby ucieczek oraz pomocy z zewnątrz karane były śmiercią. Podczas likwidacji getta mieszkańcy byli przenoszeni do większych gett na terenie innych miast, a ostatecznie trafiali do obozów zagłady, gdzie byli zabijani. Żydom, którym udało się uciec, pomoc niosła polska organizacja Żegota – zajmowała się ukrywaniem zbiegów, podrabianiem dla nich dokumentów itp.

Motyw getta został przedstawiony w grze komputerowej My Memory of Us^[10].

• getto ławkowe

• Johannes Fried: The middle ages. Harvard: 2015. ISBN 978-0-674-05562-9.
• John Efron, Steven Weitzman, Matthias Lehmann: The Jews: A History. New York: 2018. ISBN 978-1-351-01785-5.

• Getta w Polsce. dws.xip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-08)].
• Getto – www.izrael.badacz.org
• Getta w Polsce