Glediczja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Glediczja
	; Glediczja trójcierniowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	brezylkowe
Rodzaj	glediczja
	Nazwa systematyczna
	Gleditsia L.; Sp. Pl. 1956. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Gleditsia triacanthos L.
Synonimy
	Garugandra Griseb.; Asacara Raf.; Caesalpiniodes Kuntze; Melilobus Mitch.; Pogocybe Pierre;
	Garugandra Griseb.; Asacara Raf.; Caesalpiniodes Kuntze; Melilobus Mitch.; Pogocybe Pierre;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Glediczja, iglicznia (Gleditsia L.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Obejmuje 12 gatunków^[4]. Rodzaj ma porozrywany zasięg, przy czym oddalone od siebie gatunki (np. południowoamerykański i azjatyckie) oddzielone od siebie od ok. 60 milionów lat, zachowują bardzo duże podobieństwo^[5]. Większość gatunków (8) występuje we wschodniej Azji (od Japonii po Celebes i północno-wschodnie Indie)^[4]. Najwięcej rośnie ich w Chinach (6, z czego 3 to endemity tego kraju)^[6]. Jeden gatunek (G. amorphoides) występuje w środkowej części Ameryki Południowej, dwa gatunki obecne są w Ameryce Północnej (G. aquatica i G. triacanthos), jeden w Azji na południe od Morza Kaspijskiego (G. caspica)^[4]^[7]. Glediczje zajmują zróżnicowane siedliska – występują zarówno w suchych lasach, zaroślach i na terenach skalistych lub piaszczystych, jak i w lasach nizinnych wilgotnych i bagiennych^[7].

Poza naturalnym zasięgiem najszerzej rozprzestrzeniona jest glediczja trójcierniowa G. triacanthos, sadzona głównie jako ozdobna^[7]. Także w Polsce ten gatunek jest często uprawiany, kilka innych spotykanych jest niemal wyłącznie w kolekcjach arboretów i ogrodów botanicznych^[8].

Glediczja trójcierniowa w pierwotnym zasięgu była źródłem cenionego drewna, Czirokezi sporządzali z tego gatunku łuki i wykorzystywali ciernie m.in. jako igły. Trwałe drewno wykorzystywane było do wyrobu podkładów kolejowych, na słupy ogrodzeń. Gatunek sadzony jest jako roślina pastewna, a jego owoce są jadalne także dla ludzi (zanim zdrewnieją, z ich pulpy wyrabiano także piwo). Glediczja ta sadzona jest także w celu rekultywacji gleb^[7]. Inne gatunki także są uprawiane dla drewna, z powodu cierni jako żywopłoty, ich owoce i nasiona wykorzystywane są jako lecznicze, a także jako mydła, ze względu na dużą zawartość saponin^[5].

Naukowa nazwa rodzaju upamiętnia niemieckiego botanika, przyjaciela Karola Linneusza, Johanna Gottlieba Gleditscha (1714–1786)^[7].

Morfologia

Pokrój: Większość gatunków to niewielkie drzewa osiągające do 15–20 m wysokości, najbardziej okazała jest glediczja trójcierniowa osiągająca 45 m. Z kolei G. microphylla jest krzewwem. Pędy zróżnicowane są na długo- i krótkopędy. Zarówno na pniu i konarach, jak i na młodych pędach wyrastają ciernie, często w pęczkach i rozgałęzione. Bezcierniowe pędy występują tylko u form (odmian) glediczji trójcierniowej^[8].
Liście: Skrętoległe, parzystopierzaste (bez listka szczytowego), zwykle pojedynczopierzaste na krótkopędach i podwójniepierzaste na długopędach. Poszczególne listki składają się w nocy i w czasie upałów, są wydłużone i niewyraźnie karbowanopiłkowane (całobrzegie u G. microphylla). Jesienią liście przebarwiają się na żółto^[8].
Kwiaty: Różnopłciowe lub obupłciowe (czasem dwojakiego rodzaju na tym samym okazie i w obrębie kwiatostanu^[9]) i promieniste, drobne, zebrane w grona i wiechy^[8]. Liczba członów poszczególnych okółków okwiatu bywa zmienna także w obrębie poszczególnych roślin^[5]. Działki kielicha i płatki korony są drobne, podobne do siebie i jest ich po 3–5. Pręcików jest 6–10, o nitkach wolnych. Zalążnia górna, powstaje z jednego owocolistka^[9] zawierającego pojedyncze lub liczne zalążki^[6]. Szyjka słupka jest krótka^[6]^[9].
Owoce: Strąki, spłaszczone lub nieco zaokrąglone na przekroju^[6], jajowate, eliptyczne^[6] do silnie wydłużonych taśmowato i skręconych (u. G. triacanthos osiągają do 50 cm długości, ale np. u G. microphylla i G. aquatica tylko do 5 cm)^[8]. Podobnie jak długość zmienna jest liczba nasion w owocach. Strąki zwykle wiszą długo na gałęziach i nie otwierają się^[8].

Systematyka i pochodzenie

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny bobowatych Fabaceae, a w jej obrębie z podrodziny brezylkowych Caesalpinioideae i plemienia Caesalpinieae^[10]^[2]. Rodzaj jest blisko spokrewniony z rodzajem kłęk Gymnocladus^[7]^[9].

W przeszłości gatunki tego rodzaju były szeroko rozprzestrzenione przynajmniej na półkuli północnej. Z zapisu kopalnego znanych jest ok. 40 gatunków wymarłych, w tym z Europy i zachodniej części Ameryki Północnej, tj. na obszarach gdzie we współczesnej florze rodzaj już nie występuje naturalnie^[7]. Glediczja opisywana jest jako relikt lasów trzeciorzędowych^[9]. Okazałe strąki i potężne ciernie wskazują na adaptację do rozprzestrzeniania nasion przez wymarłe gatunki megafauny^[5].

Lista gatunków^[4]^[8]

Gleditsia amorphoides (Griseb.) Taub.
Gleditsia aquatica Marshall – glediczja bagienna, g. jednonasienna
Gleditsia assamica Bor
Gleditsia australis Hemsl.
Gleditsia caspica Desf. – glediczja kaspijska
Gleditsia fera (Lour.) Merr.
Gleditsia japonica Miq. – glediczja japońska
Gleditsia medogensis Z.C.Ni
Gleditsia microphylla D.Gordon ex Y.T.Lee
Gleditsia rolfei S.Vidal
Gleditsia sinensis Lam. – glediczja chińska
Gleditsia × texana Sarg.
Gleditsia triacanthos L. – glediczja trójcierniowa

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-22] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gleditsia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-09].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 390, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dezhao Chen, Dianxiang Zhang & Kai Larsen: Gleditsia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-09].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 130. ISBN 978-1-900347-80-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 3, Daboecia - Hyssopus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, 250-257 oclc = 749456050, ISBN 83-01-12029-0 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 276. ISBN 0-333-73003-8.
↑ Genus Gleditsia J. Clayton. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-09].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-22] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].

[powo-4] Gleditsia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-09].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 390, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-6] Dezhao Chen, Dianxiang Zhang & Kai Larsen: Gleditsia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-09].

[legumes-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 130. ISBN 978-1-900347-80-8.

[seneta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 3, Daboecia - Hyssopus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, 250-257 oclc = 749456050, ISBN 83-01-12029-0 .

[philips-9] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 276. ISBN 0-333-73003-8.

[grin-10] Genus Gleditsia J. Clayton. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-09].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]