Grupa Pilska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Grupa Pilska lub Pasmo Pilszczańskie – pasmo górskie na pograniczu polsko-słowackim, w środkowej części Beskidu Żywieckiego, o charakterze rozrogu. W szerszym znaczeniu, które występuje w literaturze geograficznej, pasmo to obejmuje rozległy zespół masywów Pilska (1557 m), Romanki (1366 m) i Lipowskiego Wierchu (1324 m)^[1]. W węższym znaczeniu, przyjmowanym w literaturze turystyczno-krajoznawczej, pojęcie Grupy Pilska jest tożsame z masywem Pilska i przylegającym do niego od zachodu fragmentem grzbietu granicznego, a gniazda Romanki i Lipowskiego Wierchu wyróżnia się jako oddzielną grupę górską^[2]. W tym artykule opisano Grupę Pilska w węższym znaczeniu, a Grupie Lipowskiego Wierchu i Romanki poświęcono odrębny artykuł.

Grupa Pilska obejmuje łukowaty odcinek głównego grzbietu wododziału bałtycko-czarnomorskiego między przełęczami Glinką (845 m) i Glinne (809), którym przebiega równocześnie granica polsko-słowacka. Od siodła Glinki, gdzie pasmo graniczy z Grupą Wielkiej Raczy, grzbiet wododziałowy kieruje się na północ i przez Krawców Wierch (1075 m) oraz Grubą Buczynę (1132 m) dochodzi na przełęcz Bory Orawskie (930 m). Tutaj rozpoczyna się właściwy masyw Pilska, w ramach którego wododział osiąga zwornik Trzech Kopców (1216 m), skąd odbija na wschód i kulminuje w Palenicy (1343 m), Munczoliku (1356 m) i Górze Pięciu Kopców (1542 m, przedwierzchołek Pilska), by następnie dość gwałtownie obniżyć się do przełęczy Glinne, przechodząc tu w Pasmo Mędralowej^[2].

Z kopuły Pilska rozchodzą się promieniście w wielu kierunkach odnogi grzbietowe różnych długości, formując charakterystyczny układ rozrogu^[1]. Na północ odgałęzia się długie ramię, schodzące przez Uszczawne (1145 m) i Krzyżową (725 m) do wsi Jeleśnia. Na południu najwybitniejsza jest krótka odnoga Mechów (1466 m), górująca nad wsią Mutne^[2]. Od zwornika Trzech Kopców na zachód odchodzi krótkie ramię, które pod Rysianką rozwidla się na dwa wybitne grzbiety – Romanki i Lipowskiego Wierchu – stanowiące same w sobie wtórne rozrogi, a wraz z Pilskiem układające się w jeden potężny rozróg, rozcięty ze wszystkich stron dolinami^[1].

Granice Pasma Pilszczańskiego na terenie Słowacji (zlewnia Dunaju) znaczą na jego krańcach doliny potoku Klinianki i rzeki Półgórzanki oraz kotlinowate obniżenie zawarte pomiędzy tymi dolinami, biegnące wzdłuż podnóży grzbietu granicznego^[2]. W obniżeniu tym – które geografia słowacka określa jako tzw. Podbeskidzką Bruzdę, a geografia polska włącza do Działów Orawskich^[3] – rozłożyło się kilka wsi, od Orawskiej Półgóry po Nowoć. Na obszarze Polski (zlewnia Wisły) granicę z Grupą Lipowskiego Wierchu i Romanki prowadzi się w poprzek krótkiego grzbietu łącznikowego Rysianka–Trzy Kopce i dalej spływającymi stąd potokami – Bystrą, a następnie Glinką w górę na przełęcz Glinkę; po drugiej zaś stronie tego grzbietu łącznikowego – Sopotnią, i w górę Krzyżówką i Glinną do przełęczy Glinne^[2].

Pasmo zbudowane jest z piaskowców w strefie płaszczowiny magurskiej^[1]. Roślinność ma układ piętrowy, występują piętra: pogórskie, dolnoreglowe, górnoreglowe i kosodrzewiny – to ostatnie tylko na szczycie Pilska, gdzie miejscami zaznaczają się też wychodnie skalne. Wyższe partie gór są z reguły zalesione, ale na polskiej stronie istnieją liczne polany będące pozostałościami dawnych hal pasterskich (m.in. Hala Cudzichowa, Hala Malorka), a w wielu miejscach pola i zabudowania miejscowości wspinają się wysoko na stoki gór. Słowacka część jest całkowicie zalesiona, miejscowości to zazwyczaj typowe łańcuchówki z zabudową skupioną w dolinach cieków, a pola uprawne zajmują tylko dolne stoki gór. Osobliwością są torfowiska na słowackiej stronie przełęczy Bory Orawskie, gdzie utworzono rezerwat Spálený grúnik. Po polskiej stronie istnieją rezerwaty Pod Rysianką i Pilsko. Z wielkoobszarowych form ochrony przyrody funkcjonują słowacki Obszar Chronionego Krajobrazu „Horná Orava” i polski Żywiecki Park Krajobrazowy^[2].

Polska część pasma jest dobrze zagospodarowana turystycznie. Istnieje gęsta sieć znakowanych szlaków (m.in. przebiega tędy Główny Szlak Beskidzki), a bazę noclegową zapewniają schroniska na Hali Miziowej i na Krawców Wierchu. Na stokach Pilska zimą działa jeden z większych w Polsce ośrodków narciarskich – Ośrodek Narciarski Pilsko w Korbielowie. Na słowackiej stronie znakowanych szlaków jest niewiele, schronisk brak, a miejsca noclegowe to jedynie kwatery w okolicznych miejscowościach. Ważniejsze wsie leżące w tym rejonie to: Jeleśnia, Korbielów, Sopotnia Wielka, Złatna, Orawska Półgóra, Orawskie Wesele, Mutne, Nowoć^[2].