French
DeutschGwara spiska – Wikipedia, wolna encyklopedia
Gwara spiska – gwara zachodniosłowiańska z kilkoma odmianami. W zależności od przyjętej konwencji klasyfikacyjnej – stanowi wariant języka polskiego bądź też słowackiego[1][2].
Jest używana w 14 wsiach leżących na terenie Polski i w 33 wsiach na Słowacji. Od zachodu graniczy z gwarą podhalańską, od północnego wschodu z gwarą Lachów sądeckich, od południowego wschodu z gwarą Górali sądeckich. Jest to jedna z gwar górskich obok podhalańskiej, orawskiej i południowożywieckiej. Niektórzy dialektolodzy zaliczają ją do grupy gwar podhalańsko-beskidzkich[3].
Gwara spiska nie jest oddzielnie zaznaczana na mapach gwar polskich, ze względu na mały obszar występowania na polskim Spiszu. Zasięg gwary w Polsce to obszar między rzeką Białką, Dunajcem a Magurą Spiską. Na Słowacji to okolice Kieżmarku i dolina Popradu w okolicach Starej Lubowli[3].
Mowa górali spiskich wykazuje także zróżnicowanie w zakresie wymowy, nawet w sąsiadujących ze sobą wsiach Spisza, np. różna jest wymowa w Krempachach i Jurgowie[4].
Sąsiedztwo górali spiskich z Niemcami oraz Rusinami wzbogaciło gwarę spiską o słowa rusińskie, niemieckie i wołoskie. Obecne są także wpływy języka słowackiego i węgierskiego[5].
Gwara spiska wyróżnia się od innych gwar górskich zamianą ch na f, np. o tyf (zamiast o tych), if (zamiast ich), przykufennych, w woreckaf (woreczkach), w tyf nazwaf (nazwach), na karteckaf (karteczkach), fcieli (chcieli), a także zamianą kt na ft, np. nifto, ftóry. Następuje także zamiana ów na ók w końcówkach wyrazów gwarowych, takich jak: workók (worków), gatunkók (gatunków), ze snopkók (snopków), do słoikók (słoików), także już uprzednio zmienionych gwarowo: rokók (roków), takik piórkók (takich piórków), siostrók (siostrów = sióstr)[3].
Charakterystyczne są określenia kobiet, nacechowane emocjonalnie: drańdula (kobieta, która lubi dużo mówić), dróngula (wysoka kobieta), habina (wysoka, szczupła), paradnica (lubi się stroić), przespanica (niezamężna z dzieckiem), rómbanica, rypanica (dobrze zbudowana)[3].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ spiskie gwary. Dziedzictwo językowe Rzeczypospolitej. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-27)].
- ↑ Jozef Liška: Nárečový svojraz východného Slovenska. W: E. Polívka, I. Vindiš: Almanach východného Slovenska 1848–1948. Košice: Osvetová rada mesta Košíc, 1948, s. 162–169. (słow.).
- ↑ a b c d Halina Karaś: Gwara regionu Spisz. Charakterystyka gwar spiskich. Instytut Języka Polskiego UW. ISBN 978-83-62844-10-4. [dostęp 2013-03-11]. (pol.).
- ↑ Jan Budz: Gwara spiska - Jynzik gibki jak pryńć. 20 stycznia 2011. [dostęp 2013-03-13]. (pol.).
- ↑ Polski Spisz: historia, mieszkańcy, gwara, budownictwo.... [dostęp 2013-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-06)].