French
DeutschBagrationowsk – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Powierzchnia | 10,7 km² | ||
| Populacja (2021) • liczba ludności |
| ||
| Kod pocztowy | 238420 | ||
Położenie na mapie obwodu królewieckiego  | |||
Położenie na mapie Rosji  | |||
 54°23′11″N 20°38′24″E/54,386389 20,640000 | |||
| Strona internetowa | |||
.png)
Bagrationowsk[2], Iława Pruska[3], Iławka ros. Багратионовск, niem. Preußisch Eylau, lit. Prūsų Ylava, ros. hist. Прусская Илава, Pruskaja Iława – miasto w obwodzie królewieckim w Rosji (6,4 tys. mieszkańców w 2021), położone przy granicy z Polską. Centrum rejonu bagrationowskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Iława Pruska leży w krainie historycznej Prusy Dolne (na obszarze dawnej Natangii), która została włączona do państwa zakonu krzyżackiego po II powstaniu pruskim. Obszar ten należał do komturii w Bałdze.
W 1325 roku wielki mistrz krzyżacki Werner von Orseln założył zamek, wokół którego powstała później osada. Budową kierował Arnolph von Eylenstein i na ponad 200 lat stał się siedzibą Zakonu Krzyżackiego, m.in. Konrada von Wallenroda. W 1348 komtur bałgijski lokował przy zamku osadę.
Nazwa zamku, a później osady i miasta brzmiała Iława (w 1326 Yle, w 1379 Eylaw), a następnie Pruska Iława (w 1400 Prussche Ylow, później zwykle Preußisch Eylau), dla odróżnienia od Niemieckiej Iławy (Deutsch Eylau) w Prusach Górnych założonej w 1305 roku (dzisiejsza Iława). Prawdopodobnie oznacza miejsce wśród błot lub nawiązuje do rodzaju gleby (por. Iława w województwie lubuskim).
Miasto opowiedziało się po stronie Związku Pruskiego, na którego wniosek w 1454 król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił przyłączenie Prus, włącznie z miastem, do Korony Królestwa Polskiego, jednakże w 1455 przeszło na stronę krzyżacką, po czym było oblegane przez stronę związkową[4]. Zamek został zniszczony przez pożar w 1455 r., później został odbudowany. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 miasto pozostało w państwie krzyżackim, znajdując się zarazem pod zwierzchnictwem polskim jako lenno. Po wypowiedzeniu posłuszeństwa przez Krzyżaków i wybuchu kolejnej wojny polsko-krzyżackiej osada była dwukrotnie zniszczona podczas bezskutecznego oblężenia zamku przez Polaków w 1520[4] i 1525. W 1521 zamek dostał pod zastaw Fabian von Lehndorff. Po wojnie miasto pozostało polskim lennem do 1657 jako część Prus Książęcych. W 1585 książę Jerzy Fryderyk Hohenzollern nadał Iławie pełne prawa miejskie oraz herb. W okolicach miasta urodził się pułkownik Krystian Kalkstein
W 1802 miasto zniszczył wielki pożar.
7 i 8 lutego 1807 roku w pobliżu miasta rozegrała się krwawa bitwa pomiędzy wojskami francuskimi pod wodzą Napoleona, a armią rosyjską, dowodzoną przez generała Bennigsena, wspomaganą przez kontyngent pruski. Jednym z dowodzących bitwą był generał rosyjski Piotr Bagration, od którego nazwiska wzięła się obecna, rosyjska nazwa miasta.
W 1814 zrujnowany zamek nabywa rodzina Valentini i wznosi obok dwór. Po pruskiej reformie administracyjnej od 1819 siedziba powiatu. W 1866 do miasta dotarła linia kolei Królewiec – Ełk.
Podczas I wojny światowej miasto zostało zajęte przez Rosjan.
W 1939 miasto liczyło 7485 mieszkańców. 10 lutego 1945 miasto zostało zdobyte przez wojska 3 Frontu Białoruskiego i poważnie ucierpiało w czasie walk.
Początkowo linia demarkacyjna pomiędzy Polską i ZSRR przechodziła 1 km na północ od miasta, które podlegało polskiej administracji. W dniu 27 czerwca 1945 roku komendant wojenny mjr Małachow złożył polskiemu staroście powiatowemu Piotrowi Gagatko akt zdawczo-odbiorczy i przekazał mu miasto. Wówczas została ustalona urzędowa polska nazwa miasta Iławka[5]. Jednak 16 października radziecki dowódca wojsk pogranicznych płk Gołowkin powiadomił starostę o przesunięciu granicy kilometr na południe od Pruskiej Iławki. Mimo protestów strony polskiej 17 października Gołowkin zamknął granicę. W dniu 12 grudnia 1945 roku polski burmistrz Pruskiej Iławki zdał miasto administracji radzieckiej i włączono ją do ZSRR[6]. Powiat iławecki mimo przeniesienia siedziby do Górowa Iławeckiego zachował swą nazwę do 1958 r.
Po wojnie był tu więziony polski duchowny Wojciech Zink.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]..JPG)
- Gotycki kościół z XIV wieku, przebudowany w XVII/XVIII wieku, zniszczony w czasie bitwy w 1807, uszkodzony w 1945; po wojnie użytkowany jako magazyn, w 1964 gruntownie przebudowany na halę fabryczną;
- Dom Napoleona, w którym Napoleon Bonaparte zatrzymał się po bitwie, ocalałe skrzydło przy ul. Centralnej (Landsbergerstrasse 19);
- Ruiny zamku z XIV wieku – była to warownia w typie czteroskrzydłowego kasztelu (41 × 39 m) z przeznaczeniem dla prokuratora krzyżackiego. W narożu znajdowała się wieża główna o boku 12,5 m. Do dzisiaj zachowało się przyziemie w części południowo-zachodniej, zarysy murów, zachowane stajnia i spichlerz na przedzamczu;
- Płaskorzeźba rycerza na rynku pochodząca z zamku, tzw. baba pruska;
- Pomnik bitwy pod Pruską Iławą, odsłonięty 20 listopada 1856;
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Przejście graniczne Bagrationowsk – Głomno
- stacja kolejowa Bagrationowsk
- Cerkiew Świętych Wiery, Nadziei, Luby i matki ich Zofii w Bagrationowsku
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года [online] [dostęp 2021-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-02] (ros.).
- ↑ Nazewnictwo geograficzne świata. ksng.gugik.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-30)]..
- ↑ Egzonim wariantowy przyjęty na 79. posiedzeniu KSNG [1].
- ↑ a b Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2018-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-04)].
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Granica polsko-radziecka w b. Prusach Wschodnich - Historia Wysoczyzny Elbląskiej [online], historia-wyzynaelblaska.pl [dostęp 2020-07-08] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
- Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, hrsg. von Erich Weise, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X (unveränd. Nachdr. d. 1. Aufl. 1966)
- Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn: Remix, 1992, ISBN 83-900155-1-X, OCLC 833969011.
- Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land, bearb. von Michael Antoni, München; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
- Juri Iwanow, Königsberg und Umgebung, Dülmen, Laumann-Verl., 1994, ISBN 3-87466-185-7.
- Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
- Jarosław Komorowski, Pruska Iława. Spotkania z Zabytkami, Nr 7/2007 ISSN 0137-222X.
- Vadim Jur’evič Kurpakov, Kaliningradskaja oblast. Putevoditel, Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, ISBN 978-5-98777-012-2.