Jan Molin – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jan Molin (ur. 25 grudnia 1892 w Żukowie Dolnym k. Cieszyna^[1], zm. 10 kwietnia 1940 w Mauthausen^[2]) – polski przedsiębiorca transportowy i motoryzacyjny. Był pionierem zbiorowej komunikacji autobusowej na Śląsku Cieszyńskim i założycielem przemysłu motoryzacyjnego w regionie.

Jan Molin w ciągu 12 lat zbudował system komunikacji autobusowej obejmujący cały region Śląska Cieszyńskiego. W tym okresie jego przedsiębiorstwo komunikacyjne rozrosło się od jednego pojazdu obsługującego jedną linię do pozycji największego przewoźnika w regionie^[3], dysponującego ok. 50 autobusami jeżdżącymi w 24 relacjach. Ze względu na tak dynamiczny rozwój i stałą potrzebę budowy nowych nadwozi pasażerskich założył pierwszą w polskiej części Górnego Śląska wytwórnię motoryzacyjną specjalizującą się w karosowaniu autobusów^[4]. Firma działała nie tylko na potrzeby macierzystego przewoźnika, produkując pojazdy dla innych przewoźników w województwie, nawet bezpośrednich konkurentów Molina na Śląsku Cieszyńskim^[5].

Jan Molin zajmował się transportem zarobkowym od ukończenia cieszyńskiej szkoły handlowej. Pierwsze przedsięwzięcie zorganizowane z kolegą o nazwisku Haltof wykorzystywało wozy konne^[6]. Zainspirowany relacją cieszyńskiego taksówkarza Jana Wałgi o rodzących się przedsięwzięciach autobusowego transportu publicznego w Austro-Węgrzech, czego rozmówca był świadkiem pracując przed I wojną światową w Wiedniu, kupił podwozie ciężarowe marki Ford^[7]. Od 1925 zbudowany na nim autobus był pierwszym pojazdem firmy Przedsiębiorstwo komunikacyjne Jan Molin w Cieszynie (JMC). Molin był kierowcą autobusu i zajmował się jego utrzymaniem technicznym, w pracy pomagała mu żona Anna (m.in. jako konduktorka)^[6]. Początkowo współdziałał też z bratem, Gustawem Molinem, właścicielem stacji paliw i przedstawicielstwa handlowego sprzedającego motocykle^[8]. Prowadzenie regularnych przewozów zostało potwierdzone w 1927 koncesją Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach na obsługę przewozów pasażerskich pierwszej w regionie linii autobusowej Cieszyn-Ustroń-Wisła^[7]. Przedsiębiorstwo transportowe Jana Molina przez 10 lat od uruchomienia pierwszej regularnej linii stało się największym przewoźnikiem autobusowym na Śląsku Cieszyńskim^[3].

Do 1937 zasadą było, że Jan Molin zlecał budowę nadwozi kolejnych autobusów firmom zewnętrznym. 10 kwietnia tego roku w Skoczowie rozpoczęło działalność przedsiębiorstwo Fabryka Karoserii i Wyrobów Metalowych Jan Molin i S-ka^[9], założone w 1936 z Pawłem Kusiem, który wcześniej, jako pracownik innej firmy oraz właściciel – własnej, karosował autobusy Molina. Spółka zatrudniająca początkowo 40 osób^[3] nie tylko stała się dostarczycielem gotowych pojazdów na potrzeby JMC, jej klientem zostały też m.in. Śląskie Linie Autobusowe w Katowicach. Fabryka wykonywała też m.in. remonty generalne silników^[5], naprawy główne i przebudowy pojazdów użytkowych a także urządzenia do warsztatów stolarsko-ślusarskich^[6].

1 lutego 1939 Jan Molin uruchomił pierwszą linię miejskiej komunikacji autobusowej w Cieszynie^[8][10][6]. Wiosną tego samego roku sfinalizował otwartą pod koniec 1938 transakcję wykupu większościowego pakietu udziałów swojego największego konkurenta w regionie, Bielsko-Bialskiej Spółki Elektrycznej i Kolejowej^[11][8]. Według wspólnego rozkładu jazdy obowiązującego od kwietnia przedsiębiorca obsługiwał siatkę 24 linii komunikujących miejscowości Śląska Cieszyńskiego pomiędzy sobą oraz łączących region z Krakowem i Katowicami^[12].

W przededniu II wojny światowej JMC zatrudniało ponad 300 osób dysponując 54 autobusami, 6 samochodami osobowymi i 8 – ciężarowymi^[6] (według innego źródła – 46 autobusami^[5]). Tabor bazował we własnych garażach przy centrali w Cieszynie i – filiach w Skoczowie, Wiśle, Istebnej oraz Bielsku^[3]. Z kolei skoczowska fabryka karoserii w 1938 roku zwiększyła zatrudnienie do 140 osób, pracując na 3 zmiany i wypuszczając każdego tygodnia nowo skarosowany autobus^[13]. Wybuch wojny oznaczał rekwizycję niemal wszystkich pojazdów Molina na potrzeby Wojska Polskiego i ewakuacji instytucji oraz ludności. Przewoźnik, który brał udział w działaniach ewakuacyjnych, wrócił do okupowanego przez Niemców Cieszyna z okolic granicy z Rumunią po miesiącu^[6] lub jeszcze 12 września 1939^[1]. Już w dniu powrotu został aresztowany przez Gestapo^[6] i osadzony na krótko w cieszyńskim więzieniu. Trafił stamtąd do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Mauthausen-Gusen, gdzie zginął^[2][1] w trzecią rocznicę uruchomienia produkcji w swojej skoczowskiej fabryce karoserii.

Jan Molin w latach 30. był animatorem lokalnego środowiska Powszechnego Zjednoczenia Stanu Średniego, prorządowej organizacji która miała ambicję zostać forpocztą lokalnej polskiej klasy średniej. Środowisko cieszyło się wsparciem i stanowiło element zaplecza politycznego ówczesnego wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego^[14]. Można wnioskować, że życzliwość i współpraca miały wpływ na politykę władz wojewódzkich od których zależały inwestycje drogowe, dzięki czemu możliwy był rozwój usług komunikacyjnych przewoźnika^[3][15]. Molin wspierał z kolei działania administracji rządowej m.in. organizując komunikację autobusową na przyłączonych ziemiach już w dzień po zajęciu Zaolzia^[16], finansując wykup z rąk austriackiego kapitału Bielsko-Bialskiej Spółki Elektrycznej i Kolejowej, czy fundując uzbrojenie i wyposażenie wojska u progu wojny^[13] (co było pretekstem dla jego aresztowania i osadzenia w obozie koncentracyjnym przez niemieckiego okupanta^[6]).

Przodkowie Jana Molina pochodzili z Portugalii, skąd w XVII wieku przez Francję dotarli na Śląsk Austriacki^[6]. Pochodził z rodziny kupieckiej^[1]. Miał siostrę i trzech braci, Pawła, Gustawa oraz Ludwika, którzy kontynuowali rodzinną tradycję kupiecką. Z żoną Anną, z domu Raszka, miał dwie córki, Gertrudę i Elżbietę, oraz syna Władysława. Podczas okupacji niemieckiej wdowa po Janie z dziećmi przebywała w Warszawie^[6]. Władysław Molin (ur. 3 listopada 1919 w Cieszynie), aresztowany, został osadzony w jednym z niemieckich obozów koncentracyjnych, prawdopodobnie Groß-Rosen^[2]. Zginął podczas przenoszenia więźniów pomiędzy podobozami^[6] poprzedzającego marsze śmierci. Prawdopodobnie stało się to 17 stycznia 1945^[2] w niemieckim obozie pracy AL Fünfteichen^[17]. Anna Molin (ur. 15 stycznia 1897 w Cieszynie) została zastrzelona przez Niemców w powstaniu warszawskim 6 sierpnia 1944^[2]. Według relacji przekazanej rodzinie mogło się to jednak stać później. Wdowa po Janie Molinie miała być ranna w powstaniu i zostać zastrzelona przez ss-mana w jednym z powstańczych szpitali podczas mordowania jego pacjentów w połowie sierpnia^[6] lub 2 września na co wskazują okoliczności przekazane w relacji. Wojny nie przeżył też jeden z braci Jana, Gustaw Molin (ur. 7 lipca 1899 w Cieszynie), który uwięziony przez Niemców zginął w Oranienburgu 6 stycznia 1945^[2].