Jurkowice (powiat staszowski) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jurkowice

wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Bogoria
Liczba ludności (2021)	521[2]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-210[3]
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0788229[4]
Położenie na mapie Polski Jurkowice
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Jurkowice
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Jurkowice
Położenie na mapie gminy Bogoria Jurkowice
50°38′11″N 21°22′00″E/50,636389 21,366667[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Jurkowice – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Bogoria^[4][5].

Przez wieś przebiegają drogi powiatowe: 0780T (Wola Malkowska – Bogoria – Klimontów), 0786T (Jurkowice – Wiśniówka), 0788T (Jurkowice – Pełczyce Górne – Witowice) oraz 0848T (Jurkowice – Samotnia – Nawodzice).

Powierzchnia wsi wynosi 339 ha.

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Jurkowic zawarty w tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych^[6]

Nazwa wsi – miasta	Nazwy części wsi – miasta	Nazwy obiektów fizjograficznych – charakter obiektu
I. Gromada JURKOWICE
Jurkowice	Dąbrowa Folwark-Jurkowice Jurkowice-Kolonia Nowa Wieś Samotnia	Chłopski Las — las Dąbrowa — pole Dworski Las — las Gościniec — pole Górecki Las — las Jurkowice-Kolonia — pole Kopaniny — pole Krzemienie — pole Lipie — las Parszywka — pole, łąki Półanki — pole Samotnia — pole Zantuz — pole, łąka

Geograficznie Jurkowice położone są na Wyżynie Sandomierskiej. Występuje tu rzeźba falista z wąwozami o średnich stokach i małymi ciekami bez nazw. Występują też płaskie wierzchowiny i nieckowate zagłębienia. Wchodzi w skład makroregionu Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.

Część wsi położona jest na planowanym obszarze Natura 2000 – Ostoja Żyznów.

W dokumencie z 1418, jako właściciel wsi wymieniany jest Mikołaj, który toczył spór o wymiar dzisięciny z wikarym Albertem z Olbierzowic.^[7]

O wsi Jurkowice należącej do parafii w Olbierzowicach wspomina także Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis napisanej w latach 1470–1480. Jako właściciela wsi wymienia szlachcica o nazwisku Moszgawsky. We wsi znajdowały się łany kmiece, folwarczne płacące dziesięcinę biskupowi krakowskiemu. Z części wsi dziesięcinę pobierał również pleban z Olbierzowic.^[8]

W 1629 roku właścicielem wsi był Wojciech Lipnicki, który za 1,75 łana płacił 6 złp. 12 gr podatku^[9].

W 1787 roku w Jurkowicach mieszkało 81 osób wyznania rzymskokatolickiego (24 mężczyzn, 26 kobiet, 4 dzieci w wieku od 7 lat i 27 dzieci w wieku do 7 lat), a także 8 Żydów (3 mężczyzn, 2 kobiety i 3 dzieci).^[10]

W okresie zaboru rosyjskiego wieś była majątkiem donacyjnym. W 1827 r. wieś liczyła 95 mieszkańców i 12 domów, znajdował się w niej również folwark. Od 1849 roku dzierżawcą wsi był wojskowy i urzędnik carski, Polak z pochodzenia, Edward Białoskórski. Wieś w tym okresie przynosiła 1200 rubli rocznego dochodu. Folwark obejmował 440 mórg ziemi uprawnej, kamieniołom, cegielnię i wapiennik. Nowy właściciel nie mieszkał na stałe w majątku, a zarządzanie zlecił bratu Władysławowi^[11].

21 października 1863 roku miała miejsce bitwa pod Jurkowicami pomiędzy oddziałem powstańców styczniowych z partii Dionizego Czachowskiego pod dowództwem kapitana Gustawa Rosnera-Róży a oddziałami rosyjskimi. Po bitwie kozacy śmiertelnie pobili brata właściciela wsi – Władysława Białoskórskiego oraz lekarza staszowskiego Dowgiałłę, właściciela Pełczyc i Witowic. Edward Białoskórski odbudował zniszczone w walce zabudowania folwarku i na starość osiadł w Jurkowicach. Zmarł w 1881 roku w willi „Samotnia”^[11]. W tym samym roku nowym właścicielem wsi został Franciszek Proczke^[11], a później Ludwik Proczke^[12].

W 1886 r. wieś liczyła 218 mieszkańców i 25 domów. Do miejscowych chłopów należało 114 mórg ziemi. Folwark Jurkowice obejmujący wsie Jurkowice i Witoldów zajmował 440 mórg. Składało się na niego 234 morgi gruntów ornych i ogrodów, 20 mórg łąk, 9 mórg pastwisk, 170 mórg lasów oraz 10 mórg nieużytków i placów. Do folwarku należało 8 budynków murowanych i 11 drewnianych. Eksploatowano wówczas pokłady kamienia wapiennego i budowlanego. W skład majątku wchodziła również cegielnia i piec wapienny.

W 1916 r. wieś dla swojego syna nabył Wilhelm Konstanty Kuksz, warszawski inżynier i przemysłowiec, właściciel biura technicznego „Kuksz i Luedtke”. Wilhelm Konstanty Kuksz był wnukiem węgierskiego powstańca z 1848–1849 pułkownika Pułku Huzarów, Beli Kuksza. Nowy właściciel wsi ur. w 1886 skończył dwa fakultety: prawo w Szwajcarii i szkołę techniczną w Wiedniu. Mieszkał na stałe w Warszawie, zajmując się rodzinną firmą, a gospodarstwo prowadziła jego żona. Hodowała na kilku hektarach warzywa - wtedy jeszcze mało popularne jak papryka i szparagi, a w oranżeriach hodowano melony. Kukszowie mieszkali w starym modrzewiowym dworku mającym 8 pokoi. W celu poprawy komunikacji z Sandomierzem, Kuksz przeznaczył kamień z własnej kopalni na budowę drogi Klimontów – Bogoria. Syn Kuksza – Henryk – działał w czasie II wojny światowej w oddziale partyzanckim Jędrusie pod pseudonimem „Selim”^[11].

W przysiółku Samotnia w latach 1915–1938 istniał wojenny cmentarz, na którym było pochowanych 56 legionistów przeniesionych z różnych mogił rozsianych po okolicznych wsiach. Wśród nich był zmarły w wyniku odniesionych ran w Pęcławicach Górnych, kapitan "Herwin" - Kazimierz Jan Piątek^[13].

W 1921 roku wieś Jurkowice liczyła 17 domów i 129 mieszkańców, w tym 3 wyznania mojżeszowego. Folwark Jurkowice liczył natomiast 51 mieszkańców w 5 domach^[14]. Kolonia Samotnia liczyła 20 domów i 146 mieszkańców, w tym 8 wyznania mojżeszowego^[15].

1 listopada 1931 roku została otwarta jednoklasowa Publiczna Szkoła Powszechna.^[16]

W okresie II wojny światowej we wsi istniała placówka ZWZ-AK. Pierwszym komendantem był Józef Kotaś, były podoficer KOP. Według Jerzego Więckowskiego, 1 marca 1943 r. wieś liczyła 671 mieszkańców^[17].

Po II wojnie światowej majątek Kukszów został uspołeczniony. Akt przejęcia majątku przez komisarzy ludowych w zastępstwie męża podpisała Maria Kuksz. Komisarzami byli dawni pracownicy: Władysław Kowalczyk – karbowy i Stanisław Bielecki. Na bazie majątku Kukszów w Jurkowicach funkcjonuje rolnicza spółdzielnia produkcyjna.

W latach 1915–1954 istniała gmina Jurkowice, a w latach 1954–1973 gromada Jurkowice. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego.

• park podworski z XIX wieku o powierzchni 0,54 ha jest ujęty w ewidencji zabytków.

Najważniejszym bogactwem Jurkowic są duże zasoby kamienia budowlanego. W rejonie Jurkowic znajduje się wychodnia skał dolomitowych. Znajdują się tu osady kambryjskie, syluru przylegającego od północnej strony do wychodni skał dolnodewońskich. Utwory dewońskie wypełniają rów tektoniczny wraz z utworami ordowiku i syluru. Utwory te reprezentowane są w Jurkowicach przez dolomity, dolomity margliste i iłowce dolomityczne, których miąższość dochodzi do 120 m. Dolomity eksploatowane w Jurkowicach mogą być używane do produkcji kruszyw łamanych zwykłych, gruzów we wszystkich frakcjach spełniających normy dla kruszyw klasy II i III. Złoże udokumentowane wynosi 6 484, tys. ton (dane na 1972 rok) różnej jakości dolomitów^[18]. Z uwagi na wzrost miąższości nadkładu i niewielki obszar samej wychodni, dolomity te nie rokują większych perspektyw surowcowych. Obecnie kamień z Jurkowic przeznacza się przede wszystkim do produkcji łamanych kruszyw drogowych. Skała w Jurkowicach zawiera obok CaO (tlenku wapnia) około 15% MgO (tlenku magnezu) oraz inne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów.

1. Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970. Brak numerów stron w książce

• Jurkowice (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 634 .
• Jerzy Kowalczyk (1938-2015): Jurkowice. Powstanie Styczniowe 1863-1864, miejsca pamięci województwo krakowskie i sandomierskie.