Klon ściętolistny – Wikipedia, wolna encyklopedia

Klon ściętolistny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	mydleńcowate
Rodzaj	klon
Gatunek	klon ściętolistny
Nazwa systematyczna
Acer truncatum Bunge Enum. pl. China bor. 10. 1833[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Multimedia w Wikimedia Commons

Klon ściętolistny (Acer truncatum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Jest to małe drzewo występujące naturalnie w lasach wschodniej Azji od Chin po Półwysep Koreański i obwód amurski w Rosji. W różnych obszarach, zwłaszcza w Chinach, Japonii oraz w Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie zalecana ze względu na odporność na trudne warunki oraz niewielkie rozmiary do nasadzeń w miastach. W Chinach nasiona służyły jako surowiec do produkcji oleju jadalnego. Odkryto także szereg zastosowań medycznych tego gatunku.

Zasięg tego gatunku obejmuje w Azji Wschodniej część Rosji (obwód amurski i Sachalin^[5]), Półwysep Koreański oraz w Chinach prowincje i regiony autonomiczne: Gansu, Hebei, Henan, Jiangsu, Jilin, Liaoning, Mongolia Wewnętrzna, Shaanxi, Shanxi, Szantung^[3]. W północnych Chinach jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym^[6][a]. W Chinach^[6], w Japonii^[5] oraz w Europie i Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna^[7]. W Polsce podawany był z kolekcji ogrodów botanicznych i arboretów (z Kórnika, Rogowa i z Ogrodu Botanicznego w Poznaniu)^[8].

Pokrój

Jest to małe drzewo osiągające 4–8 m wysokości^[9] (rzadko do 10 m^[10][8]). Koronę ma rozłożystą^[11] (osiąga 3–5 m szerokości^[12]), dość gęstą i jednolitą^[13]. Kora jest chropowata – jest najbardziej szorstka i popękana spośród wszystkich klonów^[5]. Kora na starszych gałęziach i pniu ma szaro-brązową barwę, natomiast nagie, młode gałązki mogą mieć purpurowy odcień. Pąki są owalne^[10] i bardzo małe, z 2 lub 3 parami łusek^[8].

Korzenie

Bardzo głębokie^[14].

Liście

Naprzeciwległe, o blaszce liściowej 5-, rzadko 7-klapowej. Klapy są głęboko wcięte, trójkątnie-owalne lub trójkątnie-lancetowate^[10], z długo wyciągniętymi końcami^[8]. Dolny brzeg klap nasadowych znajduje się w jednej osi – są ucięte (łac. truncatus), ew. płytko tylko sercowate. Błyszcząca i sztywna blaszka ma 5–10 cm długości i 12 cm szerokości. Jest całobrzega (czasem tylko liście z długopędów na środkowej klapie mają dwie małe klapki). Liście są nagie z wyjątkiem małych kępek włosków (domacjów) u nasady blaszki w kątach nerwów. Z ogonków liścia po jego przerwaniu wypływa sok mleczny^[8]. Liście pojawiające się wiosną mają brązowy lub czerwonobrązowy kolor, latem są obustronnie zielone^[8], natomiast jesienią przebarwiają się na odcienie żółci i pomarańczy akcentowane przez czerwienie i fiolety^[15]. Blaszka liściowa osadzona jest na ogonku o długości 3–9 cm^[10]. Z powodu długich ogonków liście często trzepoczą na wietrze^[16].

Kwiaty

Zielonkawo-żółte, o średnicy 1 cm, zebrane są w wyprostowane baldachogrona^[8].

Owoce

Czerwono zabarwione skrzydlaki^[15] o długości około 3 cm, ustawione pod kątem prostym lub rozwartym do siebie^[8]. Charakterystyczną cechą gatunku są krótkie skrzydełka równe mniej więcej spłaszczonemu orzeszkowi^[8].

Gatunki podobne

Mylony jest najczęściej z klonem mono (różni się pędami żółto-brązowymi i spękanymi) i klonem kolchidzkim (różni się odrostami). Z kolei identyczny niemal z liści klon Lobela oraz Acer mayri mają skrzydlaki ze skrzydełkami ponad 2-krotnie dłuższymi od orzeszka^[8].

Gatunek blisko spokrewniony z klonem Lobela^[5] i Acer pictum^[10], klasyfikowany do sekcji Platanoidea rodzaju klon^[8]. Przez niektórych systematyków uznawany za podgatunek Acer pictum subsp. truncatum^[10]. Pierwszy opis naukowy wyróżniający ten takson w randze gatunku sporządził Alexander Bunge w 1833 roku, bazując na materiale zielnikowym zebranym w 1831 roku podczas wyprawy botanicznej na północ od Pekinu^[17].

Synonimy

Uznawaną za ważną nazwą naukową dla klona ściętolistnego jest Acer truncatum Bunge. Jednak ten gatunek posiada liczne synonimy^[18]:

• Acer cappadocicum subsp. truncatum (Bunge) A.E.Murray
• Acer laetum var. truncatum (Bunge) Regel
• Acer lobelii var. platanoides Miyabe
• Acer lobelii subsp. truncatum (Bunge) Wesm.
• Acer lobulatum Nakai
• Acer lobulatum var. rubripes Nakai
• Acer pictum var. truncatum (Bunge) Chin S.Chang
• Acer pictum subsp. truncatum (Bunge) A.E. Murray
• Acer platanoides var. truncatum (Bunge) Gams
• Acer truncatum var. acuminatum X.M. Liu
• Acer truncatum f. barbinerve Schwer.
• Acer truncatum var. beipiao S.L.Tung
• Acer truncatum f. cordatum L.S.Tung
• Acer truncatum var. nudum Schwer.

Zmienność i mieszańce

Wraz z rosnącą popularnością w stosowaniu jako rośliny przyulicznej wyróżniane są różne odmiany uprawne. Szereg kultywarów wyselekcjonowanych zostało z roślin powstałych w wyniku zmieszania z odmianami uprawnymi klonu zwyczajnego (A. platanoides). Cechują się one barwnym ulistnieniem, szybszym wzrostem, regularną, wzniesioną koroną osadzoną na pojedynczym pniu i odziedziczonymi po klonie ściętolistnym niewielkimi rozmiarami^[7][5]:

• 'Crimson Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Crimson King',
• 'Norwegian Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Keithsform',
• 'Pacific Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Warrenred',
• 'Main Street' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się kulistą koroną i intensywnie pomarańczową barwą jesienną liści,
• 'Akikaze nishiki' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się pstrymi liśćmi biało-zielonymi.

Rozwój

Siewki klona ściętolistnego rozwijają się nie wysuwając liścieni nad powierzchnię gruntu (kiełkowanie hipogeiczne jest u tego gatunku wyjątkowe wśród klonów)^[8]. Drzewa wcześnie rozpoczynają wegetację^[9]. Kwitną w kwietniu, a owoce dojrzewają w sierpniu^[10]. Cechują się umiarkowanym tempem wzrostu^[15]. Pozostawione w formie naturalnej wyrastają na niewysokie, często wielopniowe drzewko. Przycinając można nadać mu formę jednopniowego drzewa^[9].

Ekologia

Rośnie w lasach na terenach nizinnych oraz na łagodnych stokach wzniesień do 900 m n.p.m.^[5] Występuje w domieszce jako częsty składnik zboczowych lasów wiązowców oraz w lasach liściastych z dominacją różnych gatunków dębów: Quercus mongolica, Quercus liaotungensis, Quercus variabilis, na glebach brązowych, wapiennych oraz wzniesieniach lessowych^[19][20]. Rośnie także we wtórnych lasach osikowych z dominacją Populus davidiana oraz w zaroślach z dominacją Prunus sibirica porastających suche zbocza^[19].

Gatunek ma zastosowanie komercyjne – uprawiany jest jako roślina ozdobna w Europie i Ameryce Północnej^[21][22], także jako bonsai^[23]. W wielkich miastach chińskich, m.in. w Pekinie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych drzew używanych w nasadzeniach przyulicznych^[6]. Ze względu na tolerancję na warunki ekologiczne, niewielkie rozmiary i regularny, gęsty pokrój, zalecany jest do nasadzeń miejskich, przyulicznych, zwłaszcza tam, gdzie większe gatunki nie mogą być użyte^[7]. W Chinach służy także do zalesień chroniących przed pustynnieniem zachodnią część kraju^[14]. Dostarcza pożytku dla pszczół^[11].

W latach 70. XX wieku w Chinach z nasion tego gatunku, które w liścieniach zawierają do 48% olejów, uzyskiwano olej jadalny. Wraz z rozpowszechnianiem się uprawy tego gatunku odkrywano kolejne jego właściwości^[6]. Stwierdzono m.in. działanie lecznicze składników liści i uzyskiwanych z nich ekstraktów. Pozwalają one obniżyć poziom cukru we krwi działając leczniczo przy hiperglikemii^[24], zmniejszają łaknienie, pozwalając leczyć otyłość^[25]. Potwierdzono także działanie przeciwbakteryjne^[26] i przeciwnowotworowe^[27]. Gatunek jest źródłem wielu substancji chemicznych, m.in. należy do nielicznych roślin zawierających kwas nerwonowy, który u tego gatunku stanowi ok. 5% oleju zawartego w nasionach^[6].

Historia

Pierwsze nasiona tego gatunku trafiły do Europy w 1881 roku wysłane z Chin do Królewskich Ogrodów Kew Gardens przez bałtyckiego Niemca Emila Bretschneidera^[17]. Długi czas gatunek ten pozostawał rośliną kolekcjonerską, uprawianą głównie w arboretach i ogrodach botanicznych. Na popularności zyskał jako roślina zalecana do nasadzeń w miastach w klimacie umiarkowanym po wyhodowaniu odmian uprawnych pochodzenia mieszańcowego z klonem zwyczajnym^[7].

Wymagania

Gatunek odporny na mróz – rośnie w strefach mrozoodporności od 4A do 8B^[28]. Wytrzymuje spadki temperatur do -25 °C. Jest odporny na niesprzyjające warunki siedliskowe, na silny wiatr, zanieczyszczoną glebę i powietrze (zanieczyszczenie dwutlenkiem siarki, fluorowodorem i pyłem)^[14][9]. Dobrze toleruje miejskie warunki^[9]. Najlepiej rośnie na glebach kwaśnych lub lekko kwaśnych (5,6–6,5 pH)^[28], ale toleruje gleby zakwaszone i alkaliczne^[7]. Preferuje stanowiska słoneczne, ale toleruje również półcień^[28]. Dobrze rośnie na glebie przepuszczalnej^[12] i wilgotnej, jednak jest też tolerancyjny na suszę^[15].

Rozmnażanie

Nasiona zebrane po dojrzeniu wymagają dwumiesięcznej stratyfikacji, po czym przechowane w następnym roku dobrze kiełkują^[29].

Choroby i szkodniki

Brak istotnych patogenów owadzich lub problemów chorobowych^[15]. Na liściach tego gatunku żerują larwy motyli z rodzaju Caloptilia (rodzina kibitnikowate Gracillariidae)^[30].