Klon (roślina) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zobacz też: inne znaczenia słowa „klon”.
Klon
Ilustracja
Morfologia (klon jawor)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

mydleńcowate

Rodzaj

klon

Nazwa systematyczna
Acer L.
Sp. Pl. 1054. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Acer pseudoplatanus L.[3]

Synonimy
  • Argentacer Small
  • Crula Nieuwl.
  • Euacer Opiz
  • Negundium Raf.
  • Negundo Boehm.
  • Rufacer Small
  • Rulac Adans.
  • Saccharodendron Nieuwl.
  • Sacchrosphendamnus Nieuwl.[4]
Zasięg
Mapa zasięgu
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Klon zwyczajny
Klon polny

Klon (Acer L.) – rodzaj roślin z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae) (czasem, zwłaszcza dawniej z wyodrębnianej osobno rodziny klonowatych Aceraceae). Do rodzaju należy około 150 gatunków drzew i krzewów[4]. Występują one w strefie umiarkowanej półkuli północnej, w ogromnej większości w Azji, z nielicznymi gatunkami rosnącymi w górach strefy równikowej. W Polsce trzy gatunki rosną jako rodzime, trzy introdukowane są już zadomowione. Bardzo liczne gatunki są uprawiane jako ozdobne, w parkach, ogrodach, ale też jako drzewa uliczne. Część dostarcza drewna, wykorzystywane są jako miododajne i dostarczają syropu klonowego[5].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]
Klon jesionolistny

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez Islandii i północnej Rosji)[4], w której rośnie w zależności od ujęcia 12[6]–14[5] gatunków, północno-zachodnią Afrykę, Azję bez północnej części kontynentu, Półwyspu Arabskiego i Indyjskiego. Największe zróżnicowanie znajduje się w Chinach, gdzie rośnie co najmniej 101 gatunków[5], z czego 61 to endemity[7]. Pojedyncze gatunki schodzą w Azji Południowo-Wschodniej do strefy równikowej (Półwysep Indochiński, Filipiny, Indonezja), gdzie rosną na obszarach górskich[4][7]. Także w Ameryce Północnej, gdzie występuje 10 gatunków[6], klony schodzą na południu do strefy międzyzwrotnikowej sięgając na południu do Gwatemali[8][4].

W Polsce rosną jako gatunki rodzime trzy klony[9]:

Gatunków obcych i zadomowionych jest pięć[10][9]:

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiaty męskie Acer rubrum
Liście klonu palmowego
Pokrój
Drzewa osiągające 40 m wysokości, ale w przypadku większości gatunków zwykle niższe, do 10–15 m, liczne mają pokrój pośredni między krzewami i drzewami, nieliczne to typowe krzewy[8]. Różne części roślin, zwłaszcza młode bywają owłosione, starsze pędy zwykle są nagie. Kora na młodych drzewach z reguły gładka, u klona strzępiastokorego silnie papierzasto postrzępiona. Część gatunków korę wielobarwną, zwykle zieloną z białymi paskami. Na starszych drzewach u części gatunków łuszczy się tafelkowato, głęboko spękana i ciemna jest u Acer saccharum subsp. nigrum[8].
Liście
Zwykle sezonowe, rzadko zimozielone lub częściowo zimozielone, nakrzyżległe. Blaszka bardzo różnie wykształcona od pojedynczej, nie wcinanej, całobrzegiej lub piłkowanej do dłoniasto klapowanej z bardzo różną głębokością klap, które mogą też być całobrzegie, piłkowane, ząbkowane, i wtórnie wcinane. U części gatunków liście są złożone – trójlistkowe i nieparzysto pierzaste z 3, 5, 7, rzadko 9 listkami[8][11].
Kwiaty
Jednopłciowe lub obupłciowe, przy czym rośliny są poligamiczne (zwykle rozwijają się kwiaty męskie i obupłciowe), rzadziej jednopienne i dwupienne. Kwiaty są drobne i zebrane w grona, baldachogrona, wiechy i pęczki. Okwiat 5-, rzadziej 4-krotny, zwykle zróżnicowany na kielich i koronę, czasem korony brak. Listki okwiatu zwykle wolne, podobnie zabarwione, najczęściej żółtawo i zielonkawo, rzadziej kwiaty są purpurowe lub czerwone[8]. Pręcików zwykle jest 8, rzadko 4, 5, 10 lub 12, ich nitki są wolne[7], osadzone na dysku miodnikowym. Dwa owocolistki tworzą dwie komory górnej zalążni, w każdej zwykle z dwoma, rzadziej jednym zalążkiem. Szyjki słupka dwie[7][11].
Owoce
Charakterystyczne, dwuskrzydlaki (orzechy) rozpadające się po dojrzeniu na pojedyncze skrzydlaki[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Systematyka klonów.

Rodzaj Acer tradycyjnie klasyfikowany był zwykle do rodziny klonowatych Aceraceae, wspólnie z rodzajem dwuskrzydlak Dipteronia. Analizy filogenetyczne, zwłaszcza od lat 90. XX wieku wskazały jednak na zagnieżdżenie tych rodzajów w obrębie mydleńcowatych Sapindaceae[2][12]. W nowszych systemach klasyfikacyjnych (APG II i późniejsze wersje, APweb, system Reveala z 2007) klonowate włączone są do tej rodziny w randze podrodziny lub plemienia[13]. Pierwszymi, którzy włączyli klony do mydleńcowatych byli w 1862 George Bentham i Joseph Dalton Hooker[6].

Ostatni wspólny przodek klonów i dwuskrzydlaków żył w paleocenie[14].

Klasyfikację w obrębie rodzaju dzielącą gatunki na sekcje i serie na podstawie nie tylko cech morfologicznych, ale też danych molekularnych opracował w 2004 P.C. de Jong[15]. Dalsze analizy molekularne zasadniczo potwierdziły jego klasyfikację[6]. Drzewo filogenetyczne gatunków klonów obejmuje 6 głównych grup. Klad bazalny tworzą serie: Palmata (najliczniejsza, obejmująca 41 gatunków), Negundo (A. negundo, A. cissifolium i A. henryi), Arguta i Spicata. Drugą grupę tworzą serie Parviflora i Glabra; trzecią jedna seria Macrantha; czwartą serie: Ginnala, Lithocarpa i Indivisia; piątą serie: Trifoliata, Pentaphylla, Acer i Rubra; szóstą serie: Platanoidea i Macrophylla[6].

Wykaz alfabetyczny gatunków[4][8]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].
  4. ↑ a b c d e f Acer L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-03].
  5. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 6–7, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e Li, J., Stukel, M., Bussies, P., Skinner, K., Lemmon, A.R., Lemmon, E.M., Brown, K., Bekmetjev, A., Swenson, N.G.. Maple phylogeny and biogeography inferred from phylogenomic data. „Journal of Sytematics Evolution”. 57, s. 594-606, 2019. DOI: 10.1111/jse.12535. 
  7. ↑ a b c d Acer Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-03].
  8. ↑ a b c d e f g Włodziemirz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. A-B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 49–53. ISBN 83-01-10135-0.
  9. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 21-22, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 109. ISBN 978-83-62940-34-9.
  11. ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 354. ISBN 0-333-73003-8.
  12. ↑ Family: Sapindaceae Juss., nom. cons.. Germplasm Resources Information Network (GRIN), United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).
  13. ↑ Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme. 2007. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).
  14. ↑ Yu Feng, Hans Peter Comes, Xin-Peng Zhou, Ying-Xiong Qiu. Phylogenomics recovers monophyly and early Tertiary diversification of Dipteronia (Sapindaceae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 130, s. 9-17, 2019. DOI: 10.1016/j.ympev.2018.09.012. 
  15. ↑ de Jong PC. 2004. World maple diversity. W: Wiegrefe SJ, Angus H, Otis D, Gregory P eds. International Maple Symposium, Westonbirt Arboretum and Royal Agricultural College in Gloucestershire, England, 2004. Gloucestershire: Westonbirt Arboretum. 2–11
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klon_(roślina)&oldid=72985351”