Kocanki piaskowe – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kocanki piaskowe
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	kocanki
Gatunek	kocanki piaskowe
	Nazwa systematyczna
	Helichrysum arenarium (L.) Moench; Methodus: 575 (1794)
Synonimy
	Cyttarium arenarium (L.) Peterm.; Gnaphalium arenarium L.;
	Cyttarium arenarium (L.) Peterm.; Gnaphalium arenarium L.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium (L.) Moench) – gatunek roślin z rodziny astrowatych. Występuje na rozległych obszarach środkowej i wschodniej Europy (na wschód od Francji) oraz w Azji sięgając na wschodzie po wschodnią Syberię, a poza tym w Azji Środkowej i południowo-zachodniej^[3]. W Polsce gatunek jest pospolity na niżu, rozpowszechniony na Wyżynach Polskich, na obszarach górskich bardzo rzadki i obecny tylko w niższych położeniach^[4]^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna z drewniejącym kłączem, z którego wyrastają krótkie łodygi płonne oraz prosto wzniesione i nierozgałęziające się lub rozgałęzione tylko w obrębie kwiatostanu łodygi kwiatonośne osiągające 10–30 cm (rzadko do 50 cm) wysokości. Cała roślina wełnisto filcowata, gęsto ulistniona^[6].
Liście: Całobrzegie, dolne łopatkowato lancetowate, zwężone w ogonek. Środkowe i górne liście węższe, równowąsko lancetowate i siedzące^[6].
Kwiaty: Zebrane w kulistawe lub odwrotnie jajowate, pomarańczowo-żółto-złociste, rzadziej bladożółte czy purpurowe koszyczki, te zaś skupione po 3–20 tworzą na szczycie pędu baldachokształtną wiechę. Okrywa koszyczków jest suchobłoniasta, z listkami luźnymi, licznymi, ułożonymi dachówkowato. Zewnętrzne listki są krótkie i odwrotnie jajowate, wewnętrzne coraz dłuższe i węższe do równowąskich. Kwiaty wszystkie lub większość obupłciowe, rurkowate, z 5-ząbkowym i ogruczolonym rąbkiem. Czasem obecne są brzeżne, nitkowate kwiaty żeńskie wyrastające w jednym szeregu^[6].
Owoce: Podługowate^[6], pięciokanciaste niełupki o długości 1 mm^[7] z pierzastym puchem kielichowym długości do 4 mm^[6].
Gatunek podobny: W Polsce kocanki mogą być pomylone z szarotą żółtobiałą Pseudognaphalium luteoalbum, która jednak rośnie w miejscach wilgotnych, ma koszyczki zebrane w główkowate skupienia na szczytach pędów (nie spłaszczone od góry), listki okrywy jasne (słomiastożółte), w 2–3 szeregach, przylegające, rozluźniające się i rozpościerające tylko w czasie owocowania^[6].

Biologia i ekologia

Bylina. Kwitnie od lipca do października^[6]. Kwiaty zapylane są przez owady, a owoce rozsiewane są przez wiatr^[7]. Siedlisko: rośnie na glebach piaszczystych^[7], ubogich, o różnym odczynie – od bardzo kwaśnego do zasadowego^[4], w miejscach nasłonecznionych, ale toleruje też przejściowe ocienienie^[4]. Rośnie w murawach napiaskowych, w tym na wydmach nadmorskich, w murawach kserotermicznych, w świetlistych zaroślach, dąbrowach i w borach^[4], ale też na odłogach, nieużytkach i przydrożach^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Koelerio-Corynephoretea^[8]. Liczba chromosomów 2n = 28^[9].

Jest rośliną żywicielską larw motyla rusałki osetnik^[10].

Zmienność

W obrębie gatunku wyróżniane są cztery podgatunki^[3]:

Helichrysum arenarium subsp. arenarium
Helichrysum arenarium subsp. erzincanicum P.H.Davis & Kupicha
Helichrysum arenarium subsp. ponticum (Velen.) A.R.Clapham
Helichrysum arenarium subsp. rubicundum (K.Koch) P.H.Davis & Kupicha

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta jest w Polsce od 1983 częściową ochroną gatunkową na podstawie rozporządzeń wydawanych kolejno w latach: 1983^[11], 1995^[12], 2001^[13], 2004^[14], 2012^[15] i 2014^[16]. Uzasadnieniem dla ochrony jest zagrożenie wynikające z niekontrolowanego i intensywnego zbierania roślin z siedlisk naturalnych w celach leczniczych^[4].

Zastosowanie

Roślina ozdobna

Jest uprawiana na rabatach, szczególnie zaś nadaje się na suche bukiety, gdyż po wysuszeniu kwiaty długo zachowują naturalne kolory.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Kwiatostan kocanki piaskowej jest surowcem zielarskim o nazwie Inflorescentia Helichrysi. Zawiera chalkony, flawonoidy, żółty chalkon – izosalipurpozyd, naryngeninę, kemferol, apigeninę, luteolinę i kwercetynę; kwasy fenolowe (kawowy, syryngowy, protokatechowy, kumarowy), garbniki, fitosterole (kampesterol, beta-sitosterol), hydroksykumaryny (umbeliferon, eskuletyna, skopoletyna), olejek eteryczny (0,05%), barwniki (arenol, homoarenol), ftalidy (5,7-dwuhydroksyftalid), trójterpeny (kwas ursolowy)^[17].

Działanie

Kwiat kocanki piaskowej działa rozkurczająco na mięśnie pęcherzyka żółciowego, pobudza czynność wątroby. Surowiec stosowany jest w chorobach wątroby spowodowanych uszkodzeniem miąższu tego narządu i niedostatecznym wytwarzaniem żółci, a także w stanach skurczowych i zapalnych dróg żółciowych, kamicy żółciowej, atonii pęcherzyka żółciowego i skurczu zwieracza Oddiego^[18].

Uprawa

Wymaga żwirowatego, przepuszczalnego i niezbyt żyznego podłoża oraz słonecznego stanowiska. Rozmnaża się z nasion, sadzonek pędowych lub przez podział kłączy. Roślinę na suche bukiety zbiera się od lipca do sierpnia, przed całkowitym rozwinięciem się koszyczków (koszyczki rozwierają się podczas suszenia, natomiast w pełni rozwinięte stają się po ususzeniu nieładne). Suszenie powinno odbywać się na powietrzu, w przewiewie, w temperaturze 35 °C; po wysuszeniu należy usunąć nadmiar szypułek.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Helichrysum arenarium (L.) Moench, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-12-26] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, s. 115. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 273, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g KrystynaK. Grodzińska KrystynaK., Helichrysum Mill. em. Pers., Kocanki, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 181 .
↑ ^a ^b ^c ^d Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986, s. 120. ISBN 83-02-00607-6.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa: 2005, s. 119. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 467-468. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 232.
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ HenrykH. Różański HenrykH., Kocanki jeszcze kwitną. Helichrysum (Flos Helichrysi = Flores Stoechados) w fitoterapii [online], Medycyna dawna i współczesna [dostęp 2024-10-19] .
↑ BogdanB. Kędzia BogdanB., ElżbietaE. Hołderna-Kędzia ElżbietaE., Miód i surowce roślinne w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, „Postępy Fitoterapii” (1/2017), Wydawnictwo Medyczne Borgis, 2017, s. 46, ISSN 1731-2477 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Helichrysum arenarium (L.) Moench, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-12-26] .

[piekos-4] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, s. 115. ISBN 978-83-7073-444-2.

[5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 273, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[grodz-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g KrystynaK. Grodzińska KrystynaK., Helichrysum Mill. em. Pers., Kocanki, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 181 .

[mowszowicz-7] Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986, s. 120. ISBN 83-02-00607-6.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa: 2005, s. 119. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 467-468. ISBN 83-01-14342-8.

[10] Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 232.

[rozp1983-11] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[rozp1995-12] Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214).

[rozp2001-13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).

[rozp2004-14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)

[rozp2014-16] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[Różański-17] HenrykH. Różański HenrykH., Kocanki jeszcze kwitną. Helichrysum (Flos Helichrysi = Flores Stoechados) w fitoterapii [online], Medycyna dawna i współczesna [dostęp 2024-10-19] .

[18] BogdanB. Kędzia BogdanB., ElżbietaE. Hołderna-Kędzia ElżbietaE., Miód i surowce roślinne w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, „Postępy Fitoterapii” (1/2017), Wydawnictwo Medyczne Borgis, 2017, s. 46, ISSN 1731-2477 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]