French
DeutschKowalewo Pomorskie – Wikipedia, wolna encyklopedia
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Plac 700-lecia w Kowalewie Pomorskim | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | 1275-1833, | ||||
| Burmistrz | Jacek Żurawski | ||||
| Powierzchnia | 4,45 km² | ||||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 56 | ||||
| Kod pocztowy | 87-410 | ||||
| Tablice rejestracyjne | CGD | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu golubsko-dobrzyńskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Kowalewo Pomorskie  | |||||
 53°09′17″N 18°53′50″E/53,154722 18,897222 | |||||
| TERC (TERYT) | 0405044 | ||||
| SIMC | 0983540 | ||||
Urząd miejski ul. Konopnickiej 1387-410 Kowalewo Pomorskie | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Kowalewo Pomorskie (do 22.IV.1939 Kowalewo[2][3]; niem. Schönsee) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie golubsko-dobrzyńskim, położone nad Strugą Młyńską. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kowalewo Pomorskie.
Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Kowalewo Pomorskie liczyło 4072 mieszkańców[1].
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,45 km²[4].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miasto królewskie Kowalewo położone było w XVI wieku w województwie chełmińskim[5], w 1662 roku należało do starostwa kowalewskiego[6]. W latach 1954–1972 miasto było siedzibą władz gromady Kowalewo, ale nie należało do niej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.
Pod względem historycznym Kowalewo Pomorskie leży w ziemi chełmińskiej[7]. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na Pojezierzu Chełmińskim[8][9].
Przez Kowalewo Pomorskie przebiega droga krajowa 15 i droga wojewódzka nr 554.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy Kowalewo było wzmiankowane w 1222 roku jako "quondam castrum Kovalewo"[10]. Początkowo gród darowany biskupowi Chrystianowi przez Konrada I mazowieckiego. Od 1231 Kowalewo było we władaniu Krzyżaków. W 1262 i w latach 1269-1273 warownię krzyżacką oblegali nieskutecznie Litwini, Bartowie i Jaćwingowie[10]. Krzyżacy w latach 1277–1303 na wąskim przesmyku między dwoma jeziorami (dziś nieistniejącymi) wybudowali tu kamienno-ceglany zamek. Zamek ten znajdował się na zachód od kościoła, na wzgórzu, na którym obecnie (od 1911 r.) znajduje się wieża ciśnień. Osada otrzymała prawa miejskie w 1275 roku.
Zamek był siedzibą komturii kowalewskiej. Po raz pierwszy komtur (bruder Rudulphus czu Schoneze kompthur) został wymieniony w 1278 roku[10]. We wrześniu 1330 roku zamek był przez kilka dni bezskutecznie oblegany przez wojska Władysława Łokietka[11].
W 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem poległ komtur kowalewski Nicolaus von Vitz, dlatego też zamek w sierpniu został opanowany przez sprzyjających Polakom rycerzy Mikołaja (I) von Pfeilsdorfa i Hansa Polcke (z Pułkowa)[10]. Po objęciu zamku przez wojska polskie, król oddał zamek w zarząd podkanclerzemu koronnemu Mikołajowi Trąbie. Po kilkunastu miesiącach Krzyżacy przy wsparciu oddziałów inflanckich Berna von Hevelmanna odzyskali zamek. W ramach wojny golubskiej w 1422 r., gdy w okolicy pojawiły się wojska Jagiełły, Krzyżacy sami spalili miasto, natomiast zamek wytrzymał oblężenie rozpoczęte 28 sierpnia. Zamek został zdobyty przez propolski Związek Pruski w lutym 1454 roku. W 1466 r. w wyniku pokoju toruńskiego Kowalewo powróciło do Polski, stając się siedzibą starostwa grodowego. W dniu 5 października 1716 doszło do bitwy pod Kowalewem między wojskami królewskimi a oddziałami konfederatów tarnogrodzkich. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w zaborze pruskim. Po 1820 roku Prusacy rozebrali ruiny zamku. W latach 1833–1929[12] pozbawione praw miejskich. Od 1920 roku ponownie w składzie Polski.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 31 grudnia 2022 r. miasto miało 4072 mieszkańców[1].
- Piramida wieku mieszkańców Kowalewa Pomorskiego w 2014 roku[13].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są obiekty[14]:
- Kościół parafialny pw. św. Mikołaja z XIV/XV (nr rej.: A/365 z 19.03.1930) – zbudowany w latach 1286-1300 w stylu gotyckim, przebudowany w XVII-XVIII w., z XVI-wieczną polichromią i wyposażeniem renesansowym, barokowym i rokokowym.
- Ruiny zamku krzyżackiego (nr rej.: A/150/66 z 18.10.1934) – zbudowany w latach 1280-1300. Został rozbudowany w XIV wieku. Od 1466 roku był siedzibą polskich starostów. Zamek został uszkodzony podczas drugiej wojny szwedzkiej i zaczął niszczeć. Ruiny zamku zostały rozebrane przez Prusaków w drugiej połowie XIX wieku, a na miejscu dawnej wieży głównej zbudowano neogotycką wieżę wodną. Zachowały się fragmenty gdaniska (filar arkady) przy ul. Strażackiej i fundamenty czworobocznego budynku, a także część kamiennych murów obwodowych podzamcza opasających wzgórze zamkowe. Zamek posiadał ośmiokątną wieżę główną (stołp) i cztery narożne, otoczony był murami i fosą zasilaną z dwóch nieistniejących już jezior.
- Fragmenty murów miejskich z przełomu XIII-XIV wieku (nr rej.: A/145/63 z 18.10.1934) – pozostałości obwarowań miejskich z okrągłą basztą murowaną z kamienia i cegły.
- Zajazd z 1912 roku (nr rej.: A/678 z 3.06.1996) – znajdujący się przy placu Wolności 1. Do lipca 2019 roku stanowił siedzibę Urzędu Miejskiego.
- Wybrane zabytki miasta
-
Kościół św. Mikołaja -
Filar gdaniska, będący pozostałością po zamku krzyżackim -
Wieża narożna murów miejskich -
Zajazd z 1912 roku
.JPG)
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]- Kościół katolicki: Parafia św. Mikołaja (pl. 700-Lecia 24)
- Świadkowie Jehowy: Sala Królestwa (ul. Kilińskiego 2)[15]
Ludzie związani z Kowalewem Pomorskim
[edytuj | edytuj kod]
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
Szlak zielony o długości 71 km; trasa: Jabłonowo Pomorskie – Rywałd – Łopatki – Wąbrzeźno – Wałycz – Niedźwiedź – Wielkie Radowiska – Piątkowo – Pluskowęsy – Podborek – Kowalewo Pomorskie – Gajewo – Okonin – Elgiszewo – Ciechocin[16]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Kowalewo Pomorskie (stacja kolejowa)
- Kowalewo Pomorskie Miasto
- Cmentarz żydowski w Kowalewie Pomorskim
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-05-14] (pol.).
- ↑ M.P. 1939 nr 142 poz. 334
- ↑ por. Pomorski Dziennik Wojewódzki. 1950, nr 6, poz. 126
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 26 lipca 2013, ISSN 1505-5507.
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 185.
- ↑ Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wydał Józef Paczkowski, Toruń 1938, s. 4.
- ↑ Historia - Urząd Miejski w Kowalewie Pomorskim [online], www.kowalewopomorskie.pl [dostęp 2023-06-17].
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling, Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-06-17] (pol.).
- ↑ a b c d Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7, s.206-217
- ↑ Kowalewo Pomorskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 509. s. 509-511.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 1929 r. o zaliczeniu miejscowości Kowalewa w powiecie wąbrzeskim, województwie pomorskiem do rzędu miast (Dz.U. z 1929 r. nr 50, poz. 411)
- ↑ Kowalewo Pomorskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 34 [dostęp 2015-10-06].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-02-05].
- ↑ http://www.pttk.torun.pl/TO-1998z.html [dostęp 10 lutego 2010].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona Urzędu Miejskiego w Kowalewie Pomorskim
- Kowalewo (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 509.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców |
|
| Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców |
