Kruczek (ptak) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kruczek
	Ptilostomus afer
	(Linnaeus, 1766)
	; Osobnik dorosły z termitami w dziobie
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	krukowate
Rodzaj	Ptilostomus; Swainson, 1837
Gatunek	kruczek
Synonimy
	Corvus afer Linnaeus, 1766; Corvus senegalensis; Ptilostomus senegalensis;
	Corvus afer Linnaeus, 1766; Corvus senegalensis; Ptilostomus senegalensis;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kruczek^[4] (Ptilostomus afer) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny krukowatych (Corvidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Ptilostomus. Występuje w Afryce Subsaharyjskiej^[5]. Nie jest zagrożony.

Taksonomia

Pierwszy opis gatunku zamieścił Mathurin Jacques Brisson w wydanym w 1760 roku 2. tomie Ornithologie; do opisu dołączony był rysunek przedstawiający ptaka, którego autor nazwał francuską nazwą La pie du Sénégal oraz łacińską Pica Senegalensis^[6]. Nazwę Corvus afer, zgodną z zasadami nazewnictwa binominalnego, ustalił Karol Linneusz w 1766 roku w 12. edycji Systema Naturae, a jako miejsce typowe wskazał Senegal^[7]^[8]^[5]. Obecnie gatunek umieszczany jest w monotypowym rodzaju Ptilostomus, opisanym w 1837 roku przez Williama Swainsona^[4]^[9]. Nie wyróżnia się podgatunków^[8]^[9].

Morfologia

Wymiary i masa ciała

Całkowita długość ciała kruczka mieści się w zakresie 35–42 cm^[8], z czego ogon może stanowić 22,5–30 cm. Skrzydło osiąga długość 15,2–17,2 cm, skok mierzy 4,4–4,7 cm, a dziób 3,2–3,6 cm^[10].

Masa ciała przeciętnego osobnika to 121–130 g^[8].

Wygląd zewnętrzny

Mocny dziób, łukowato wygięty, o czarnej lub różowawej barwie. Pióra u nasady nosa stosunkowo krótkie i lekko sterczące do góry. Upierzenie ciemne z niebieskawym lub fioletowym połyskiem. Kuper oraz pokrywy nadogonowe o mniej głębokim odcieniu czerni. Lotki pierwszo- i drugorzędowe ciemnobrunatne z czarnymi końcówkami. Spodnie pokrywy skrzydłowe ciemnopopielate. Długi, szarobrązowy ogon podzielony na kilka poziomów. W przeciwieństwie do większości wróblowych posiada 10, a nie 12 sterówek. Nogi czarne. Tęczówki o zabarwieniu fioletowym, fioletoworóżowym lub czerwonawym^[11]^[10]^[8]^[12].

Różnice między płciami to bardziej czerwony odcień tęczówki samicy^[10] oraz dłuższy ogon samca^[11].

Oczy młodych osobników mają brązową barwę i różowoczerwony dziób z ciemną końcówką. Kolor tęczówki zmienia się zaraz po pierzeniu, natomiast barwa dzioba pozostaje taka sama przez pierwszy rok życia^[13]^[10]^[14]^[15].

Występowanie

Zasięg występowania

Południowo-zachodnia Mauretania, Senegal, Gambia, Gwinea, Sierra Leone, północna część Wybrzeża Kości Słoniowej, południowe Mali, Burkina Faso, północ i wschód Ghany, Togo, Benin, południowy Niger, wąski obszar od Nigerii do południowo-zachodniego Sudanu, północno-wschodnie Kongo, Uganda poza południowym zachodem i wschodem, skrajna południowo-zachodnia Etiopia, zachodnia Kenia. Zarejestrowano pojedyncze przypadki pojawiania się kruczka w północnym Kongo oraz Liberii^[8].

Środowisko

Spotykany na terenach uprawnych oraz sawannach^[14], często wśród drzew, zwłaszcza w pobliżu palmy winnej^[16]^[12]^[8].

Tryb życia i zachowanie

Kruczek łączy się w niewielkie stada liczące do 20 osobników^[11]. Zazwyczaj obserwowany na wysokościach 600–1500 m^[17]. Gatunek generalnie osiadły, znane jedynie przypadki lokalnego przemieszczania się ptaków (głównie w centralnej Afryce^[8]). Często przebywa w pobliżu dużych zwierząt dzikich lub hodowlanych^[18]^[16]^[15]. Pojawia się na pastwiskach i przemieszcza się razem z bydłem, by zjadać towarzyszące mu owady. Zdarza się również, że siada na plecach zwierząt (m.in. słoni), żeby wypatrywać owadów lub jeść ich pasożyty, np. kleszcze. Poszukuje pożywienia w grupach, najczęściej na terenach trawiastych porośniętych krzewami, grzebiąc dziobem w ziemi i ściółce. Po podłożu porusza się krótkim biegiem lub skokami^[10]. Gniazduje w koloniach^[19].

Głos

Często słyszane nawoływania osobników przelatujących w grupach. Dźwięki wydawane przez kruczka opisywane są jako wysokie piski lub głębokie szczebiotanie. Zapisywane jako pee-ip, pee-ip, pee-ip^[8]. Odnotowano także szorstkie trajkotanie i kraczące nawoływanie ostrzegawcze^[10].

Pożywienie

Gatunek wszystkożerny. Kruczek spożywa nasiona, owoce (m.in. olejowca gwinejskiego), jagody, pajęczaki oraz małe owady^[8].

Rozród

Gniazdo leży zazwyczaj na szczytach wysokich drzew. Ma okrągły kształt, niewielkie wejście i jest zbudowane w całości z ciernistych gałązek^[2]^[11].

Samica składa od sześciu do ośmiu jasnych (białych lub jasnoniebieskich) jaj, nakrapianych brązowo zwłaszcza przy szerszej części^[11].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN kruczek klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako lokalnie pospolity. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku, BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako stabilny^[3].

Przypisy

↑ Ptilostomus afer, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Edgar LeopoldE.L. Layard Edgar LeopoldE.L., The Birds of South Africa: A Descriptive Catalogue of All the Known Species Occurring South of the 28th Parallel of South Latitude, 1867, s. 167 [dostęp 2018-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b Ptilostomus afer, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Corvidae Leach, 1820 - krukowate - Crows and jays (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-18].
↑ ^a ^b Ptilostomus afer (Piapiac) – Avibase [online], avibase.bsc-eoc.org [dostęp 2018-08-02] .
↑ Mathurin JacquesM.J. Brisson Mathurin JacquesM.J., Ornithologie, ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, especes & leurs variétés, t. 2, 1760, s. 40–41, pl. III (fig. 2) (fr. • łac.).
↑ Carl vonC. Linné Carl vonC., Systema naturae, per regna tria naturae, wyd. 12, t. 1, cz. 1, 1766, s. 157 (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Madge, S.: Piapiac (Ptilostomus afer). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2009. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-05)].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f SteveS. Madge SteveS., Crows and Jays, A&C Black, 30 sierpnia 2010, ISBN 978-1-4081-3527-3 [dostęp 2018-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e JohnJ. Latham JohnJ., A general history of birds, Printed by Jacob and Johnson, for the author, 1822 [dostęp 2018-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b John GeorgeJ.G. Williams John GeorgeJ.G., NormanN. Arlott NormanN., The Collins field guide to the birds of East Africa, S. Greene Press, 1980, ISBN 978-0-8289-0661-6 [dostęp 2018-08-02] (ang.).
↑ Piapiac Ptilostomus afer – some photos and notes [online], www.arthurgrosset.com [dostęp 2018-08-02] .
↑ ^a ^b Piapiac, [w:] World-Birds.com [online] [dostęp 2018-09-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-19] (ang.).
↑ ^a ^b NigelN. Redman NigelN., TerryT. Stevenson TerryT., JohnJ. Fanshawe JohnJ., Birds of the Horn of Africa: Ethiopia, Eritrea, Djibouti, Somalia, and Socotra – Revised and Expanded Edition, Princeton University Press, 20 września 2016, ISBN 978-0-691-17289-7 [dostęp 2018-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b AdrianA. Lewis AdrianA., DerekD. Pomeroy DerekD., A Bird Atlas of Kenya, CRC Press, 1 czerwca 1989, ISBN 978-90-6191-716-8 [dostęp 2018-08-02] (ang.).
↑ P.L.P.L. Britton P.L.P.L., G.C.G.C. Backhurst G.C.G.C., Birds of East Africa: Their Habitat, Status and Distribution, East Africa Natural History Society, 1980 [dostęp 2018-08-04] (ang.).
↑ S. MarkS.M. Henry S. MarkS.M., Symbiosis: Associations of Invertebrates, Birds, Ruminants, and Other Biota, Elsevier, 17 września 2013, ISBN 978-1-4832-7592-5 [dostęp 2018-08-04] (ang.).
↑ TizianoT. Londei TizianoT., The conspicuous juvenile bill coloration in the Piapiac Ptilostomus afer: an infant signal from aggressive helpers?, „Journal of Field Ornithology”, 76 (1), 2005, s. 90–93, JSTOR: 4151266 .

Linki zewnętrzne

Dźwięki wydawane przez kruczka (xeno-canto.org)
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Ptilostomus afer, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[layard-2] Edgar LeopoldE.L. Layard Edgar LeopoldE.L., The Birds of South Africa: A Descriptive Catalogue of All the Known Species Occurring South of the 28th Parallel of South Latitude, 1867, s. 167 [dostęp 2018-08-02] (ang.).

[iucn-3] Ptilostomus afer, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Corvidae Leach, 1820 - krukowate - Crows and jays (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-18].

[:2-5] Ptilostomus afer (Piapiac) – Avibase [online], avibase.bsc-eoc.org [dostęp 2018-08-02] .

[brisson-6] Mathurin JacquesM.J. Brisson Mathurin JacquesM.J., Ornithologie, ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, especes & leurs variétés, t. 2, 1760, s. 40–41, pl. III (fig. 2) (fr. • łac.).

[7] Carl vonC. Linné Carl vonC., Systema naturae, per regna tria naturae, wyd. 12, t. 1, cz. 1, 1766, s. 157 (łac.).

[hbwa-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Madge, S.: Piapiac (Ptilostomus afer). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2009. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-05)].

[ioc-9] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-18]. (ang.).

[:1-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f SteveS. Madge SteveS., Crows and Jays, A&C Black, 30 sierpnia 2010, ISBN 978-1-4081-3527-3 [dostęp 2018-08-02] (ang.).

[:5-11] JohnJ. Latham JohnJ., A general history of birds, Printed by Jacob and Johnson, for the author, 1822 [dostęp 2018-08-02] (ang.).

[:6-12] John GeorgeJ.G. Williams John GeorgeJ.G., NormanN. Arlott NormanN., The Collins field guide to the birds of East Africa, S. Greene Press, 1980, ISBN 978-0-8289-0661-6 [dostęp 2018-08-02] (ang.).

[13] Piapiac Ptilostomus afer – some photos and notes [online], www.arthurgrosset.com [dostęp 2018-08-02] .

[:3-14] Piapiac, [w:] World-Birds.com [online] [dostęp 2018-09-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-19] (ang.).

[:4-15] NigelN. Redman NigelN., TerryT. Stevenson TerryT., JohnJ. Fanshawe JohnJ., Birds of the Horn of Africa: Ethiopia, Eritrea, Djibouti, Somalia, and Socotra – Revised and Expanded Edition, Princeton University Press, 20 września 2016, ISBN 978-0-691-17289-7 [dostęp 2018-08-02] (ang.).

[:7-16] AdrianA. Lewis AdrianA., DerekD. Pomeroy DerekD., A Bird Atlas of Kenya, CRC Press, 1 czerwca 1989, ISBN 978-90-6191-716-8 [dostęp 2018-08-02] (ang.).

[17] P.L.P.L. Britton P.L.P.L., G.C.G.C. Backhurst G.C.G.C., Birds of East Africa: Their Habitat, Status and Distribution, East Africa Natural History Society, 1980 [dostęp 2018-08-04] (ang.).

[18] S. MarkS.M. Henry S. MarkS.M., Symbiosis: Associations of Invertebrates, Birds, Ruminants, and Other Biota, Elsevier, 17 września 2013, ISBN 978-1-4832-7592-5 [dostęp 2018-08-04] (ang.).

[19] TizianoT. Londei TizianoT., The conspicuous juvenile bill coloration in the Piapiac Ptilostomus afer: an infant signal from aggressive helpers?, „Journal of Field Ornithology”, 76 (1), 2005, s. 90–93, JSTOR: 4151266 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]