Madeleine de Scudéry – Wikipedia, wolna encyklopedia

Madeleine de Scudéry

Georges de Scudéry, Sapho

Portret pisarki, ok. 1650
Data i miejsce urodzenia	15 listopada 1607 Hawr
Data i miejsce śmierci	2 czerwca 1701 Paryż
Narodowość	francuska
Język	francuski
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	barok
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Madeleine de Scudéry (ur. 15 listopada 1607 w Hawrze, zm. 2 czerwca 1701 w Paryżu) – francuska pisarka nurtu préciosité, znana przede wszystkim jako autorka długich powieści z kluczem.

Była córką Georges’a de Scudéry, kapitana portu w Hawrze, oraz Madeleine de Martel de Goutimesnil. Jej ojciec został oskarżony o piractwo i przez jakiś czas przebywał w więzieniu^[1].

W 1613 rodzice Madeleine zmarli, dlatego ona i jej starszy o sześć lat brat, Georges, znaleźli się pod opieką wuja w Rouen^[2]. Tam otrzymała wychowanie typowe dla młodej szlachcianki, ucząc się czytania, pisania, tańca, rysunku oraz umiejętności praktycznych, związanych z rolnictwem, zarządzaniem majątkiem, kuchnią i medycyną. Interesowała się także literaturą i samodzielnie nauczyła się hiszpańskiego oraz włoskiego^[3]. Niektórzy uczeni podejrzewają, że znała również grekę i łacinę^[2].

W drugiej połowie lat 30. przeprowadziła się do Paryża. Razem z bratem, pisarzem i dramaturgiem, mieszkała w dzielnicy Marais na Rue Vieille-du-Temple. Oboje byli gośćmi salonu markizy de Rambouillet, gdzie spotykały się najważniejsze osobistości ówczesnego świata literatury i polityki^[2][4].

W 1641 de Scudéry odniosła pierwszy sukces dzięki czterotomowej powieści Ibrahim ou L’illustre Bassa (Ibrahim albo przesławny basza), wydanej pod nazwiskiem brata. W tym samym roku ukazały się anonimowo jej Lettres amoureuses (Listy miłosne). W 1642, ponownie pod nazwiskiem brata, wydano Les Femmes illustres ou Harangues héroïques (Sławne kobiety albo mowy heroiczne), poświęcone takim postaciom historycznym jak Kleopatra, Mariamme i Safona^[5][6]. Pisarka nie podpisywała własnych utworów, ponieważ zgodnie z panującym wówczas obyczajem, kobieta otwarcie dążąca do kariery literackiej byłaby uznana za nieskromną i pretensjonalną^[7].

Madeleine i jej brat na krótko przeprowadzili się do Marsylii, gdzie Georges piastował w latach 1644–1647 urząd gubernatora. W 1648, kiedy wybuchła Fronda, ponownie przebywali już w Paryżu. Tutaj w latach 1649–1653 ukazała się – raz jeszcze pod nazwiskiem Georges’a – dziesięciotomowa powieść z kluczem Artamène ou le Grand Cyrus. Jej akcja osadzona jest w starożytnej Persji i Grecji, jednak poszczególne postacie stanowią portrety współczesnych osób z otoczenia de Scudéry, przede wszystkim księcia Kondeusza Wielkiego, przywódcy Frondy, oraz jego siostry, księżnej de Longueville^[8]. Pisarka przedstawiła również samą siebie pod postacią Sapho, czyli poetki Safony^[9].

Po upadku Frondy Georges udał się na dobrowolne wygnanie do Hawru, gdzie się ożenił. Madeleine pozostała jednak w Paryżu i tam wzorem markizy de Rambouillet otworzyła własny salon. Na sobotnich spotkaniach przy rue de Beauce kultywowano sztukę konwersacji, oddawano się grom literackim i dyskutowano o teorii uczuć. To właśnie tam miała zostać opracowana mapa Krainy Czułości, w alegoryczny sposób przedstawiająca kolejne etapy znajomości^[4][10]. Ponadto de Scudéry nadal pisała powieści, w tym dziesięciotomową Clélie, Histoire romaine, i wydawała je pod nazwiskiem brata, mimo że osobiste kontakty między rodzeństwem uległy już wtedy rozluźnieniu^[11]. Gdy moda na długie powieści przeminęła, autorka zaczęła publikować m.in. zbiory dialogów^[12].

Mimo szyderczej nieraz krytyki^[13], szczególnie ze strony Nicolasa Boileau, utwory de Scudéry cieszyły się wśród współczesnych ogromną popularnością i uznaniem^[14]. Za panegiryk na cześć Ludwika XIV otrzymała w 1671 nagrodę Akademii Francuskiej, przyznaną wówczas po raz pierwszy; rozważano także przyjęcie de Scudéry do Akademii pomimo jej płci. Choć ostatecznie to nie nastąpiło, w 1684 została członkinią padewskiej Academia dei Ricovrati^[15].

Nie wyszła nigdy za mąż. W latach 50. nawiązała bliską znajomość z pisarzem Paulem Pellissonem, interpretowaną zwykle przez biografów jako „platoniczny romans”. Trwała ona aż do śmierci Pellissona w 1693^[16]. De Scudéry zmarła osiem lat później, w podeszłym wieku dziewięćdziesięciu czterech lat.

Lista utworów^[15]:

• Ibrahim ou l’Illustre bassa (1641)
• Les Femmes illustres, ou Harangues héroïques (1642)
• Artamène ou le Grand Cyrus (1649–1653)
• Clélie, Histoire romaine (1654–1660)
• Célinte, Nouvelle Première (1661)
• Mathilde d’Aguilar (1667)
• La Promenade de Versailles (1669)
• Discours de la gloire (1671) – utwór nagrodzony przez Akademię Francuską
• Conversations sur divers sujets (1680)
• Conversations nouvelles sur divers sujets (1684)
• Nouvelles conversations de morale (1688)
• Entretiens de morale (1692)

• Panna de Scudery – nowela autorstwa E.T.A. Hoffmanna, której bohaterką jest Madeleine de Scudéry.

• Maja Pawłowska. Mademoiselle de Scudéry: portrait de Sapho ou inclusion par exclusion. „Romanica Wratislaviensia”. 58, s. 95–104, 2011. ISSN 0557-2665. 
• Madeleine de Scudéry: Selected Letters, Orations, and Literary Dialogues. red. Jane Donawerth, Julie Strongson. Chicago, London: The University of Chicago Press, 2004. ISBN 0-226-14404-6.
• Madeleine de Scudéry: The Story of Sapho. Karen Newman. Chicago, London: The University of Chicago Press, 2003. ISBN 0-226-14399-6.