Michał Federowski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Michał Ignacy Federowski

Michał Federowski w ostatnich latach życia (zob. też. koloryzowaną wersję)
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	1 września 1853 Warszawa
Data i miejsce śmierci	10 czerwca 1923 Warszawa
Zawód, zajęcie	etnograf, folklorysta, archeolog, ogrodnik, agronom, badacz polskiej i białoruskiej kultury ludowej
administrator majątków
Specjalność: agronomia
Alma Mater	Akademia Pietrowsko-Razumowska pod Moskwą
Praca zawodowa
Instytut	Instytut Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
Zakład	Zakład Etnologii
Okres zatrudn.	1921–1923
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Michał Ignacy^[1]  Federowski (rzadziej Fedorowski^[2] ; ur. 1 września 1853 w Warszawie, zm. 10 czerwca 1923 tamże^[3]) – polski etnograf, folklorysta i archeolog amator, ogrodnik, agronom, badacz polskiej i białoruskiej kultury ludowej^[3].

Federowski pochodził z warszawskiej rodziny szlachecko-ziemiańskiej^[3]. Jego rodzicami byli Adolf Federowski (zm. 1970 w bitwie pod Orleanem; z pochodzenia Kaszub^[4] ) i Eleonora (z domu Gąsiewicz^[5])^[1] . W dzieciństwie przechorował gruźlicę płucną co odbiło się na jego zdrowiu fizycznym i sytuacji finansowej^[3]. Gdy chłopak miał 13 lat, ojciec wyemigrował do Francji. W trakcie jego nieobecności matka Fedorowskiego wyszła za mąż za emerytowanego oficera rosyjskiego Komissarzewskiego^[1] .

Michał Federowski skończył 4 klasy progimnazjum w Warszawie^[6] (ukończone w 1870 roku). Przez kolejne trzy lata kształcił się w dziedzinach agrotechniki podczas praktyk i kursów magnackich gospodarstw rolnych i ogrodniczych (1871–1873^[4] )^[6]. W tym samym okresie (1870–1872) studiował filozofię i literaturę pod kierunkiem Franciszka Krupińskiego^[1] .

W roku 1873 zaczął studiować jako wolny słuchacz na wydziale agronomicznym Akademii Pietrowsko-Razumowskiej pod Moskwą. Zdobywał wówczas tytuł administratora majątków^[6], jednak po pięciu miesiącach z powodów zdrowotnych i materialnych musiał je zaniechać^[1] .

Podczas praktyki w majątku ziemskim w powiecie olkuskiem zetknął się z Oskarem Kolbergiem Zygmuntem Glogerem oraz Franciszkiem Krupińskim; Rezygnując z wyjazdu do egzotycznych koloni holenderskich na Jawę i Sumatrę zdecydował się poświęcić życie badając kulturę ludową Polski i Białorusi. Skłoniła go do tego lektura Jana Karłowicza Podręcznik dla zbierających rzeczy ludowe (Warszawa, 1871)^[6].

W latach 1875–1877 przeprowadził pod kierunkiem Zygmunta Glogera badania w województwie kieleckim, owocem których była dwutomowa monografia pod tytułem Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy^[6][7]. Pracował w tym okresie jako administrator majątku Michała Poleskiego^[4] .

W 1877 został wezwany do armii rosyjskiej, jednak po pół roku został zwolniony z woli cara pod pretekstem bycia jedynakiem^[1] .

Od 1877 przebywał na ziemiach białoruskich, mieszkając u przyjaciół swojej matki w Prużanie (posiadłość marszałka Walentego Szykowskiego^[5]), gdzie prowadził intensywne badania folklorystyczne. Tego efektem jest seria wydawnicza Lud białoruski^[6]; miała ona zawierać 20 tomów^[8], jednak opublikowano ich jedynie 8, z czego tomy 5-8 pośmiertnie. Tomy 9-20 nie przetrwały do dzisiejszych czasów^[5]. Zebrane tam materiały do dziś są uznawane za podstawowe dla etnografii i folklorystyki białoruskiej.

Seria była wydawana po 1879, gdy Federowski zapoznał się z Akademią Umiejętności i zaczął przekazywać jej pierwsze rękopisy^[1] .

W latach od 1884 do 1894 roku dzierżawił Kosin od rodu Jelskich^[4] . Również w tym okresie, mieszkając w Studerowszczyznie (zob. Słonim), rozpoczął zbieranie roślin leczniczych i użytkowych. Pod wpływem apelu prof. Józefa Rostafińskiego roku pt. Odezwa do nie-botaników o zbieranie ludowych nazw roślin (1883), postanowił sporządzić Zielnik litewski zawierający okazy flory białoruskiej wraz z ich ludowymi nazwami^[6]. Od 1877 do 1892 zebrał około 11 tysięcy archeologicznych i 1 tysiąc etnograficznych materiałów, które wysyłał następnie Zygmuntowi Glogerowi do Jeżewa (obecnie Jeżewa Starego)^[4] . Wraz z nim prowadził także wykopaliska archeologiczne osad i cmentarzysk (w tym kurhanów) z epoki średniowiecza w powiecie wołkowyskim^[4] .

W 1892 nawiązał znajomości z Muzeum Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w Troickosawsku (ob. Suche Bator). Został również członkiem Lwowskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a rok później Towarzystwa Numizmatyczno-Archeologicznego^[1] .

W trakcie przebywania na terenach Białorusi zebrał około trzytysięczny księgozbiór. W 1904 roku znalazł się w „ruinie majątkowej”^[1] , przez co część oddał do instytucji państwowych takich jak Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, resztę zatrzymał (ok. 1500) bądź sprzedał^[1] . Zaginęły jednak jego liczne fotografie, które wykonywał najczęściej ludziom podstarzałym podczas pobytu w Kosinie^[4] . Z tego powodu rok później przeniósł się do Warszawy. Pracował w różnych miejscach i na różnych stanowiskach, aby zarobić na utrzymanie rodziny. Angażował się również publicznie i politycznie^[6]. W czasie I wojny światowej wstąpił w szeregi ugrupowań nacjonalistycznych: Koła Wielkiego Księstwa Litewskiego, Komitetu Białoruskiego oraz Ligi Ziem Zachodnich^[1] . Od 1920 pracował w Wydziale Propagandy Wojska Polskiego. Pisał dla niego liczne odezwy wiersze, marsze i piosenki dla czasopism, śpiewników i jednodniówek. Jego dzieła z tego okresu pozostały anonimowe^[1] .

W 1921 został zatrudniony w Zakładzie Etnologii w Instytucie Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i pracował aż do śmierci w 1923 roku^[6]. Przed śmiercią zbiory przekazał^[1] :

1. Rękopisy, wycinki i zbiory graficzne Bibliotece Zakładu Etnologii Instytutu Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, ocalały fragment dzieł został przekazany do Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum Naukowego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie;
2. Zbiory autobiograficzne i bibliograficzne Stefanowi Dembemu, zbiory zaginęły;
3. Rękopisy Józefa Tokarzewicza Marianowi Abramowiczowi;
4. Mapy, broszury i medaliony Janowi Homolickiemu, zbiory zaginęły.

Jego zgon wzmiankowały liczne pisma, m.in. „Kurier Warszawski”, „Robotnik” oraz „Gazeta Poranna”. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera Y-6-7/8)^[9].

Materiały archiwalne Michała Federowskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-8^[10].

W 1892 roku ożenił się ze Stefanią Bitner (córka ziemianina z woj. kieleckiego, siostra doktora Bitnera ze Świsłoczy^[4] )^[1] .

• 1870 Budowle dla inwentarza, rękopis, spis. w Drozdowie^[11];
• 1882: Notatki archeologiczne z okolic Słonima, Kurchany pod Wiszowem, opubl. Zygmunt Gloger z notatek Federowskiego na łamach Pamiętnika Fizyograficznego, Warszawa^[12];
• 1883: Juréj (święty Jerzy) przyczynek do etnografii krajowéj, opubl. Zygmunt Gloger z notatek Federowskiego na łamach Pamiętnika Fizyograficznego, Warszawa^[12][13];
• 1888-1889: Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, Warszawa^[7][14];
• 1877-1905: Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877–1905, Akademia Umiejętności / pośmiertnie Wydawnictwo Naukowe PWN^[15]:
  • T. 1, Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1897);
  • T. 2, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1902);
  • T. 3, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1903);
  • T. 4, Przysłowia, żarcik, wyrażenia stałe oraz zagadki ludu, mieszczan i zagrodowców z okolic Grodna, Sokółki, Białegostoku, Bielska, Wołkowyska, Słonima, Nowogródka, Słucka, Lidy, Wilejki, Święcian i Oszmiany (1935);
  • T. 5, Pieśni (1958);
  • T. 6, Pieśni; Pieśni frywolne i taneczne (1960);
  • T. 7, Suplement do tomu V i VI (1969);
  • T. 8, Inedita. Pieśni z archiwum zbieracza (1981);
• 1973: Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie, red. Aleksander Barczewski, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa^[15][16];
• 1991: Naród białoruski. Ślub (białor. Люд беларускі. Вяселле), red. Sałamiewicz I. U., Mińsk (biał.)^[17];
• 2013: Diabelskie wesele. Bajki z Polesia, red. Aleksander Barczewski, Zysk i S-ka, Poznań^[18].

• 1910: Wspomnienia o Świsłoczy Tyszkiewiczowskiej, Dereczynie i Różanie, oraz Leon Potocki, Wilno^[19]
• 1911: Leon hr. Potocki: jego życie i prace literackie, Wilno, Kwartalnik Litewski^[20]
• 1913: Zbiory graficzne Dominika Witke-Jeżewskiego, Warszawa^[21];
• 1917: Wspomnienia moje o Michale Poleskim i o Włodowicach. Druk Synów St. Niemiry, Warszawa^[15][22];
• 1920: 6 sierpnia 1914 r.: wspominki na czesć poległych bohaterów, Stowarzyszenie Włascicieli Zakładów Graficznych, Warszawa^[23].

• 1882-1890: Zioła lecznicze, zesz. 1 (1882^[24]), 2 (1883^[24]), 3 (1883-1890^[6]);
• 1883: Zielnik roślin użytecznych, zesz. 1^[25];
• 1883: Zielnik Litewski, zesz. 1^[6].

Oraz iczne anonimowe odezwy wiersze, marsze i piosenki dla czasopism, śpiewników i jednodniówek Wojska Polskiego; dzieła (rękopisy, mapy, rysunki) zagubione po śmierci Federowskiego^[1] .

• Julian Krzyżanowski: Słownik folkloru polskiego. T. 2. Warszawa: 1965. Brak numerów stron w książce
• Anna Ługowska: Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Cz. 10: Świat książek Michała Federowskiego /1853-1923/. Warszawa: 1988.
• Maria Czurak: Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. pod red. Ewy Fryś-Pietraszkowej i Anny Spiss. T. 2. Wrocław-Kraków: 2007. Brak numerów stron w książce
• Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Aleksandra Mankiewicz-Malinowska, Halina Galera: Rośliny użyteczne… Michała Fedorowskiego – dzieło odnalezione po 130 latach. Wyd. [w:] Etnobiologia Polska. AKA, 2013.
• Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Halina Galera: Zielnik Zioła lecznicze... Michała Fedorowskiego jako dokumentacja badań etnograficznych. Wyd. [w:] Etnobiologia Polska. Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016.
• Witold Karpyza: Ziemia Wołkowyska. Słupsk: Miejska Biblioteka Publiczna w Lęborku nakładem Przemysława Mikusińskiego, 2008. ISBN 978-83-60731-02-7. [dostęp 2023-01-09].

• tomy 1-4, 6-7 (dostęp online)
• Ânka Salamevìč, Michał Federowski (dostęp online)
• Dzieła Michała Federowskiego w bibliotece Polona