Mlecz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Mlecz
Ilustracja
Mlecz zwyczajny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

mlecz

Nazwa systematyczna
Sonchus L.
Sp. Pl. 793. 1753
Typ nomenklatoryczny

Sonchus oleraceus L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Mlecz kolczasty
Mlecz błotny

Mlecz (Sonchus L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do niego blisko 100 gatunków[4]. Rośliny te występują na Starym Świecie, w Australii i na wyspach Oceanu Spokojnego, a jako introdukowane także na obu kontynentach amerykańskich. W Polsce rosną dwa gatunki rodzime i dwa szeroko rozprzestrzenione na świecie gatunki introdukowane. Niektóre gatunki są chwastami w uprawach. Młode liście mlecza zwyczajnego (zwanego też warzywnym) S. oleraceus spożywane są w sałatkach (według przekazu Pliniusza miał je spożyć Tezeusz przed walką z Minotaurem)[5].

Nazwa „mlecz” jest w polskim nazewnictwie botanicznym zastrzeżona dla roślin z rodzaju Sonchus. W języku potocznym używana jest często w odniesieniu do mniszka[6], który tworzy charakterystyczne owoce zwane dmuchawcami oraz różyczkę liściową przy ziemi.

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]
Krzaczasty Sonchus palmensis

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę, Azję, Afrykę, Australię, Nową Zelandię i wyspy Juan Fernández. Zróżnicowany jest na wyspach oceanicznych – na Wyspach Kanaryjskich i innych wyspach Makaronezji rośnie 30 gatunków, w archipelagu Juan Fernández – 11[5]. W Europie obecnych jest 9 gatunków rodzimych[5]. Do rodzaju należy kilka gatunków szeroko rozprzestrzenionych chwastów ruderalnych i segetalnych (zwłaszcza mlecz zwyczajny S. oleraceus)[5], introdukowanych m.in. na oba kontynenty amerykańskie, na Islandię, Filipiny[4].

Gatunki flory Polski[7]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Sonchus radicatus
Pokrój
Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny)[8][9], na wyspach Makaronezji i Juan Fernández też pachykauliczne (słabo rozgałęzione) krzewy i niewielkie drzewa, w tym przypominające palmy[5]. Osiągają od 3 cm do ponad 3,5 m wysokości[9]. Rośliny wykształcają korzeń palowy, kłącze lub rozłogi, mają pędy prosto wzniesione[9], rozgałęzione zazwyczaj słabo[8] na całej długości lub tylko w górnej części, zwykle nagie, czasem gruczołowato owłosione w górnej części, zwłaszcza w obrębie kwiatostanu[9]. Zawierają sok mleczny.
Liście
Odziomkowe i łodygowe, dolne zwykle ogonkowe, przy czym ogonek jest często oskrzydlony. Blaszka podługowata do lancetowatej, u nasady liści łodygowych często uszkowato obejmująca łodygę, poza tym zwykle pierzasto pojedynczo lub podwójnie klapowana, ząbkowana (nierzadko kolczasto) lub całobrzega[9]. U S. grandifolius liście osiągają do 1 m długości i 0,2 m szerokości[5].
Kwiaty
Zebrane po 70–300 (czasem więcej) w koszyczki, a te w wiechowate lub mające formę podbaldachów kwiatostany złożone[8]. Okrywy koszyczków dzwonkowate, z listkami nierównej długości, ułożonymi w kilku rzędach dachówkowato, nagimi lub owłosionymi (zwykle gruczołowato). Dno koszyczka nagie, płaskie lub wypukłe, dołeczkowane. Wszystkie kwiaty w koszyczku jednakowe, języczkowe, żółte[8][9].
Owoce
Spłaszczone, elipsoidalne lub nieco zwężające się ku wierzchołkowi niełupki koloru słomiastego, czerwonego do ciemnobrązowego. Zwykle bez dzióbka, z 2–4 żebrami (rzadko większą ich liczbą) z obu stron. Na powierzchni owocki są pomarszczone lub brodawkowane, nagie. Puch kielichowy w postaci licznych, białych włosków niepodzielonych lub pierzastych, szybko opadających lub trwałych[9][8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj zaliczany jest do podplemienia Hyoseridinae, plemienia Cichorieae w podrodzinie Cichorioideae z rodziny astrowatych Asteraceae[10][11]. W tradycyjnym ujęciu systematycznym rodzaju był on taksonem polifiletycznym, w którym zagnieżdżone były wyodrębniane rodzaje endemiczne dla różnych obszarów – Dendrosonchus na wyspach Makaronezji, Thamnoseris na wyspach Desventuradas, Dendroseris na Juan Fernández, Actites w Australii, Kirkianella i Embergeria na Nowej Zelandii. Po odkryciu relacji filogenetycznych między tymi taksonami, wszystkie one włączone zostały w szeroko ujmowany rodzaj Sonchus[5][4][12].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c d e Sonchus L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-26].
  5. ↑ a b c d e f g David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 868, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ Łukasz Łuczaj, Wojciech M. Szymański. Wild vascular plants gathered for consumption in the Polish countryside: a review. „Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine”. 17 (3), 2007. DOI: 10.1186/1746-4269-3-17. (ang.). 
  7. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 169, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c d e Zhu Shi & Norbert Kilian, Sonchus Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-26].
  9. ↑ a b c d e f g Philip E. Hyatt, Sonchus Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-26].
  10. ↑ Genus Sonchus L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-02-26].
  11. ↑ Sonchus L., [w:] Compositae. The Global Database [online], TICA [dostęp 2023-02-26].
  12. ↑ Seung-Chul Kim, Lee Chunghee, José A. Mejías, Phylogenetic analysis of chloroplast DNA matK gene and ITS of nrDNA sequences reveals polyphyly of the genus Sonchus and new relationships among the subtribe Sonchinae (Asteraceae: Cichorieae), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 44 (2), 2007, s. 578-597 [dostęp 2023-02-26].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mlecz&oldid=72985521”