Monstrancja jasnogórska Augustyna Kordeckiego – Wikipedia, wolna encyklopedia

Monstrancja jasnogórska Augustyna Kordeckiego
(Monstrancja Kordeckiego)

Autor	Wacław Grottke
Data powstania	1672
Medium	złotnictwo
Wymiary	103 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Częstochowa
Lokalizacja	Jasna Góra (zbiory wotywne)
Multimedia w Wikimedia Commons

Monstrancja jasnogórska Augustyna Kordeckiego (również Monstrancja Kordeckiego^[a]) – dzieło sztuki złotniczej okresu baroku, znajdujące się w zbiorach jasnogórskich, wykonane około 1672 w Warszawie, w pracowni Wacława Grottkego, na polecenie paulina ojca Augustyna Kordeckiego, jako wotum dziękczynne dla Matki Bożej za jej orędownictwo u swego Syna i ocalenie sanktuarium przed wojskami szwedzkimi króla Karola X Gustawa podczas oblężenia w 1655, sfinansowane z darów złożonych przez wiernych^[2].

U schyłku swojego życia o. Augustyn Kordecki, będąc prowincjałem, podjął w porozumieniu z całym jasnogórskim konwentem decyzję – informuje o niej inskrypcja wotywna na stopie monstrancji – o ufundowaniu daru, by w ten sposób podziękować Opatrzności Bożej za pomyślny rozwój sytuacji podczas oblężenia przez Szwedów – ocalenie sanktuarium na Jasnej Górze od zniszczenia i grabieży. Zdecydowano, aby darem tym była okazała monstrancja. Nie są znane okoliczności przekazania jej na Jasną Górę, lecz można przypuszczać, że miały one uroczystą oprawę. Pomysłodawcą idei ikonograficznych mógł być jeden z paulinów lub o. Augustyn Kordecki^[2]. Koszt monstrancji oszacowano na 30.000 ówczesnych złotych polskich wypłaconych w złocie^[3]. Monstrancję wykonała w 1672 królewska pracownia złotnicza w Warszawie, pod kierunkiem złotnika królewskiego Wacława Grottkego^[b][4].

Do wykonania monstrancji, oprócz barwnych emalii, zostały użyte następujące materiały szlachetne^[2]:

• złoto – 22 funty
• brylanty – 2366 sztuk^[c]
• rubiny – 2208 sztuk
• szmaragdy – 81 sztuk
• szafiry – 30 sztuk
• perły – 214 sztuk

Parametry techniczne^[2]:

• ciężar – ponad 13 kg
• wysokość – 103 cm
• szerokość glorii – 44,5 cm
• stopa: długość – 35,7 cm i szerokość – 25,7 cm

Monstrancja Kordeckiego jest monstrancją promienistą^[5]. Składa się z czterech części: stopy, trzonu, glorii i zwieńczenia.

Na stopie monstrancji, spełniającej rolę stojaka, umieszczono trybowane cztery sceny, rozmieszczając je symetrycznie: po dwie na końcach jej długości i szerokości. Sceny związane są z dwoma wątkami: ofiarą Chrystusa (Ofiara Abrahama i Pascha) i z ucztą paschalną (sceny: Eliasza na pustyni i Ostatniej Wieczerzy)^[2].

W scenie Ofiara Abrahama ukazano patriarchę Abrahama, trzymającego miecz w ręku i składającego swego syna Izaaka w ofierze Bogu, oraz anioła wskazującego mu, uwikłanego w cierniach baranka^[2]. Obraz ten nawiązuje do Chrystusa jako odkupiciela, ofiarowanego przez Boga Ojca^[6]. Baranek uwikłany w ciernie miał symbolizować Chrystusa^[2].

Kolejna scena, związana z wątkiem ofiary Chrystusa, ukazuje święto Paschy. Porównywana jest do Eucharystii, jaką później sprawować będzie Kościół katolicki^[6]. Przygotowani do wyjścia z niewoli egipskiej Żydzi, zbierali się wokół stołu, na którym znajdowały się chleby i baranek paschalny^[6].

W scenie Eliasz na pustyni (wątek paschalny) przedstawiono leżącego na pustyni Eliasza, niemal umierającego z głodu i pragnienia, który uciekł przed zemstą królowej Izebel, oraz stojącego i dotykającego go anioła, wskazującego na chleb i dzban. Scena ta nawiązuje do eucharystycznego chleba, ofiarowanego przez Chrystusa w czasie Ostatniej Wieczerzy^[6].

Ostatnia scena na stopie monstrancji przedstawia Chrystusa z Apostołami, zasiadającymi u stołu podczas Ostatniej Wieczerzy. Judasz w tej scenie wyobrażony jest z ręką w sakiewce, który jednocześnie depcze psa, co można zinterpretować słowami Chrystusa z Ewangelii św. Mateusza^[6]:

Na odwrocie stopy znajduje się wygrawerowana łacińska inskrypcja wotywna o następującej treści:

Trzon (rączka) pełni w monstrancji rolę uchwytu. Składa się z kilku pierścieni dekorowanych kamieniami szlachetnymi, który stopniowo przechodzi w gruszkowaty nodus, czyli połączenie z kluczową częścią monstrancji, glorią^[2]. Jednocześnie jego znaczenie potęguje nawiązanie do pnia winnej latorośli, którą artysta przedstawił w glorii.

Gloria, czyli główna część monstrancji, składa się z owalnej, przeźroczystej zaszklonej puszki, zwanej reservaculum, do przechowywania świętej hostii, w której umieszczono półokrągły uchwyt na hostię zwany melchizedekiem, oraz otaczających ją ozdobnych promieni (stąd typ monstrancji – monstrancja promienista), w postaci złocistych listków^[5]. Takie prezentowanie hostii to nawiązanie do królewskiego tronu Chrystusa, którego blask podkreśla złoto jako najszlachetniejszy, najcenniejszy i błyszczący metal^[6]. Emanację części centralnej monstrancji podkreślają promienie na całym niemal obwodzie jako porównanie do blasku Słońca, który nawiązuje do ewangelicznej sceny Przemienienia Pańskiego, w której możemy odczytać słowa:

Ponadto obecność gałązek winnej latorośli nawiązuje do słów Chrystusa, kiedy stwierdził^[6]:

W dolnej części glorii umieszczono figurki Aarona i Dawida ze snopami pszenicy w ręku. Dobór tych postaci nie był przypadkowy, ponieważ nawiązują one symboliką do treści eucharystycznych, które obie postacie łączy snopek zboża, czyli pszenicy. Chleb wypiekany zaś z mąki pszenicy, należy zinterpretować jako symbol wskazujący na Chrystusa w ofierze mszy świętej oraz na cały Kościół, na które powoływał się m.in. Cyryl z Aleksandrii, pisząc^[6]:

Postacią po lewej stronie glorii (patrząc od frontu na monstrancję) jest Aaron, którego obecność tłumaczy scena z Mądrości Syracha^[6]:

Drugą postacią (po prawej stronie glorii) jest król Dawid, z koroną na głowie odziany w galowy płaszcz gronostajowy ze snopem na ramieniu. Obecność jego tłumaczy rodowód Chrystusa przekazany na początku Ewangelii św. Mateusza (Mt 1, 6). Snop na ramieniu odwołuje się do znajdującej się w tym rodowodowym ciągu postaci Rut, która zbierała kłosy na polu Booza (Rt 2, 2-4; Rt 4, 13-22)^[6].

Monstrancję zwieńcza królewska korona ze sferą i krzyżem, w którą zatknięty jest krucyfiks z postacią Ukrzyżowanego Chrystusa^[2]. Poniżej korony znajdują się dwie postacie aniołów, które podtrzymują monogram Chrystusa IHS^[2].

• Monstrancja Kordeckiego została przedstawiona na olejnym obrazie znajdującym się w Arsenale (ściana tylna) częstochowskiego artysty Aleksandra Markowskiego pt. W środku nocy z 1984 o wymiarach 380 × 520 cm, znajdując się tam po lewej stronie stylizowanego wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej^[7].
• Monstrancja Kordeckiego została po raz pierwszy przewieziona w 2019 poza Jasną Górę – na Zamek Królewski w Warszawie, gdzie była w okresie od 29 maja do 4 sierpnia eksponowana na zorganizowanej specjalnej, unikalnej wystawie klejnotów i sztuki pod nazwą „Rządzić i olśniewać. Klejnoty i jubilerstwo w Polsce z XVI i XVII wieku”^[8].

• Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej (Boże Ciało)
• Monstrancja z kościoła Bożego Ciała w Poznaniu