Muzykoterapia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy terapii. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Muzykoterapia – dziedzina posługująca się muzyką lub jej elementami w celu przywracania zdrowia lub poprawy funkcjonowania osób z różnorodnymi problemami natury emocjonalnej, fizycznej lub umysłowej (np. zaburzenia depresyjne, zaburzenia nerwicowe, zaburzenie osobowości; zob. też psychopatologia, dobrostan subiektywny). Tradycje stosowania muzyki w terapii sięgają już czasów plemiennych, kiedy szaman w czasie rytuałów leczniczych stosował śpiew, grę na instrumentach i taniec (zob. ekstaza w religiach naturalnych). Obecnie jest to dziedzina oparta na podstawach naukowych, w której muzykoterapeuta w procesie kształcenia musi przyswoić wiedzę z zakresu wielu dyscyplin naukowych (m.in. psychologia, medycyna, pedagogika, psychoterapia).

Podstawowym środkiem oddziaływania w muzykoterapii jest dźwięk – muzyka, która często jest wyzwalaczem i katalizatorem przeżyć i emocji. Ze względu na techniki stosowane obecnie w muzykoterapii zasadniczo wyróżnia się podział na:

• „muzykoterapię aktywną”, do której zalicza się oddziaływania angażujące „fizycznie” (jak śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, improwizacja);
• „muzykoterapię receptywną”, której podstawą jest słuchanie muzyki, relaksacja i wizualizacja.

Równolegle istnieje rozróżnienie, bazujące na metodach i podejściach:

• „muzyka w terapii” – muzyka stosowana jako element każdej sesji – istotny, jednak nie zawsze podstawowy; często stanowi tło lub uzupełnienie stosowanych technik psychoterapeutycznych czy ćwiczeń rehabilitacyjnych;
• „muzyka jako terapia” – postępowania, w których – w czasie każdej sesji – muzyce jest wyznaczane priorytetowe miejsce; uznaje się, że już sam kontakt z muzyką, jej odtwarzanie lub tworzenie ma znaczący walor terapeutyczny.

Potocznie mianem muzykoterapii określa się niekiedy również terapię zajęciową, w której muzyka, śpiew, czy gra na instrumentach odgrywają podstawową rolę (przyjętym na świecie warunkiem nazywania takich zajęć „muzykoterapią” jest posiadanie przez osobę je prowadzącą odpowiednich kwalifikacji do wykonywania zawodu muzykoterapeuty).

W sesji muzykoterapii może uczestniczyć każda osoba, bez względu na poziom jej umiejętności muzycznych, stopień niepełnosprawności ruchowej lub intelektualnej (np. otępienie starcze^[1]) lub inny rodzaj zaburzeń. Przeciwwskazania odnoszą się jedynie do osób cierpiących na tzw. epilepsję muzykogenną oraz w przypadkach ostrych stanów psychotycznych.

Dla terapeuty oraz dla efektywności terapii liczy się przede wszystkim sam proces, zaangażowanie uczestników. Z tego też względu śpiewu czy improwizacji muzycznych, powstających w czasie sesji muzykoterapii, nigdy nie ocenia się w kategoriach artystycznych czy estetycznych.

Współcześnie na świecie istnieje kilka głównych modeli muzykoterapii, m.in.:

• muzykoterapia kreatywna (zwana również muzykoterapią Nordoff-Robbins^[2])
• „Wizualizacja Kierowana z Muzyką” (ang. Guided Imagery and Music)^[3]
• muzykoterapia improwizacyjna (np. w przypadkach autyzmu dziecięcego^[4])
• muzykoterapia zorientowana analitycznie^[5]
• muzykoterapia behawioralna

W Polsce najbardziej znane są metody:

• „Portret Muzyczny” (E. Galińskiej)^[6]
• „Mobilna Rekreacja Muzyczna” (M. Kierył)^[7]

Przebieg sesji muzykoterapii zależny jest przede wszystkim od osoby, z którą muzykoterapeuta pracuje, jej potrzeb, problemów i deficytów, celu oraz zastosowanego modelu muzykoterapii.

Elementy muzyki

• rytm (uporządkowanie materiału muzycznego w czasie)
• melodia (uszeregowanie wysokości dźwięku)
• barwa
• dynamika
• agogika (tempo)
• harmonia (współbrzmienie kilku dźwięków)

Badania roli poszczególnych elementów były prowadzone od dawna. H. Helmholtz^[a] i S. Gurney stwierdzili m.in. że^[10]:

• tonacja majorowa wywołuje reakcje szczęścia, radości, rześkości itp., minorowa – smutku, rozmarzenia (tonacja nie ma wpływu np. na podniecenie, godność, pogodność)
• dźwięki wysokie są odbierane jako radosne, a niskie – jako poważne, majestatyczne, godne
• tempa largo, adagio i podobne najczęściej sprzyjają spokojowi, godności, odprężeniu, a tempa szybkie (np. allegro, vivo vivace, presto) – rześkości i aktywności
• zależności nastroju od kierunku linii melodycznej precyzyjnie nie ustalono (obserwowane tendencje: linia zstępująca – pojawianie się odprężenia i pogody, linia wstępująca – nastrój godności i tajemniczości)
• harmonia dysonansowa – pobudza i aktywizuje, a konsonansowa – sprzyja pogodzie ducha, odczuciom szczęścia, wdzięku i liryczności
• rytmy mocne, o powtarzającej się strukturze – sprzyjają energiczności i powadze, a rytmy spokojne uważa się za marzycielskie, wdzięczne (miękkie, szczęśliwe); podniecenia, satysfakcji i pogody nie udało się powiązać z charakterystycznymi strukturami rytmicznymi

Muzyka wpływa na:

• samopoczucie człowieka
• napięcie mięśni
• układ krążenia, w chorobie wieńcowej serca muzykoterapia ma korzystny wpływ na ciśnienie tętnicze krwi, częstość akcji serca i oddechu, lęk (w szczególności w zawale mięśnia sercowego), jakość snu i dolegliwości bólowe^[11].
• układ pokarmowy i oddechowy
• stopień odczuwania bólu (np. łagodzenie bólu w czasie zabiegów chirurgicznych, stomatologicznych, w położnictwie i ginekologii)
• łagodzenie objawów chorób psychosomatycznych, ułatwianie rehabilitacji narządów ruchu
• leczenie uzależnień, muzykoterapia jest obiecującą metodą dla polepszenia uczestnictwa w terapii grupowej pacjentów uzależnionych^[12]
• w rehabilitacji po udarze mózgu, muzykoterapia jest skuteczna jako leczenie wspomagające, stosowane w celu przywrócenia funkcji społecznych i pełniejszego uczestniczenia w procesach rehabilitacji^[13]
• w postępowaniu rehabilitacyjnym przy afazji przydatna jest metoda wykorzystująca wykonywanie przez chorego fraz muzycznych^[14][15]
• muzykoterapia może być przydatna w postępowaniu rehabilitacyjnym przy otępieniu^[16]
• w wyniku stosowania muzykoterapii stwierdzono polepszenie nastroju^[17] oraz funkcji afektywnych i kognitywnych^[18]
• muzykoterapię stosuje się z powodzeniem w zespole stresu pourazowego^[19]

Celem terapii jest:

• uspokojenie, rozluźnienie
• poznanie (cel dydaktyczno-poznawczy)
• zabawa
• poznanie siebie nawzajem
• oddziaływanie kulturotwórcza
• wytworzenie za pośrednictwem muzyki równowagi pomiędzy sferą przeżyć emocjonalnych a procesami fizjologicznymi

• muzyka pozwala na docieranie do głęboko ukrytych konfliktów oraz wydobywa i aktywizuje emocje
• poprawa nastroju uczestnika oraz realizacja ćwiczeń zaburzonych sfer psychicznych
• dostarczenie pozytywnych przeżyć uczestnikowi
• pozwala na specyficzne doznania, mogące doprowadzić do głębszego zainteresowania muzyką
• wspólne przeżywanie pozytywnych emocji daje szansę na przełamanie barier nieśmiałości, rozładowanie napięcia
• stwarzanie okazji do zabawy

W 2012 roku rozpoczęto certyfikację muzykoterapeutów, prowadzoną przez powołane w tym celu Polskie Stowarzyszenie Muzykoterapeutów (PSMT)^[20]. Proces certyfikacji został opracowany i jest kierowany przez PSMT przy wsparciu Komisji Edukacji i Szkolenia Muzykoterapeutów Światowej Federacji Muzykoterapii (World Federation of Music Therapy, WFMT, Commission on Education and Training)^[21][22]. Ma na celu wyłonienie i rekomendowanie instytucjom państwowym, prywatnym, placówkom terapeutycznym, leczniczym, edukacyjnym muzykoterapeutów dobrze wykonujących swoją pracę. W skład Komisji Certyfikacyjnej, działającej zgodnie z regulaminem opublikowanym na stronie internetowej stowarzyszenia^[23], wchodzą uznani specjaliści z zakresu muzykoterapii z Polski i zagranicy.

• Wprowadzenie do muzykoterapii, Ludwika Konieczna-Nowak (Impuls, Kraków 2013).
• Podstawy muzykoterapii, Krzysztof Stachyra (red.) (Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012).
• Modele, metody i podejścia w muzykoterapii, Krzysztof Stachyra (red.) (Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012).
• Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Historia, metoda i praktyka, Paul Nordoff, Clive Robbins (Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2008).
• Muzykoterapia i wizualizacja w rozwijaniu kompetencji emocjonalnych studentów pedagogiki, Krzysztof Stachyra (Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009).
• Wstęp do nauki o muzykoterapii, Tadeusz Natanson (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1978).
• Muzykoterapia i terapia przez sztuki plastyczne w piśmiennictwie polskojęzycznym Krzysztof Stachyra, Ewa Grudziewska (Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007).
• Podobieństwa i różnice między muzykoterapią i edukacją muzyczną, Krzysztof Stachyra „Terapia przez Sztukę” nr 1/2009, s. 3–6.