Okręt rozpoznawczy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Okręt rozpoznawczy lub okręt rozpoznania radioelektronicznego – okręt specjalny przeznaczony do prowadzenia rozpoznania radioelektronicznego. Wyposażony jest w urządzenia radioelektroniczne, za pomocą których może wykrywać i analizować pracę stacji radiowych i radiolokacyjnych, czasem też hydrolokacyjnych.

Początki morskiego rozpoznania radioelektronicznego sięgają lat 20. i 30. XX wieku, kiedy Marynarka Wojenna USA i Marynarka Japonii zaczęły montować na okrętach specjalne wyposażenie służące do przechwytywania i dekodowania obcych transmisji radiowych^[1].

Rozwój okrętów rozpoznawczych jako wyspecjalizowanej klasy rozpoczął się od lat 50. XX wieku w związku z zimną wojną oraz szybkim rozwojem nowych typów uzbrojenia i wyposażenia elektronicznego^[1]. Głównym zadaniem okrętów rozpoznawczych stało się nie tylko przechwytywanie transmisji radiowych (ang. COMINT), ale też przechwytywanie promieniowania elektromagnetycznego niezwiązanego z komunikacją, przede wszystkim pochodzącego do radarów (ang. ELINT)^[1]. Za pierwsze wyspecjalizowane okręty rozpoznawcze uważa się radzieckie „Izmieritiel” i „Protraktor” o wyporności 1050 ton, przebudowane w 1959 roku z trawlerów rybackich^[1]. W szczytowym okresie napięcia międzynarodowego USA używała ponad 20 okrętów rozpoznawczych, przebudowanych z innych jednostek, a ZSRR ponad 100, w tym jednostki specjalnie budowane w tym celu^[1].

Typowym sposobem działania okrętów rozpoznawczych stało się śledzenie manewrów okrętów potencjalnego przeciwnika na poligonach morskich, prowadzone na ogół w sposób legalny, z wód międzynarodowych lub w wyłącznej strefie ekonomicznej^[2]. W szczególności cennym źródłem informacji jest obserwacja i analiza ćwiczeń z użyciem uzbrojenia oraz stosowanych procedur^[2]. W dogodnych okolicznościach możliwe jest także wyławianie z wody fragmentów wystrzelonego uzbrojenia lub urządzeń elektronicznych, jak boje sonarowe^[2].

Wyróżnikiem okrętów rozpoznawczych jest wyposażenie w urządzenia radioelektroniczne, za pomocą których mogą wykrywać i analizować pracę stacji radiowych i radiolokacyjnych, określać ich częstotliwości robocze, moc promieniowaną, układy pracy i dane taktyczno-techniczne oraz ustalać kierunki i zasięgi pracujących stacji^[3]. W przypadku transmisji radiowych analizowana jest także treść transmisji^[4]. Nieodzownym wyposażeniem zewnętrznym są rozbudowane zespoły antenowe, często ukryte pod kopułami lub osłonami dielektrycznymi^[5]. Okręty rozpoznawcze mogą być także wyposażane w urządzenia rozpoznania obrazowego (IMINT) oraz rzadziej hydroakustycznego (ACINT)^[4]. W tym celu mogą być wyposażone w urządzenia telewizyjne, noktowizyjne i termowizyjne, przydatne m.in. do analizy widma cieplnego^[3][2]. W przypadku przystosowania do rozpoznania akustycznego, niezbędne są także sonary, kadłubowe, opuszczane lub holowane^[4].

Pożądanymi cechami okrętów rozpoznawczych są: duża dzielność morska, odpowiednia kubatura pomieszczeń wewnętrznych w celu instalacji aparatury, oraz wysoka autonomiczność okrętu (zapasy paliwa i prowiantu), pozwalająca na dłuższe rejsy^[4]. Dlatego z reguły nie budowano ich na wzór okrętów bojowych, lecz na wzór statków cywilnych, albo adaptowano ze statków transportowych lub rybackich^[6]. Ich wyporność sięga na ogół od tysiąca do kilku tysięcy ton, a długość od 70 do 100 m^[7][8]. Napędzają je na ogół silniki wysokoprężne, a prędkość sporadycznie tylko przekracza 20 węzłów^[8]. Z uwagi na konieczność zapewnienia energii dla licznych urządzeń, pożądaną cechą są generatory prądu elektrycznego o dużej mocy^[9]. Uzbrojenie służy do ograniczonej samoobrony i najczęściej ogranicza się do broni maszynowej kalibru do 12,7 mm^[9]. Sporadycznie stosowane są działka małokalibrowe (np. 25 mm na włoskim „Elettra”)^[9]. Na radzieckich okrętach stosowano działka przeciwlotnicze kalibru 30 mm i samonaprowadzające się pociski przeciwlotnicze obrony bezpośredniej systemów Strieła i Igła^[7]. Specyficznym i wyjątkowym wielkim okrętem rozpoznawczym był tylko radziecki SSW-33 „Ural” o napędzie atomowym i wyporności 34 tysięcy ton^[8].

Okręty rozpoznania radioelektronicznego zaliczane są do okrętów specjalnych, względnie ich podgrupy: okrętów sztabowych^[3].

Polska Marynarka Wojenna początkowo nie posiadała wyspecjalizowanych okrętów rozpoznawczych. Dopiero pod koniec lat 60. XX wieku zaadaptowano w tym charakterze przeklasyfikowany okręt hydrograficzny ORP „Bałtyk”^[10]. W latach 1975–1976 wcielono do służby dwa nowe zbudowane w Polsce okręty rozpoznawcze projektu 863: OORP „Nawigator” i „Hydrograf”^[10]. W celu maskowania, oficjalnie określano je jako okręty hydrograficzne i dopiero 1 czerwca 1992 roku ich związek taktyczny został nazwany Grupą Okrętów Rozpoznawczych^[10]. W latach 2023–2024 rozpoczęto budowę dla Marynarki Wojennej dwóch nowych okrętów rozpoznawczych proj. 107 programu Delfin: „Jerzy Różycki” i „Henryk Zygalski”^[9]. W Polsce budowano też okręty tej klasy dla ZSRR: projektów 861M (NATO: Moma) i 864 (Vishnya)^[7].

Zobacz multimedia związane z tematem: Okręt rozpoznawczy

• USS Pueblo (AGER-2)

• Marcin Chała. Morskie rozpoznanie NATO w Europie. „Wojsko i Technika”. Nr 2/2024, s. 74-82, luty 2024. Warszawa.