Okrzyn jeleni – Wikipedia, wolna encyklopedia

Okrzyn jeleni

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	laser
Gatunek	okrzyn jeleni
Nazwa systematyczna
Laser archangelica (Wulfen) Spalik & Wojew. Taxon 65: 579 (2016)[3]
Synonimy
Laserpitium archangelica Wulfen Laserpitium chironium Scop.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Okrzyn jeleni^[4] (Laser archangelica (Wulfen) Spalik & Wojew.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych.

Rośnie w górach środkowej i południowo-zachodniej Europy. W Polsce stwierdzono jego występowanie tylko w Karpatach i to tylko w dwóch miejscach: na Babiej Górze (skąd podawany jest od dawna) oraz na Malinowskiej Skale w Beskidzie Śląskim (stwierdzony w 2003 r.)^[5].

W masywie Babiej Góry okrzyn jeleni występuje na północnych stokach góry, z reguły w trudno dostępnych miejscach w strefie górnej granicy lasu, w większości pomiędzy 1350 a 1400 m n.p.m.^[6] Największe skupiska znajdują się pod Sokolicą, w dolinie Markowego Potoku (gdzie schodzi on aż poniżej Górnego Płaju, tj. do ok. 1050 m n.p.m.)^[7]. Rośnie też pod Kępą, poniżej Izdebczysk i na Borsuczych Skałach. Stanowisko w dolinie Cylowego Potoku nie zostało potwierdzone^[5]. W 2015 r. na czterech wyżej wymienionych stanowiskach naliczono łącznie 182 osobniki tego gatunku^[8].

Stanowisko w Beskidzie Śląskim znajduje się na wysokości 965–990 m n.p.m., na stromym stoku doliny Potoku Malinowskiego, w obszarze rozległego, aktywnego osuwiska wytworzonego na łupkowym podłożu^[9].

Pokrój

Roślina zielna z grubym, żółtobrunatnym kłączem, w szyi korzeniowej z tuniką tworzoną przez nasady starych liści. Łodyga osiąga od 60 do 200 cm wysokości^[10]. Jest gruba, bruzdowana, silnie kosmato owłosiona (zwłaszcza pod węzłami)^[10]. W dole ma puste międzywęźla i wyraźne węzły^[5], w górnej części jest pełna^[10].

Liście

Odziomkowe liście okazałe, ogonkowe, o blaszce w zarysie trójkątnej, kilkukrotnie trójdzielne lub pierzaste, z rozdętymi pochwami. Na dolnej stronie owłosione. Poszczególne listki jajowate z klinowatą nasadą i nierówno ząbkowanymi brzegami. Końcowe listki trójwrębne lub trójklapowe^[10].

Kwiaty

Drobne, białe lub różowawe, zebrane w baldach złożony składający się z 20–40 baldaszków osadzonych na szorstko owłosionych szypułach. Pokrywy i pokrywki liczne, równowąsko lancetowate i orzęsione. Kielich z krótkimi, szydłowatymi lub lancetowatymi ząbkami. Płatki korony do 2 mm szerokie i 1 mm długie, na końcu wycięte i z łatką^[10].

Owoce

Elipsoidalne rozłupnie rozpadające się na dwie rozłupki. Osiągają do 10 mm długości i 8 mm szerokości, są nagie, ze słabo zaznaczonymi żebrami głównymi, ale oskrzydlonymi żebrami dodatkowymi^[10].

Rozwój

Bylina, hemikryptofit. Po wykiełkowaniu przez kilka lat nad ziemią widoczne są tylko okazałe liście, zebrane w przyziemną rozetę^[5]. Później rozwija pęd kwiatostanowy. Kwitnie w lipcu i sierpniu, czasem do września^[10]. Po wydaniu owoców roślina obumiera. Rozmnaża się tylko przez nasiona. W czasie badań przeprowadzonych w latach 1983–1995 w ogrodzie w Zawoi pod Babią Górą stwierdzono, że kiełkuje 48–58% nasion. Wykiełkowane siewki najwcześniej zakwitły po 4 latach (1–9% siewek), najliczniej w piątym (4–31%) i szóstym roku (9–42%). Ostatnie zakwitły dopiero w 10 roku życia. Jeden osobnik wytwarza 4–15 tysięcy nasion. Są ciężkie i rozsiewają się samorzutnie w niewielkiej odległości od macierzystej rośliny (barochoria)^[5].

Siedlisko

Rośnie na obszarach górskich, w miejscach skalistych, na brzegach lasów i łąkach^[10]. Na Babiej Górze rośnie w jarzębinowych zaroślach oraz w zaroślach kosodrzewiny i ziołorośli w reglu górnym i na jego granicy z kosodrzewiną^[5]. Na Malinowskiej Skale w strefie regla dolnego w ziołoroślach reprezentowanych przez zespół parzydła leśnego i omiegu górskiego Arunco-Doronicetum austriaci oraz zespół lepiężnika białego Petasitetum albi, a także w jaworzynie karpackiej Sorbo aucupariae-Aceretum pseudoplatani^[9].

Kategorie zagrożenia gatunku:

• Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[11]: R (rzadki); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[12].
• Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin^[13]: CR (critical, krytycznie zagrożony).

Na Babiej Górze w latach 2001–2002 naturalne skupiska okrzynu jeleniego liczyły od kilku do kilkudziesięciu okazów. Znajdują się w ściśle chronionych obszarach Babiogórskiego Parku Narodowego, na dokładkę w miejscach oddalonych od szlaków turystycznych i trudno dostępnych. Zabezpieczone są więc przed zniszczeniem przez ludzi. Mogą jednak zaniknąć w wyniku naturalnych procesów, np. w wyniku zarośnięcia ich siedlisk przez zarośla lub las. Zagrażają im także występujące na Babiej Górze osuwiska skalne oraz zgryzanie pędów przez jelenie.

Stanowisko na Malinowskiej Skale również znajduje się z dala od dróg i ścieżek leśnych. W 2003 r. rosło tutaj 8 osobników kwitnących i kilkadziesiąt płonnych^[5]. W roku 2011 zaobserwowano tu 37 osobników, w tym 4 kwitnące. Siedlisko zajmowało obszar ok. 9 arów^[9].

Okrzyn jeleni został uznany za symbol Babiogórskiego Parku Narodowego. Uprawiany jest w Ogrodzie Roślin Babiogórskich w Ośrodku Edukacyjnym Babiogórskiego Parku Narodowego w Zawoi Markowej^[14].